بخشی از مقاله
چکیده
این مقاله پیرامون عفاف و حجاب از دیدگاه اخلاق اسلامی. با این هدف که در پرتو آیات نورانی قرآن و کلام اولیاء الهی نسبت به موضوع عفت که امروزه بحث و مشکل روز تبدیل شده است شناخت پیدا کرده و به پاسخ سؤالاتی رسید که عبارتاند از: عفاف و حجاب از منظر اخلاق چگونه است؟
زمینه ها و عوامل ایجادکننده آن کدامند؟ چه آثار و پیامدهایی را دنبال دارد؟ چرا که اگر عفت و عوامل و آثار آن شناخته شود و به جوامع شناسانده شود بیگانگان نمیتوانند به راحتی به ارزشهایی همچون مقوله عفاف و حجاب مردم نفوذ کرده و آنها را کمرنگ کنند اگر عفت شناخته شده و عملی گردد روح ثبات و آرامش در بین افراد افزایش یافته و بنیان خانوادهها مستحکمتر خواهد شد و جامعه سالم و موفقتري خواهیم داشت.
و آرامش در این دنیا و قرب و وصال الهی در آخرت نصیب انسان خواهد شد. ابتدا به واژههاي عفاف و حجاب پرداخته و سپس به مفهومشناسی عفت پرداخته و اهمیت و فلسفه عفت و فرق عفاف و حجاب و در ادامه به انواع عفاف و حجاب در فکر و اندیشه، رفتار و عفت در گفتار و کلام بیان شده است.
رعایت حجاب و عفیف بودن هر شخصی سبب سلامت جسمی و روحی و آرامش وي، و سلامت خانوادهها و استحکام بیشتر و جلوگیري از فروپاشی خانواده شده و جامعهاي پاكتر و سالمتر خواهیم داشت که در آن هرشخصی کمتر به مسائل ظاهري و شهوانی توجه میکند و بیشتر درصدد انجام بهتر وظایفش میباشد و درنهایت توجهش به مسائل معنوي بیشتر شده و سبب حفظ شخص ازگناه و معصیت و قرب الهی میگردد. بنابراین در نهایت منجر به بروز اخلاق فاضله دینی شده و زمینههاي رشد و رونق و آبادانی در جوامع فراهم میشود.
مقدمه
هدف از آفرینش بندگی و عبودیت در مقابل پروردگار و رسیدن به کمال و سعادت دنیوي و اخروي است. هر انسانی در تلاش است با رعایت و اطاعت از فرامین الهی راه رسیدن به این کمال را هر چه سریعتر بپیماید و با تمسک به اولیاء الهی توجه داشته باشد که از مسیر اصلی منحرف نگردد.
انسان همواره باید اخلاق و رفتار و اعمالش را مطابق دین و قوانین الهی تنظیم نماید تا به مطلوب مورد نظر دست یابد یکی از اخلاقیاتی که جزء فضائل هر انسان میباشد و با رعایت آن امر الهی را اطاعت نموده و رفتارش با رفتار اولیاء منطبق گشته و ادامه رفتار و راه آنهاست؛ رعایت حجاب و عفت و عفیف بودن هر فردي میباشد.
حجاب و عفاف مروارید ارزشمندي است که در صدف وجود هر انسانی به ودیعه نهاده شده است و مصونیتی است از لغزشها و خطاها و سرمایهاي است در مسیر ثبات و سعادت و وارستگی هر فردي. عفاف دفاع است از شرافت و کرامت انسان و حجاب حصاري است در برابر شهوات.
در این دنیاي پر زرق و برق و پر تلاطم امروزي بخصوص در طوفان دوران جوانی جوانان ما براي اینکه به ساحل امن و سلامت برسند همواره باید اعمال و رفتار خود را با فضائلی همچون تقوا و عفاف و حجاب همراه سازند.
عفاف صفت و فضیلتی است که در نظر همه انسانهاي پاك سیرت پسندیده و ارزشمند است و هر انسانی دوست دارد که صاحب این فضیلت شده و این فضیلت در بین همه افراد جامعه گسترش یابد تأکیدي که خداوند متعال در آیات قرآن در این زمینه دارد و روایاتی که در این زمینه اولیاء بزرگوارمان بیان نمودهاند همگی نشان دهنده اهمیت و ارزش و ضرورت این فضیلت اخلاقی میباشد.
براي رسیدن به این فضیلت لازم است با عوامل کسب این فضیلت و ابعاد و انواع این فضیلت آشنا شده و راههاي اجرایی شدن آن را بشناسیم.
مقوله عفاف و حجاب به معناي پاکدامنی، خویشتن داري و امتناع از آنچه جایز و نیکو نباشد و به معنی خویشتنداري در برابر تمایلات افراطگونه نسبت به لذتهاي مادي و نفسانی که نقطه مقابل شهوت است گفته میشود و برخی از علماي اخلاق عفت را زیربناي علم اخلاق برشمردهاند.
عفاف و حجاب اختصاص به جنس خاصی ندارد بلکه هم براي زن و هم براي مرد یک فضیلت محسوب میشود. عفاف اختصاص به عضو خاصی ندارد بلکه تمام اعضاي انسان و همه رفتار و سکنات او باید عفیف باشد
و براي عفیف بودن همواره باید مراقب اعمال و رفتار خود باشیم و از آنها محافظت نماییم که در صورت محافظت و مراقبت آثار و نتایجی که از آن حاصل میشود سبب ایجاد حجاب است که آثار کلی هر دو فضیلت متوجه خود و خانواده و جامعهاي که در آن زندگی میکنیم خواهد شد. آرامش روانی، سلامت جسم و روح از مهمترین آثار آن براي هر فردي میباشد تحکیم و استحکام خانوادهها از فواید دیگر رعایت آن میباشد.
با الگو گرفتن از بزرگان و اولیاء این مسیر برایمان هموارتر و روشنتر گردیده و راه رسیدن به مطلوب فراهم خواهد شد.
در این مقاله سعی شده است کلیات موضوع بیان شود. مبانی و مفاهیم عفاف و حجاب بیان گردد. ابعاد و انواع عفاف و حجاب پیرامون اخلاقیات بیان شود.
عفت در لغت
عفت واژهاي عربی است که در زبان فارسی با کلماتی همچون »شرم » «حیا« از آن یاد شده است. این واژه در زبان فارسی متداول گردیده و به معناي »پاکدامنی« و »خویشتنداري« ذکر شده است.
عفت در اصطلاح
عفت در اصطلاح علم اخلاق به معنی خویشتن داري در برابر تمایلات افراطگونه نسبت به لذتهاي مادي و نفسانی که نقطه مقابل شهوت است، گفته میشود.
عفاف و حجاب به معناي پاکدامنی
»و لیستعفف الذین لا یجدون نکاحا حتی یغنیهم الله من فضله.«
و کسانی که امکانی براي ازدواج نمییابند، باید پاکدامنی پیشه کنند تا از فضل خود آنان را بینیاز سازد. از آنجا که در آیه قبل ترغیب به ازدواج میباشد، گاهی با تمام تلاش و کوشش وسیله ازدواج فراهم نمیگردد و خواه یا ناخواه انسان مجبور است مدتی را با محرومیت بگذراند، مبادا کسانی که در این مرحله قرار دارند، گمان کنند که آلودگی جنسی براي آنان مجاز است و ضرورت چنین ایجاب میکند لذا بلافاصله در آیه بعد دستور پارسایی میدهد.
ابعاد و انواع عفاف و حجاب
بررسی ابعاد مختلف عفاف و حجاب گستره آن در شئونات فردي و اجتماعی و اخلاقیات دامنه وسیعی دارد که با استفاده از قرآن و سنت به ابعاد آن میپردازیم.
آنچه در اینجا به عنوان ابعاد حجاب و عفاف از آن بحث میکنیم در حقیقت همان مصادیق و نمودهاي حجاب و عفاف هستند که در سر شاخصه اصلی قابل تقسیمبندي است. عفاف و حجاب در فکر و اندیشه، عفاف و حجاب در کردار و رفتار، عفاف و حجاب در گفتار و کلام که در نهایت منجر به رعایت عفاف و حجاب در اخلاق میشود.
عفاف و حجاب در فکر و اندیشه
گرانبهاترین سرمایهاي که خداوند به نوع بشر ارزانی داشته گوهر فروزان عقل است. همه اعمال، احساسات، رفتار و حتی توانائیهایمان بر اساس اندیشه و فکر حالت میگیرد. هر عمل و رفتاري چه خوب، چه بد، چه اینکه نتیجه آن خیر یا شر باشد از فکر و اندیشه سرچشمه میگیرد به عبارت ساده تر، آنگونه که میاندیشیم، عمل میکنیم.
هر چه تفکّر انسان متعالیتر و با فطرت کمال جوي او - که خالی از هر گونه زشتی و پلیدي است - بیشتر منطبق باشد سریعتر راه تکامل را میپیماید.
»انسان با تربیت نفس، با تدبر در فلسفه خلقت خویش و تفکر در عظمت خداوند به عنوان خالق هستی آنچنان مراحل عبودیت و تقوي را طی میکند که حتی اجازه فکر گناه و معصیت و بیعفتی را هم به خود نمیدهد. بر این اساس قلب او - عرش الرحمن - شده و محل نزول و آمد و رفت ملائکه میگردد4.«
»حضرت علی - - میفرمایند : هرآنکس که عقل دارد عفت میورزد و در جاي دیگر میفرمایند: عقل انسان به میزان عفت و قناعتش سنجیده میشود
ازاینرو عقل یکی از عوامل مؤثر در تعدیل خواهشهاي نفسانی و رام کردم غرایز بشري است. عقل بر اساس محاسبه صحیح، آزادي انسان را محدود میکند و در مسیر زندگی، راه را از بیراهه و روا را از ناروا تمییز میدهد. عقل میتواند شهوات و تمایلات شر را اندازهگیري کند و موجبات تعدیل خواهشها را فراهم آورد و همچنین قادر است غرایز آدمی را به خیر و صلاح هدایت کند و از تندروي و طغیان بازدارد و خلاصه عقل، راهنمایی است که پیروي از آن مایه فلاح و رستگاري بشر است.
انسانی با شرف است که افکار او شریف و بالعکس انسانی آلوده و گنهکار است که اندیشه و فکر او آلوده باشد. جان کلام این است که براي رسیدن به زندگی حقیقی و سعادتمندانه محتاج اندیشه و فکري عفیف، صادق و قابل اعتماد هستیم.
اعمال انسان نتیجه فکر و اندیشه اوست. انسان ابتدا به یک موضوع فکر میکند سپس عمل میکند بنابراین انسانها آنگونه که میاندیشند زندگی میکنند و رفتار آنها انعکاس افکار و اندیشههایی است که در سر میپرورانند.
