بخشی از مقاله
چکیده
بهره برداری بی رویه از جنگلهای تجارتی شمال موجب شده است که سطح وسیعی از این جنگلها تحت عملیات جنگل کاری قرار بگیرد. بطوریکه درحال حاضر سالیانه بطور متوسط 40 هزار هکتار عملیات جنگل کاری و احیاء جنگلها توسط سازمان جنگلها و مراتع و آبخیزداری کشور در مناطق مخروبه و دانگ های تخریب یافته شمال کشور در دست اجرا می باشد.
از آنجایی که رشد و تولید گونههای جنگل کاری شده به مواد غذایی خاک وابسته است و این مواد نیز بر اثر فعالیت های مدیریتی و نوع گونه تغییر می یابد؛ شناخت ویژگی های کمی و کیفی و برخی خصوصیات اکولوژیکی گونه های بومی، مطالعه صفات این گونه ها و استفاده از این یافته ها در معرفی گونه های مناسب در جنگلکاری ها با هدف تولید چوب و حفظ اکوسیستم دارای اهمیت می باشد. این تحقیق به منظور مطالعه میزان موفقیت به شرایط رویشگاه و بررسی مشخصه های رویش و خصوصیات اکولوژیکی و نیز تحولات ایجاد شده در خاک بعد از یک دوره جنگلکاری 28 ساله در جنگل های بخش 6 طرح جنگ داری نکا- ظالم رود با گونه های افرا پلت، توسکا و ون می باشد.
مقدمه
آگاهی از مشخصه های کمی و کیفی جنگلکاری ها از اصول مدیریت جنگل است. و بسیاری از گزینه های جنگلشناسی از جمله اصلاح وضعیت توده ها، انتخاب گونه، ارزیابی میزان موفقیت جنگلکاری ها، تعیین میزان سازگاری گونه ها، نرخ رویش و درصد زنده مانی را تحت تاثیر قرار می دهد. همچنین بررسی عوامل احتمالی موثر بر خصوصیات کمی و کیفی این گونه ها نقش مهمی را در افزایش موفقیت جنگلکاری آینده، با استفاده از این گونه ها در مناطق مشابه خواهد داشت
بهره برداری بی رویه از جنگلهای تجارتی شمال موجب شده است که سطح وسیعی از این جنگلها تحت عملیات جنگل کاری قرار بگیرد. بطوریکه درحال حاضر سالیانه بطور متوسط 40 هزار هکتار عملیات جنگل کاری و احیاء جنگلها توسط سازمان جنگلها و مراتع و آبخیزداری کشور در مناطق مخروبه و دانگ های تخریب یافته شمال کشور در دست اجرا می باشد
از آنجایی که رشد و تولید گونههای جنگل کاری شده به مواد غذایی خاک وابسته است و این مواد نیز بر اثر فعالیت های مدیریتی و نوع گونه تغییر می یابد
شناخت ویژگی های کمی و کیفی و برخی خصوصیات اکولوژیکی گونه های بومی، مطالعه صفات این گونه ها و استفاده از این یافته ها در معرفی گونه های مناسب در جنگلکاری ها با هدف تولید چوب و حفظ اکوسیستم دارای اهمیت می باشد.
احمدی دلسم - 1379 - به بررسی ارتباط خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک رویشگاه سرخدار در جنگل تحقیقاتی واز پرداخت. طبق نتایج بدست آمده، این خاکها اغلب دارای واکنش اسیدی ضعیف تا قلیایی، زهکشی خوب و مواد آلی غنی بودند. در رویشگاه-های مخلوط با پهن برگان که شیبی کمتر از 5 درصد داشتند خاک نیمه عمیق و سرشار از مواد آلی بودند نشان داد که در مجموع نسبت به تودههای خالص غنی تر بودند.
پورمجیدیان و همکاران - 1378 - ویژگیهای خاک رویشگاههای افرا شیردار را در 9 رویشگاه در غرب مازندران مورد مطالعه قرار دادند. تجزیه و تحلیل نتایج مربوط به خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاکها نشان داد که درخت شیردار دامنه وسیعی از اسیدیته و آهک را تحمل میکند همچنین از بین عناصر ضروری میزان منیزیم در هیچ رویشگاهی دچار کمبود نبوده ولی مقادیر فسفر، کلسیم، پتاسیم و نیتروژن در برخی از پروفیلهای خاک از حد معمول کمتر بوده است.
محمودی - 1384 - برای تشخیص گروههای اکولوژیک و تعیین رابطه آنها با ویژگیهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک خاک در جنگل کلارآباد 4 گروه اکولوژیک را در نظر گرفت طبق نتایج درصد کربن آلی و درصد شن در گروه اول و مقدار درصد شن و سیلت در گروه دوم و فسفر و درصد رس در گروه سوم و بیشترین مقدار پتاسیم در گروه چهارم بود و در خاتمه نتیجه گیری شد که در جنگل کلارآباد ویژگیهای شیمیایی، بیولوژیکی و بالاخص ویژگیهای فیزیکی نقش بیشتری در شکل گیری گروههای اکولوژیک دارند.
اسحاقیراد و همکاران - 1388 - ارتباط بین پوششهای رستنی با خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در جوامع راش را مورد مطالعه قرار دادند. نتایج بررسی نشان داد که پراکنش گونهها در جوامع راش منطقه مورد مطالعه عمدتاَ به عوامل جهت، درصد رس، ازت کل، فسفر، درصد مواد آلی و کاتیونهای تبادلی مرتبط میباشد. گونههای Geranium robertianum، Mercurialis prennis و Ruscus hyrcanus معرف حاصلخیزی زیاد خاک و گونههای Blechnum spicant، Festuca drymeia و Epimedium pinnatum بیانگر شرایط حاصلخیزی کم - نسبت به گونههای فوق - و گونههای Carex divulsa، Carex remota و Sanicula europea مبین شرایط حاصلخیزی حد وسط می-باشند.
ژانگ2 و همکاران - 2015 - ، در تحقیقی با عنوان تغییرات کیفی خاک در تبدیل به جنگلکاری کاج به اکالیپتوس در جنوب چین انجام گرفت. خواص مواد شیمیایی و بیولوژیکی خاک محاسبه شده با استفاده از تحلیل مولفه های اصلی، کربن آلی خاک، نیتروزن کل، نیتروژن هیدرولیتیک قلیایی، نیتروژن زیست توده میکروبی، اکسیداز فنل، پراکسیداز و فعالیت آنزیم اسید فسفاتاز در نسل اول و دوم جنگلکاری اکالیپتومس در مقایسه با جنگلکاری کاج بوده است اما در نسل های سوم و چهارم بطور معنی داری نسبت به نسل اول و دوم معنی داری بالاتری داشت. پتاسیم قابل دسترس در خاک در اکالیپتوس 2/5-1/8 - گرم در کیلوگرم - نسبت به کاج کمتر بوده است.
از آنجاییکه با استفاده از جنگل کاری، انسان در پی دستیابی به یک اکوسیستم جدید و نسبتاً پایدار می باشد و عرصههای جنگلی نقش حیاتی را در وجود و تداوم حیات بر روی کره زمین ایفا می کنند و از لحاظ ذخیره اکولوژیک حدود %90 از زی توده کره زمین را تشکیل می دهند، بطوریکه حدود %37 از چوب آلات موردنیاز جهان از طریق جنگلهای دست کاشت که سطحی معادل %10 از سطح جنگلهای دنیا را تشکیل می دهد تأمین میشود
جنگلکاری در عرصههای تخریب یافته موجب تأمین تولیداتی از قبیل چوب و چوب سوخت و محصولات دیگر و نیز بطور نامحسوس موجب برقراری تعادل هیدرولوژیکی، احیا و حاصلخیزی خاک، ترسیب کربن و پایداری اراضی شیب دار می شود - مونتا گیتی4، - 2000 بطوریکه جنگل کاری ها امکان دست یابی و تحقیق در راستای یک اکوسیستم جدید را فراهم می کنند. از این رو با توجه به سابقه چندین ساله جنگلکاری در کشور، روند رویش، میزان سازگاری، شرایط کیفی و نیز تأثیر آنها بر روی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک باید مورد مطالعه قرار داده شود. به همین دلیل تحقیق حاضر در راستای بررسی روند کمی و کیفی و نیز تحولات ایجاد شده در خاک بعد از یک دوره 28ساله جنگل کاری در جنگل های بخش 6 طرح جنگلداری نکا- ظالم رود با گونه های توسکا و ون می باشد.
مواد و روش ها منطقه مورد مطالعه
منطقه مورد مطالعه واقع در سری 3 بخش 6 طرح جنگلداری نکا-ظالم رود از طرح های شرکت نکاچوب با نظارت اداره کل منابع طبیعی ساری، بین طول شرقی 31،53 تا 17،53 و عرض شمالی 29، 36 تا 26 ، 36 واقع شده است. محدوده مورد مطالعه واقع در پارسل 40 است که در سال 1366 با گونه های پلت، توسکا و ون جنگلکاری شده است. حداقل و حداکثر ارتفاع از سطح دریا به ترتیب 500 و 720 متر، شیب عرصه %30، مساحت کل پارسل 62/5 هکتار و مساحت جنگلکاری 21 هکتار می باشد
شکل -1 منطقه مورد نظر و موقعیت دقیق مناطق جنگل کاری شده در پارسل مورد مطالعه
روش انجام پژوهش
فرآیند آمار برداری با پیاده کردن قطعات نمونهای به ابعاد 15×20 متر به روش تصادفی منظم در منطقه جنگل کاری انجام گردید. با توجه به متفاوت بودن مساحت توده ها - پس از برداشت با - GPS و وضعیت توده ها از لحاظ خالص و آمیخته بودن توده تعداد 37 قطعه نمونه برای جنگل کاری افرا پلت برداشت گردید.
برای تعیین مشخصههای فیزیکی، شیمیایی خاک با شاخصهای رویشی گونه و همچنین اثر هرکدام از گونههای کاشته شده بر روی خاک در سطح هر کدام از توده ها اقدام شد. نمونه گیری از لایه آلی خاک در عمق 0-30 سانتیمتری انجام شد. برای نمونه گیری خاک از استوانه با قطر 8 سانتی متر استفاده شد. به منظور انجام این بخش تحقیق بخش همگنی از هر توده جنگلی برای نمونه برداری مشخص شد. به منظور کاهش اثرات مرزی، حاشیه توده ها برای نمونه برداری در نظر گرفته نشد و نمونه برداری متمایل به بخش مرکزی هر توده می باشد
لازم به ذکر است که در داخل هر یک از توده های مورد بررسی متناسب با سطح جنگل کاری هر توده تعداد نمونه های خاک متفاوت می باشد و در داخل توده جنگل کاری خالص تعداد 10 نمونه خاک، و در جنگل کاری مخلوط تعداد 20 نمونه خاک و در مجموع 2 توده 30 نمونه خاک تا عمق 30 سانتی متری برداشت و به آزمایشگاه انتقال داده شد. پس از خشک شدن نمونه ها به طور جداگانه در آزمایشگاه کوبیده شد و از الک مخصوص برای جداسازی ناخالصیها و مواد اضافی عبور داده شدند.
سپس به ظروف مخصوص انتقال داده شده و آزمایشهایی نظیر بافت خاک - درصد اجزاء تشکیل دهنده خاک - با استفاده از روش هیدرومتری، اسیدیته خاک با استفاده از روش نسبتی با آب مقطر ، وزن مخصوص ظاهری به روش کلوخه بر حسب گرم بر سانتی متر مکعب، هدایت الکتریکی با استفاده از دستگاه مخصوص هدایت گر الکتریکی، کربن آلی به روش والکی بلاک، نیتروژن کل به روش کجلدال، فسفر و پتاسیم قابل جذب به ترتیب به روش اولسن و استات آمونیوم در آزمایشگاه اندازه گیری گردید
تجزیه و تحلیل داده ها
کلیه داده های مربوط به فاکتور های کمی توده از قبیل قطر و ارتفاع بوسیله آزمون کولوموگروف اسمیرنوف6جهت بررسی نرمال بودن داده ها و همگنی واریانس دادهها با استفاده از آزمون لون7 مورد آنالیز قرار گرفت. آنالیز آماری کلیه داده ها با استفاده از نرم افزارSPSS17 جهت رسم نمودار ها از نرم افزار Excell استفاده شد.
نتایج بررسی وضعیت کیفی در جنگل کاری افرا پلت خالص و جنگل کاری آمیخته به منظور بررسی شاخصهای کیفی در دو منطقه مورد تحقیق شاخص تقارن و کیفیت تاج مورد بررسی قرار گرفت که نتایج به شرح ذیل می باشد.
شکل - 3 و - 2 به ترتیب وضعیت تقارن تاج و سلامت تاج و تنه درختان را در توده جنگل کاری آمیخته - افرا پلت، ون و توسکا - نشان می دهد؛ بطوریکه ترکیب و آمیختگی گونه ها و نیز وجود رقابت شدید بین گونهای نسبت به رقابت درون گونهای و تا حدی ناسازگاری برخی گونه ها مانند ون در این منطقه نشان می دهد که حدود 65 درصد توده جنگل کاری آمیخته دارای تاج متقارن بوده و این تفاوت نسبت به توده خالص تا حد زیادی تحت تأثیر عوامل اکولوژیکی بوده و حدود 78 درصد از درختان از لحاظ تاج و تنه سالم می باشند.
