بخشی از مقاله
چکیده
باوجود گسترش سیستمهای نوین مرغداری صنعتی، 1221000 بهرهبردار طیور محلی در ایران وجود دارد. این سیستم پرورشی بهعنوان بخشی از فعالیتهای دامپروری در روستاها نقش به سزایی در معیشت خانوارهای روستایی ایفا کرده و تحقیقات متعدد صورت گرفته نیز از ابعاد مختلف به این موضوع پرداختهاند. تحقیق حاضر نقش طیور محلی در معیشت خانوارهای روستایی را از طریق روش فراتحلیل موردبررسی قرار داده است.
برای جمعآوری دادهها از پرسشنامه معکوس استفاده شد و 30 مطالعه صورت گرفته در این زمینه بررسی گردید. نتایج تحقیق حاکی از آن است که از 30 مطالعه مورد بررسی، 86/6، 76/6، 36، 30 و 23 درصدشان به ترتیب به نقش طیور محلی در ایجاد سرمایه مالی، انسانی، اجتماعی، طبیعی و فیزیکی اشاره کردهاند. همچنین 83 ، 73، 47، 20 و 20 درصد مطالعات نیز به نقش طیور محلی در ایجاد درآمد، بهبود امنیت غذایی، افزایش رفاه، کاهش آسیبپذیری و استفاده پایدار و سالم از منابع طبیعی اشاره کردهاند. درمجموع قابلذکر است که پرورش طیور محلی در درجات مختلف در تأمین سرمایههای معیشت نقش داشته و منجر به برآورده شدن خروجیهای معیشت پایدار میشود.
مقدمه
در ادبیات مختلف تعریفهای مختلفی از معیشت ارائهشده است کهتقریباً تمام آنها معیشت را بهعنوان وسیلهای برای ایجاد یک زندگی ازجمله دسترسی قابل اعتماد به منابع دائمی از مواد غذایی، درآمد و اشتغال تعریف میکنند که بهنوبه خود به قابلیتها و داراییها - منابع، شبکههای اجتماعی و مهارت - بستگی دارد
کرمی و انصاری - - 1391 در یک تعریف جامعتر معتقدند که معیشت به کلیه داراییهای مالی و اجتماعی، قابلیتها و فعالیتهای موردنیاز برای یک شیوه زندگی اطلاق میشود. داراییها اغلب شامل پنج عنصر سرمایههای انسانی - نیروی کارگری، سلامت، مهارت و دانش افراد - ، سرمایههای طبیعی - دسترسی به زمین، منابع آب، حیاتوحش، پوششهای گیاهی و جانوری و نژادهای مختلف گیاهی و جانوری - ، سرمایههای اجتماعی - باورهای اجتماعی، هنجارها - ، سرمایههای فیزیکی - مسکن، وسیله نقلیه، تجهیزات و احشام و طیور - و سرمایههای مالی - پساندازها، اشیاء باارزش، دسترسی به درآمد مستمر، اعتبارات و بیمههای اعتباری - است که منجر به افزایش درآمد و رفاه، کاهش آسیبپذیری، غذای خوب و امنیت غذایی و سازگاری با محیطزیست و استفاده پایدار از منابع طبیعی میشود .
مفهوم امنیت غذایی و معیشت نزدیک و مرتبط به هم است. امنیت غذایی دسترسی کافی همه مردم در همه زمانها به مواد غذایی مغذی برای رفع نیازهای غذایی برای فعالیت و زندگی سالم است . - Kryger, 2010 - توانایی برای فرار از فقر و ناامنی غذایی بهطور قابلتوجهی بر دسترسی امن به طیف وسیعی از دارایی - طبیعی، اجتماعی، فیزیکی، مالی و انسانی - بستگی دارد
کشاورزی یکی از مهمترین مؤلفههای اقتصاد روستایی است و نسبت به سایر بخشها به فقرا و کاهش فقر توجه بیشتری دارد و بهعنوان موتور محرک برای کاهش فقر در کشورهای درحالتوسعه مورد توجه است و از این قابلیت برخوردار است که بتواند شکوفایی اقتصادی و اجتماعی را به ارمغان آورد - علیبیگی و موسوی مطلوب، . - 1391 بر طبق گزارشهای فائو در سال 2014 از کل جمعیت 7/243 میلیارد نفری جهان، 3/362 میلیارد نفر آن در مناطق روستایی زندگی میکنند و از نظر تغذیه و امنیت غذایی در شرایط مطلوبی نیستند.
همچنین 805 میلیون نفر از کل جمعیت دنیا از سوءتغذیه مزمن رنج میبرند که اکثراً در روستاها و مناطق کمتر توسعهیافته سکونت دارند Dadheech & Vyas, 2014 - و - غالباً برای ادامه حیات به کشاورزی و فعالیتهای مرتبط به کشاورزی وابسته هستند
همچنین کشاورزی بهعنوان یکی از عناصر مهم اقتصاد در جنوب آسیا بخش قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده و مواد غذایی جمعیت شهری در حال رشد را تأمین میکند و با توجه به اینکه بالاترین تراکم فقر در مناطق روستایی است و اکثریت خانوادههای فقیر برای امرارمعاش بهطور مستقیم یا بهطور غیرمستقیم به کشاورزی وابسته هستند رشد کشاورزی پیششرط کاهش سطح فقر است البته باید در نظر داشت خانوارها و گروههای جمعیتی را زمانی میتوان فقیر بهحساب آورد که با فقدان منابع برای کسب انواع رژیمهای غذایی، مشارکت در فعالیتها و شرایط و امکانات معمول زندگی مواجه باشند. سن - 1976 - اشاره میکند که فقر را باید به صورت محرومیت از قابلیتهای اساسی در نظر گرفتو نه صرفاً پایین بودن درآمدها که ضابطه متعارف شناسایی فقر است
در ایران حدود 28 درصد جمعیت کشور در روستاها به سر میبرند که فعالیت غالب آنها کشاورزی است - علی بیگی و موسوی مطلوب، . - 1391 تنوع تولید محصولات کشاورزی و سودآوری و همچنین رقابتی بودن محصولات دامی سبب شده که دام یکی از گزینه ها برای تولید مواد غذایی و کاهش فقر باشد . - Justus, 2013 - تنوع معیشت در خانوادههای فقیر محدود است و دام برای آنها بهمنزله یک منبع مهم درآمد و مهمترین دارایی است، بنابراین خانوادههای فقیر تمایل به پرورش طیور دارند . - Birol et al, 2010 - نقش طیور در معیشت روستاییان فقیر بیشتر از خانوارهای متوسط و ثروتمند است .
طیور محلی به پرندگانی مانند مرغ خانگی، بوقلمون، اردک، غاز، شترمرغ و غیره گفته میشود که به انسان خدمات اقتصادی ارائه میکنند. پرورش طیور محلی یکی از تولیدات دامی است که سهم قابلتوجهی از مواد غذایی انسان را تأمین میکند - Elijah & . - Adedapo2006 طبق اعلام سازمان جهانی خواروبار کشاورزی - FAO - مرغ بیشترین سهم را در تعداد حیوانات خانگی داراست و نیاز به سرمایهگذاری کمتری دارد - Conan et al., 2012 - و 1 میلیارد نفر در سراسر جهان در فعالیتهای خردهپا درگیر هستند
در بسیاری از کشورهای درحالتوسعه عمدتاً مرغ در سیستمهای سنتی پرورش داده میشود و به علت نیاز کم به نهادهها و نیز عملکرد و خروجی سریعتر، این سیستم سنتی در سراسر جهان موجود است و تصور میشود که در آینده نیز ادامه پیدا کند و برآورد میشود که 80 درصد طیور از طریق سیستمهای سنتی و توسط خانوادهها تولید میشود
پرورش مرغ محلی نقش مهمی در بهبود وضعیت اجتماعی و اقتصادی جامعه روستایی و اشتغال در مناطق روستایی دارد و فقرا می توانند با استفاده از این فرصت بهرهبرداری به دلیل کوچک و کمهزینه بودن استفاده کنند. طیور محلی یک منبع مهم پروتئینی و مکمل درآمد بوده که امنیت غذایی را برای تعداد زیادی از خانوادههای فقیر تأمین میکند و باوجود تکثیر مرغ صنعتی در مقیاس بزرگ هنوز تقاضا برای مرغ محلی وجود دارد و بخش قابلتوجهی از جمعیت کل مرغ در سطح ملی طیور محلی است. از پرورشدهندگان مرغ محلی تخممرغ باکیفیت بالا و گوشت سفید با پروتئین غنی تأمین میشود و پرورشدهندگان، تخممرغ و گوشت سفید باکیفیت را برای مصرف داخلی - خود خانوارها - و عرضه به بازار تولید میکنند
ویژگیهای دیگر این سیستم تولیدی ایجاد پایگاه اجتماعی برای زنان - Kryger et al., 2010 - ، تضمین تولید مداوم مواد غذایی با کیفیت بالا و کاهش آسیبپذیری فقرا از طریق ایجاد درآمد نقدی و پسانداز - Otte, 2006 - ، گردش سریع مالی، بازدهی بیشتر به سبب تغذیه از باقیمانده مواد غذایی و بقایای گیاهی، جایگزین خوب برای گوشت گاو و گوسفند - Tufal et al. 2012 - ، سیستم مناسب برای کمک به درآمد خانواده کشاورزان فقیر و کوچک و بهویژه زنان روستایی هست.
پرورش طیور خانگی نقش مهمی در تهیه غذای باکیفیت و پروتئینی اعضای خانواده داشته و مرغ تولیدشده میتواند به فروش برسد و یا به مبادله با نیازهای ضروری خانواده مانند پزشکی، لباس و هزینه های مدرسه برسد. همچنین طیور محلی در روستا در کنترل آفات و تولید کود نقش فعالی دارند و برای جشنوارههای ویژه و برای بسیاری از مراسمهای سنتی ضروری و موردنیاز هستند . - Rahman 2012 , Kryger et al. 2010 - شیوه مدیریت آسان و نیاز به نیروی کار و نیروی جسمانی کمتر در مقایسه با سایر فعالیتهای کشاورزی و نیز منبع خوب درآمدی از دیگر ویژگیهای این سیستم تولیدی است
در مطالعهای در بنگلادش بیان میکنند که پرورش طیور محلی بهعنوان ابزاری مناسب جهت تأمین پروتئین باکیفیت بالا برای جمعیت در حال رشد و ارائهکننده درآمد اضافی به کشاورزان فقیر و بهویژه زنان شناخته میشود. همچنین پرورش طیور محلی ضمن فراهم کردن درآمد اضافی، تأمین غذا و امنیت غذایی را بهبود بخشیده و سبب خوداشتغالی زنان و توانمندسازی آنان شده است و پایگاه اجتماعی زنان و خانوادههای آنان را بهبود بخشیده است.
- 2014 - dadheech&vyas در تحقیق خود با عنوان سهم طیور در ریشهکنی فقر و ارتقاء برابری جنسیتی در مناطق آسیای جنوبی طیور را بهعنوان یک سیستم مهم برای تغذیه جمعیت روبه رشد و سریع انسانی در کشورهای درحالتوسعه جنوب آسیا معرفی میکند که به کشاورزان فقیر و کوچکمقیاس و بهویژه زنان ایجاد درآمد میکند و برای چشمانداز آینده در برنامههای توسعه جایگاه برجسته برای طیور در نظر میگیرد.
- 2013 - Justus et al. در مطالعه خود با عنوان شیوههای مدیریت و چالشهای تولید مرغ بومی خردهپا در کنیا غربی، تولید مرغ بومی را فعالیتی نافع و سودمند معرفی میکند که مردم بدان کار اشتغال دارند و بهبود در دسترسی به نهادههای ورودی و بازاریابی سبب افزایش سود بهرهبرداران خواهد شد و دریافت خدمات محدود حمایت نهادی مانند خدمات ترویج، اعتباری، خدمات دامپزشکی، آموزش و بازاریابی محصولات و بیماریهای تهدیدکننده تولید از قبیل بیماری - NCD - ، کوکسیدیوز و حصبه مرغان را از چالشهای مهم معرفی میکند.
- 2013 - Harilal در تحقیق خود با عنوان وضعیت اقتصادی تولیدکنندگان طیور محلی در آندراپرادش هند به این نتیجه رسید که اکثر بهرهبرداران زنانی با سن متوسط، کمسواد و با خانواده هستهای که 49 درصد از آنها در سایر فعالیتهای کشاورزی هم درگیر بودند و پرورش طیور محلی سبب بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی این خانوارها شده است.
- 2013 - Harilal در تحقیق خود با عنوان امنیت معیشتی برای خانوارهای روستایی از طریق پرورش مرغ محلی در آندراپرادش هند به این نتیجه رسیدند که گله طیور متشکل از 10 پرنده ماهانه 580/59 روپیه درآمد به هر خانواده ارائه میکند. همچنین به این نتیجه رسیدند که از مزایای توزیعی درآمد حاصل از پرورش مرغ محلی برای فعالیتهای خانگی و آموزشوپرورش کودکان استفاده میشود. از نظر پاسخگویان فعالیتهای مرغ محلی اشتغال روزانه برای مردان و زنان فراهم میکند. 84/97 درصد از پاسخگویان گزارش کرده بودند که مرغ محلی غذای کافی برای آنها ارائه میکند و در سلامت آنها تأثیرگذار است.
- 2012 - Meena et al. در تحقیق خود با عنوان امنیت غذایی و معیشت از طریق مرغ محلی برای کارگر کوچک و بی زمین بیان میکند که در هند برای خروج فقرا از این وضعیت توجه ویژهای به دام و طیور در محیطهای روستایی مبذول میشود و مرغ محلی بهعنوان یک فعالیت درخور توجه برای معیشت خانوارهای روستایی شناختهشده است.
