بخشی از مقاله
چکیده
یکی از رویکردهایی که مورد توجه حماسهسرایان قرارگرفته، خلق داستانهای عاشقانه؛ شرح و توصیف عاشق و معشوق و صحنههای رویارویی و تلاش خستگیناپذیر آنها برای رسیدن به همدیگر است. در این پژوهش که به روش توصیفی با استفاده از منابع کتابخانهای انجام شده، سعی بر این بوده است تا ابومسلمنامه که اثری حماسی- دینی است و از این مبحث استثناء نیست و با شگردی خاص این رویکرد را به کار گرفته است، از لحاظ داستانهای عاشقانه مورد بررسی قرار گیرد.
حاصل کار نشان میدهد که نویسنده آن با الهام از جنگهای صدر اسلام و شاهنامه فردوسی، زنان مسلمان را وارد صحنههای نبرد میکند. عشق در یکی از این داستانها، در صحنه نبرد بین طرفین به وجود میآید؛ در داستانهای دیگر پس از عاشق شدن، زنان برای رسیدن به مرد مورد علاقه خود، وارد صحنههای نبرد میشوند و برای رسیدن به هدف خود میجنگند و حتی در مقابل خانواده و نزدیکان خود میایستند و به جنگ با آن ها میپردازند. نویسنده اینگونه چند داستان عاشقانه خلق میکند که سرانجام همه به ازدواج ختم میشوند.
مقدمه
زنی که در مسیر زندگی، با مشکلات و موفقیتهایی مواجه میشود و شخصیت او تکامل و یا تغییر مییابد، با قرار گرفتن در شرایط دردآور و یا خوشایند هدف خود را انتخاب میکند و برای به دست آوردن آن نهایت تلاش خود را میکند، اینگونه است که یک زن، قهرمان اصلی زندگی خود می شود و هر چیز و هر کس مانع رسیدن به هدفش شود، از سر راه برمیدارد، حتی با جنگ. اینجاست که شخصیت زن مورد ستایش قرار میگیرد.
»زن در جامعه حماسی همانند دیگر مظاهر انسانی، والایی و کمال دارد و تصویر و شخصیت او، تحتالشعاع امیال و افراد داستان نیست. -
ابومسلم نامه اثری حماسی- دینی است. نویسنده شیعهمذهب آن در ژرفساخت این اثر هم از شاهنامه تأثیر پذیرفته و هم از بنمایههای دینی. تأثیرپذیری از شاهنامه در جایجای آن چشمگیر است اما آنچه اینجامدّ نظر است حضور فعال زنان در طول جنگهای ابومسلم است که پابهپای مردان در نبردها حضور دارند و تأثیری شگرف در بعضی پیروزیهای او دارند.
» فردوسی زن را در مقایسه با مردان جنگی، پا در رکاب و تیغ بر کف نهاده و در میدان دلاوری او را میستاید؛ نه در دلربایی و به کار بردن تیغ ابرو و کمند گیسو. فردوسی از زنانی نام میبرد که مانند مردان سلیح جنگ پوشیده و دلبری و دلارائی را با دلاوری و دلیری کنار هم دارند و چنین زنانی را مقامی برتر از مردان میدهد. -
از جمله زنانی که در شاهنامه ستوده میشود و پس از فردوسی مورد تقلید حماسی گویان قرار میگیرد گردآفرید و دلاوریهای او در جنگ با سهراب است. بدون شک این اثر نیز، به رزم گردآفرید با سهراب نظر داشته است.
اما تأثیرپذیری از لحاظ دینی: نویسنده با الهام از حضور زنان در جنگهای صدر اسلام، زنان مسلمان را وارد صحنههای نبرد میکند و در گفتگوی زبیده با پدرش، وقتی اجازه نبرد میخواهد، زبیده از زنان مسلمانی که در جنگها شرکت مینمودهاند، یاد میکند.
»در جنگهای صدر اسلام مسئولیت معالجه مجروحان به عهده زنان بوده است و آنها در جنگها شرکت مینمودند. در جنگ احد، حضرت زهرا شرکت داشتند. زمانی که پیامبر مجروح بود، حضرت به معالجه پیامبر میپرداخت... شرکت زنان در جنگ و جبهه مورد تأیید پیامبر بوده است. پیامبر یا به آنها فرمان حضور میداد و یا تقاضای آنها را میپذیرفت و یا عمل آنها را تأیید میکرد... از جمله زنانکه در جنگهای صدر اسلام شرکت داشتند:
.1 ام عطیه از زنان انصار، حضور در هفت غزوه .2 نسیبه دختر کعبمشهور، به امّ عماره، رشادتهای او در غزوه احد 3امّ. ابیه، عده زیادی زیر نظر او به معالجه مجروحان میپرداختند. .4 یّهام دختر قیس، شرکت در جنگ خیبر و... -
»زنان در ابومسلم نامه همانند یک قهرمان عمل میکنند و برای رسیدن به خواستههایشان میجنگند. »هدایت صحیح خشم و لزوم بقای اجتماعی آن، به هم مربوطند و همین دو مورد هم هستند که موجب رشد هیجانی میشوند. اگر خشم را یک پدیده اجتماعی و محرکی برای رفتار انطباقی بدانیم، به این نتیجه میرسیم که احساس کردن یک هیجان شدید در رفتار میان افراد، موجب بروز رفتار انطباقی در فرد میشود. به نظر میرسد که ابراز مستقیم خشم، منجر به تخلیه هیجانی و آزادسازی محتوای درونی فرد میشود.
ازدواج و تشکیل خانواده در حماسه انواع گوناگون دارد. یک نوع آنکه زندگی، شخصیت، مقام و هدف زن را دچار دگرگونی میکند، عاشق شدن در صحنه نبرد است.
نبرد در ابومسلم نامه بین دو گروه ازمسلمانان است: محبّان خاندان پیامبر و طرفداران خلفای اموی که در این حماسه خوارج نامیده میشوند. زنان جنگجو که در این اثر وارد صحنه نبرد میشوند، در آغاز از طرفداران خلفای امویاند که یا در طول نبرد عاشق میشوند و یا پس از اینکه عاشق یکی از محبّان می شود برای رسیدن به عشقش مجبور میشود با اطرافیان و حتی خانواده خود وارد نبرد شود.
»بهرغم وجود شرایط ناخواسته در زندگی، همیشه لحظات حساس انتخاب فرا می رسد که حادثهآفرین است و شخصیت را دگرگون میسازد. قهرمان بودن در سفر زندگی، مستلزم آن است که زن انتخابهای خویش را جدی بگیرد و یا در صورت لزوم وانمود کند که این انتخابها برایش مهم است.
