بخشی از مقاله
چکیده
آموزش پرورش پس از خانواده مهم ترین نقش در آموزش و انتقال فرهنگ و تمدن به فرزندان جامعه را ایفا می کند . دارایی آموزش و پرورش نه تنها در گروی غنای برنامهها و روشهای آموزشی و آمار فارغ التحصیلان با معلومات بالاست، بلکه از آن مهمتر در گرو شناخت ابعاد گوناگون روانشناختی دانشآموزان و شکوفا ساختن استعدادهای آنها است.
طبق تحقیقات مازلو عزت نفس آخرین مرحله قبل از خودشکوفایی قرار دارد. عزت نفس مولفهای است که تحت تأثیر محیط آموزشی - کالبدی وروانی - قراردارد. و در سن نوجوانی، مدرسه مهم ترین مکانی است که می تواند در افزایش عزت نفس موثر باشد. در این راستا هدف بررسی حاضر شناخت عوامل موثر در ارتقا عزت نفس دانش آموزان است که منجر به ایجاد و افزایش عزتنفس در دانش آموزان میگردد.
از آنجا که پژوهش حاضر به شیوه ی کیفی با روش تحلیل محتوا انجام گرفته است. بدین منظور محقق بعد از مطالعه اسناد روانشناسی مربوط به تعاریف و نظریههای عزتنفس به استخراج مولفههای عزتنفس پرداخته، عزت نفس را از دیدگاه اسلام بررسی کرده، پیامدهای فردی و اجماعی آن را بررسی کرده و در آخر عواملی که منجر به افزایش عزت نفس میشود را بیان می کند.
مقدمه
آموزش پرورش پس از خانواده مهم ترین نقش در آموزش و انتقال فرهنگ و تمدن به فرزندان جامعه را ایفا میکند. دارایی آموزش و پرورش نه تنها در گروی غنای برنامهها و روشهای آموزشی و آمار فارغ -التحصیلان با معلومات بالاست، بلکه از آن مهمتر در گرو شناخت ابعاد گوناگون روانشناختی دانشآموزان و شکوفا ساختن استعدادهای آنها است
مدرسه امروز باید بتواند مهارتهای زندگی اجتماعی را به دانشآموزان بیاموزد. ویژگیهای محیط مدرسه می تواند بر افسردگی و عزتنفس دانش آموزان اثرگذار باشد. دانش آموزان میزان زیادی از زمان خود را در مدرسه می گذرانند و طبیعتا تحت تاثیر عواملی از جمله اندازه مدرسه، کالبد مدرسه، ترکیب نژادی مدرسه و وضعیت اجتماعی اقتصادی سایر دانش آموزان هستند
عزت نفس مؤلفهای است که تحت تأثیر محیط آموزشی قرار دارد و وجود آن بر همه سطوح زندگی اثرگذار است. در حقیقت، بررسی-های گوناگون روانشناختی حاکی از آن است که چنانچه عزتنفس ارضا نشود، نیازهای گستردهتری نظیر آفریدن و پیشرفت ارضا نمیگردند»
عزت نفس یکی از ویژگیهای اصلی شخصیتی است که بر سلامتی افراد تاثیر گذار است
عدم وجود عزتنفس در دوران کودکی ممکن است در افزایش سطح وابستگی در طیف گسترده ای از خدمات آموزشی، اجتماعی و مراقبتهای بهداشتی و در نهایت موجب کاهش توانایی جوانان به عنوان یک عضو سازنده از جامعه شود. به وجود آمدن یک حس قوی از عزتنفس در کودکان و نوجوانان باعث رشد قابل توجهی در کاهش وابستگی به منابع حمایتی خارجی باشد. به طوری که رشد عزتنفس در نوجوانان و جوانان جامعه باعث بهبود کلی افراد جامعه میگردد
در پژوهش حاضر برای بررسی این موضوع که چه عواملی در افرایش عزتنفس موثر است ابتدا به بررسی مفهوم عزتنفس، عزت نفس از دیدگاه اسلام، پیامدهای فردی و اجتماعی عزتنفس و انواع عزتنفس می پردازیم. بعد از آن عوامل برون زا، واسطه ای و درون زای موثر بر عزتنفس و ابزارهای موثر در افزایش عزتنفس را معرفی می کنیم.
روش تحقیق
بر مبنای دسته بندی لیندا گروت - - 1386 روش تحقیق حاضر از نوع کیفی است، که ماهیتی چند روشی دارد و با رویکردی تفسیری-طبیعت گرا به موضوع بحث می پردازد. تدابیر این تحقیق چندگانه بوده، اما آنچه مد نظر نگارندگان است تکیه بر مطالعات اسنادی و کتابخانه ای است که ضمن بررسی و مرور مطالعات در دسترس به دسته بندی و تفکیک معیارهای پرداخته و سعی در گنجاندن اجزا در عوامل کلی داشته؛ در ادامه با تلخیص و کدگذاری، نهایتا ارائه الگوی عوامل کالبدی و رفتاری موثر در ارتقا سطح عزتنفس دانش آموزان با توجه به نوع طراحی مدارس ارائه گشته است. بدین ترتیب به نظر می رسد زنجیره ای منطقی از مدارک در جهت ایجاد انساجم منطقی مفاهیم ارائه شده است. متن مقاله با بررسی مفاهیم عزتنفس و عومل موثر در ارتقا آ» شروع شده و با ارائه راهکارهای عملی پایان مییابد.
مفهوم عزتنفس
عزتنفس یک مقیاس از مبحث جهانی است که هارتر - - 1982 با عنوان خود ارزشی معرفی می کند که نوجوانان هنگامی که می خواهند در مورد خود گزارشی دهند از آن استفاده می کنند. به عنوان مثال درمورد آنکه چگونه می توانند خود یا اطرافشان را تغییر دهند یا میزان اطمینانی که به خود دارند صحبت می کنندLudden - »، . - 1261: 2011 جرجکِلی - 1902 - به گسترش این عقیده، یعنی توجه به خود، پرداخت و تأکید را بر اهمیت واکنشهای افراد دیگر در شکل دادن به عزتنفس قرار داد
بالبی - 1973 - ، عزتنفس را قسمتی از شخصیت می داند، و اهمیت کسب امنیت در دوران کودکی را نیز به عنوان اصل کلی و پایه ای برای درونی کردن اعتماد به خود متذکر میشود - بیابانگرد، DuBois . - 1372 بیان میکند: «عزتنفس بیانگر ارزیابی شخص از خود و نگرش تاییدی و یا مخالفت او نسبت به رفتارهای خود استDuBois - »، 2003 A:، . - 937 عزتنفس احساسات شخصی در مورد ارزش، اهمیت و شایستگی فرد در مورد خودش است. این حس نتیجه یک روند طولانی است که ناشی از ارزیابی شخص از خودش و همچنین ارزیابی توسط دیگران است
سیف در تعریف عزت نفس چنین آورده است: نیاز به احترام به خود، به عبارت دیگر نیاز به کسب موفقیت و تأیید یا نیاز به ایجاد تصور مثبت درباره خود و دیگران و این که دیگران او را فردی قابل احترام بدانند. بیابانگرد عزت نفس را درجه تصویب، تأیید پذیرش و ارزشمندی که شخص به خود نسبت می دهد می داند. بنابراین، عزت نفس، هسته مرکزی ساختارهای روان شناختی فرد است که وی را در برابر اضطراب، محافظت نموده و آسایش خاطر وی را فراهم می آورد
عزت نفس یک ویژگی ثابت در وجود انسان نیست، بلکه یک مشخصه متغیر است که نسبت به تغییرات درونی و اتفاقات خارجی تغییر پذیر است. در حال حاضر در سراسر چرخه زندگی، عزتنفس بخشی از هویت فردی است.عزتنفس عمدتا طی دو فرایند در زندگی انسان شکل می گیرد. در اولین فرایند تفکیک و تشخص - بین سنین حدود 36-30 ماه - که کودکان به یک سطح معینی از آگاهی و تجربه از خود رسیده اند که می توانند محیط اطراف خود را تحت تاثیر قرار دهند.
دومین فرایند تفکیک و تشخص در دوران بلوغ است، زمانی که یک هویت جدید نسبت به دوران کودکی در حال شکل گیری است. در حالی که کودکان از پدر و مادر خود به عنوان آینه برای توسعه نفس شان استفاده می کنند در دوران بلوغ دوستان و گرو ه همسالان این نقش را ایفا می کنند - Kalliopuska، . - 122: 1990 باید توجه داشت که عزتنفس یک متغیر محوری است. تصویری مثبت و انعطاف پذیر از خود که با تصویر منفی و بی ثبات از خود مخالفت میکند
در واقع عزتنفس تجربههای مثبت شخصی است که باعث می شود فرد یک نگرش مثبت و با ارزش از خود داشته باشد که خود این امر از قضاوت در مورد کیفیت، شایستگی ها و فعالیت ها در حوزههای مختلف زندگی مانند حوزههای اجتماعی، کار، خانوادگی و جنبههای فیزیکی از زندگی ناشی میشود که با طیف وسیعی از نتایج مثبت مانند ارتباطات عاطفی، پیشرفت تحصیلی، رفاه و رضایت از زندگی مرتبط است
مطالعات حاکی از این است که آگاهی یا برداشت ما از خود بیشتر ناشی از تجربههای اجتماعی ماست. ما خود را آنگونه می-بینیم که فکر میکنیم دیگران ما را میبینند
عزت نفس از دیدگاه اسلام
عزّت در لغت به معنای »قوت« ، »غلبه«، »شکست ناپذیری « و... است. »العزه : هی القوه و الغلبه« و فی الحدیث »المومن اعز من الحیل ای اصلب - «مرتضوی، . - 1375 راغب اصفهانی نیز می نویسد: »عزت، حالتی است که مانع از مغلوب شدن انسان می شود اصالت شکست ناپذیری - و در اصل »عزاز« به معنای زمین ضلب و محکم و نفوذ ناپذیر گرفته شده است. -
بنابراین، از نظر اسلام عزت نفس عبارتست از حالت شکست ناپذیر و توان مقاومت در برابر سختی ها و مشکلات و عدم پذیرش ذلت در موقعیت های دشوار زندگی که در اثر نوعی عملکرد در انسان پدید می آید، و داشتن این حالت باعث برتری فرد از نظر خود و دیگران می شود، بدین لحاظ افرادی که در برابر سختی، و مشکلات مقاوم و سر سخت هستند، می توانند در موقعیت های گوناگون، خود را حفظ کرده ، به پیروزی و سربلندی نایل شوند شخصی که عزت نفس دارد از چنان شخصیت معنوی قوی و قدرت روحی بالایی برخوردار است که نمی توان او را تحت تاثیر قرار داد و بر او غلبه کرد.
با توجه به احادیث و روایات مشابه فراوانی که درباره نفس و حالات آن وارد شده است، در اسلام از حرمت خود با عزت نفس و عنوان احترام به خود با بیان جملاتی که نشانه کرامت انسان است یاد شده است. عزت نفس از درون انسان سرچشمه می گیرد و تنها پس از شناسایی، پذیرش و احترام نهادن به هسته اصیل خویش است که فرد می تواند به آن دست یابد.
قابل توجه اینکه در برخی آیات قرآن و از جمله در آیه 10 سوره فاطر عزتمنحصراً از آن خدا شمرده شده و در آیات مورد بحث می افزاید: و از آن رسول او و مومنان است چرا که اولیاء و دوستان خدا نیز - نمونه کوچکی - از عزت او را دارند و به او متکی هستند، به همین دلیل در روایات اسلامی روی این مساله تاکید شده است که مومن نباید وسائل ذلت خود را فراهم سازد، خدا خواسته او عزیز باشد او هم برای حفظ این عزت باید بکوشد. در حدیثی از امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه والله العزه و لرسوله و للمومنین می خوانیم: »فالمومن یکونعزیزاً و لا یکون ذلیلا... المومن اعز من الجبل ان الجبل یستفل منه بالمعاول، و المومن لا یستفل من دینه شیء: مومن عزیز است و ذلیل نخواهد بود، مومن از کوه محکمتر و پر صلابت تر است؛
