بخشی از مقاله
-1 مقدمه
شهر سیستم یکپارچه ای است که تمام اعضای آن در شکل دهی به آن نقش اساسی دارند. به عبارتی دیگر شهر به مثابه اندام انسان است که تمامی اعضای آن در کنش و واکنش با یکدیگرهستند. مبلمان به عنوان بخش جدایی ناپذیر اندام شهر است که در هر قسمت از شهر و در پربیننده ترین بخش ها مورد بازدید و استفاده می باشد. فضای شهری محلی است که مردم بیشترین وقت خود را در آن سپری میکنند و حداکثر ارتباط را با یکدیگر و پیرامون خود برقرار میسازند. و از آن جا که مبلمان شهری بیشترین ارتباط را بین فضای شهری و مردم ایجاد می کند؛ بررسی نقش مبلمان شهری در ارتقا کیفیت فضای شهری از اهمیت ویژه ای برخوردار است و باعث ارتقای کیفیت استفاده ی شهروندان از خیابان ، میدان ها، پارک ها و عرصه های دیگر شهری و هم چنین باعث ایجاد زیبایی و هویت در شهر و به دنبال این ها موجب آرامش و آسایش در فضای شهری می شود. - ملائی، - 1390
در عصر حاضر، سیما و نمایی از شهر مورد توجه است که با طرح های بدیع و مدرن، رنگ های گرم و تند و تابلوهای رنگارنگ نئون به همراه نورپردازی های شبانه، جذابیت خود را حفظ کرده و خودنمایی کند، بی توجه به این که این مبلمان شهری طراحی شده چه تأثیری در ذهن مخاطب شهری و شهروند ساکن شهر خواهد داشت. - بحرینی، - 1375 عملکرد گرایی فضای حاضر شهرها را تهدید می کند . تولید انبوه فضاهای کار و زندگی ، فضایی بی روح که بیشترین سود اقتصادی را دارد و نیازهای روح انسان درآن نادیده گرفته می شود . فضاهای شهر،فاقد معنابرای افراد است ، فضا خنثی است هیچ حسی را بر نمی انگیزد .
واحد های مسکونی برنامه ریزی شده ، تخریب معابر قدیمی و خاطره انگیز در پی ساختن راه های جدیدی که حجم بالاتری از حمل و نقل را ممکن می سازد ، قطع درختان انبوه برای ساده تر شدن نظارت پلیس و بی تفاوتی به استهلاک بناهای قدیمی به خاطرکمبود بودجه و... همگی به هویت شهری و انسان شهری آسیب می رساند.انسان به عنوان موجودی زیستی نیازمند هماهنگی میان نیاز های بدنی و محیط زندگی خود است . سازگاری با محیط در دراز مدت و با محدودیت رخ می دهد ، اما گروهی از نیازها مثل نیاز به هوای پاک ، محیطی برای فعالیت و ... که با سلامت جسمی انسان در ارتباط است قابل انعطاف نیست ، فضایی از سوی فرد پذیرفته می شود که این نیازها را بر آورده کند.
درغیر این صورت سرخوردگی های انسان به شیوه های نو آورانه ومخرب ممکن است ارضا شوند و یا به تخریب او - انواع بیماری های روحی و جسمی - بیانجامند ، که این خود بر بازدهی نیروی کار تاثیر خواهد گذاشت .در شهری مانند شهر رشت به طور عام، و باغ محتشم رشت به طور خاص، آیا به این نیازها پاسخ داده شده است؟ آیا به رنگ و فرم نشیمنگاه ها توجهی شده است ؟ آیابه محل قرار گیری این نشیمنگاه ها توجه شده است؟ آیا محل قرار گیری این نشیمنگاهها کارشناسی شده است ؟ آیا با توجه به گروه سنی و جنسیت و توانایی جسمی استفاده کنندگان طراحی شده اند؟ در ادامه به پاسخگویی این سوالات خواهیم پرداخت.
-2 تعاریف و مفاهیم
"طراحی شهری به عنوان محوری ضروری برای سیاست های طراحی در نسل جدید اسناد توسعه نواحی، منطقه ها، شهرها و روستاها وارد شده است و مفهومی ورای اصلاح و زیباسازی ظاهر خارجی فضای بین بناها را دارد و از مفاهیمی صرفاً آرایشی و زیبایی شناسانه گذشته و وارد تمامی جنبه های زندگی انسانی در محیط خارجی انسان گشته است، که شامل نیازهایی چون هویت، حس تعلق، ایمنی و امنیت، خلاقیت، ارزش نفس و زندگی در محیط های سالم و پایدار می باشد. طراحی شهری در تمام مراحل و زمینه های طرح های توسعه در هر سطح و مقیاس عمل که باشد موظف به تأمین این نیازها و متولی تحقق کیفیت ها است. - مدنی پور، - 1379
-1-2 فضاهای شهری
در تعریف فضای شهری لازم است حوزه این تعریف مشخص باشد. به عنوان مثال تعریفی که جامعه شناسان از فضای شهری دارند متفاوت از تعریفی است که معماران و شهرسازان از این موضوع دارند. فضای شهری به باور اندیشمندان معماری و شهرسازی، فراتر از فضای کالبدی و مولفه های هندسی آن است - پاکزاد،. - 1375 فضای شهری، فضایی است که عموم مردم به سهولت به آن دسترسی دارند و در آن تعاملات و فعالیت های اجتماعی به وقوع می پیوندد.در فضای عمومی، عناصر مکملی نیاز است تا زندگی شهری را سامان بخشد. تجهیزاتی که همچون اثاث یک خانه، امکان زندگی را در فضای محصور میان سنگ و بتن و شیشه فراهم آورد. این اجزا،
جریان حرکت، سکون،تفریح و اضطراب را در شهر تنظیم می کنند و به آن روح می بخشند. اثاثیه، تجهیزات یا مبلمان شهری، خیابانی یا فضای باز اصطلاحات رایج این تسهیلات و امکانات هستند. - زندیه، . - 1932
-2-2 کیفیت فضا
»در کشورهایی که فضاهای عمومی فقط در زمان نیاز مورد استفاده قرار می گیرند، کیفیت فضا به عنوان یک امر مهم تلقی نشده است. در کشورهای کمتر توسعه یافته مردم اغلب بدون توجه به کیفیت فضا آن را فقط برای انجام کارهای ضروری شان مورد استفاده قرار می دهند، چون مجبور هستند. اما در کشورهای توسعه یافته استفاده بیشتر از مکان های عمومی و انتخاب آن برای گذراندن اوقات به یک امر مهم تبدیل شده است، از این جهت بهبود کیفیت آن فضا از اهمیت خاصی برخوردار است، در این صورت راحتی و کسب لذت در فضاهای شهری در بهبود شرایط شهر بسیار اهمیت می یابد. « - یانگل،شهرانسانی، - 1936
برای زندگی و سکونت ، شهر خانه ای بزرگ است . همان گونه که خانه باید از صفات و مزایایی برخوردار باشد تا سکونت را مطلوب و آسایش بخش کند ، شهر نیز باید صفات و ویژگی هایی برای تامین آسایش و راحتی داشته باشد و نیز مانند خانه محیطی صمیمی و دلپذیر برای زندگی مرفه و مطلوب ایجاد کند. - کوین لینچ، - 1981 با وجود نظریه های مختلفی که در خصوص کیفیت محیط شهری ارائه شده است ، به دلیل فقدان یک چارچوب قابل قبول عمومی در این امر ، مفهوم کیفیت محیط شهری تا حدودی با ابهام رو به رو است . بنابراین هدف از تعریف مفاهیم و مولفه های کیفیت محیط شهر، این است که یک نظریه کلی و عمومی در خصوص یک مجتمع زیستی خوب ارائه شود : نظریه ای که با هرگونه محیط انسانی سازگار شود ، به آن پاسخگو باشد و بتواند ارزش های عمومی را به عملیات خاص و مشخصی پیوند دهد و به ارتباط بین ارزش های انسانی و کالبد شهر محدود شود. - کوین لینچ، - 1981 مولفه های کیفیت محیطی در دیدگاههای معماران و جامعه شناسان تفاوت معناداری دارد . بر این اساس و جهت نمونه مولفه های کیفیت محیطی از دید چند معمار و جامعه شناس آورده شده است.به نظر ای بن بنتلی وهمکاران این مولفه ها عبارتند از :
-1نفوذ پذیری-2 گوناگونی-3 خوانایی4 -انعطاف پذیری -5 تناسبات بصری -6 غنای حسی 7 -رنگ تعلق - کتاب "محیط های پاسخ ده" - - - 1985 به عقیده جان پانتر و متیو کرمونا نیز این مولفه ها شامل موارد زیر هستند :
-1 کیفیت پایداری محیط زیست-2 کیفیت منظر شهری-3 کیفیت دیده ها-4کیفیت فرم شهر-5 کیفیت فرم ساختمان -6 کیفیت همگانی - کتاب" ابعاد طراحانه برنامه ریزی شهری" - - - 1997 متیو کرمونا مواردی مانند -1دسترسی -2 سخت فضا ونرم فضا -3فضای همگانی -4ایمنی و امنیت -5 منظر شهری -6 اختالط و تراکم -7همه شمول بودن را از مولفه های مهم میداند. - " مکان عمومی -فضاهای شهری" - - - 2003 همچنین آلن جیکوبز ودونالد اپلیارد به مواردی از قبیل -1سرزندگی -2 هویت و کنترل -3 دسترسی به فرصت ها، تخیل و شادی- 4 اصالت و معنا-5 زندگی اجتماعی و همگانی -6 خوداتکایی شهری -7 محیطی برای همه اشاره می کند. - - - - - 1987 به نقل از گلکار، - - 1380
-3-2 مبلمان شهری
مبلمان شهری به مجموعه وسیعی از وسایل ، اشیاء ، دستگاه ها ، نمادها ، خرده بناها ، فضاها و عناصری گفته می شود که چون در شهر و خیابان و کل فضای باز نصب شده اند و استفاده عمومی دارند ، به این اصطلاح معروف شده اند - موره و دیگران ، : 1373 - 207 این تسهیلات و اثاثیه در انگلستان بیشتر به " مبلمان خیابانی" ودر امریکا به "مبلمان همگانی" یا "مبلمان فضای باز" معروفند.ولی در کل " مبلمان شهری" رایج ترین ترکیب است که میتواند دربردارنده مفاهیم ضمنی وکاربردی گسترده ای در این زمینه باشد - مرتضائی، - 1381 مبلمان شهری، تمام عناصری راشامل می شود که لاًاو در فضاهایباز شهری مکان یابی شده وکارکرد عمومی دارند و ثانیاً وجود آنها در فضای شهری نیازی از نیازهای عمومی شهروندان را تأمین می کند. حذف مبلمان شهری از اندام شهری و یا نامناسب بودن آنها می تواند زمینه ساز ناکارآیی و اختلال در عملکرد نظام شهری شود و نیازهای متعدد را بی پاسخ بگذارد - آگشته - 79 : 1379
-4-2 تجهیزات شهری
تجهیزات شهری به مجموعه ای از وسایل متحرک و نیمه متحرک و کاربردی یا تزیینی اطلاق می شود که با اجازه یا اطلاع مقامات دولتی به طور دایم یا فصلی در فضای عمومی شهر در اختیار ساکنان آن قرار گرفته است. تجهیزات شهری جزء لاینفک محیط زیست یک شهر بوده و هویت و شناخت کامل شهر را امکان پذیر می سازند - موره و دیگران ، - 2 : 1373 تجهیزات شهری را آگشته به دو گروه زیر تفکیک میکند:
الف - عناصر زیبایی شناختی مثل گلدان، مجسمه ها، درختان و گیاهان تزیینی، آبنماها، پرچم و جزو آن ب - عناصر کارکردی مثل چراغ روشنایی، چراغ راهنمایی ورانندگی، سطل زباله، نیمکت، سایبان، ایستگاه اتوبوس، باجه ی تلفن، باجه ی مطبوعات، صندوق پست، جدول و جزو آن - آگشته ، - 79 : 1379 ملاکها و استاندارها در هر شهری با توجه به شرایط طبیعی واقلیمی و اشکال متفاوت زندگی، تفاوتهای اساسی خواهد داشت، چراکه شهر یک موجود خیالی نیست بلکه کالبدی است که کیفیت روابط آن قابل ارزیابی است. در کشور ما، استانداردها و معیارهای مشخصی به منظور تدوین ضوابط مبلمان شهری ارایه نشده است. از طرفی استفاده از استانداردهای کشورهای دیگر نیز در این زمینه، به دلیل مغایر بودن شرایط آنها از نظر اقلیم، ویژگیهای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی و فاکتورهای دیگر خالی از اشکال نمی باشد - قنبری - 60 : 1389 در ادامه تعاریف دیگری از مقوله مبلمان شهری بر اساس نگرش کاربردی افراد آورده میشوند :
پاکزاد - : 1379 اشیایی هستند که به منظور آسایش و راحتی، ارائه اطلاعات، کنترل حرکت، حفاظت و بهره گیری توسط استفاده کنندگان در فضای شهری مستقر شده اند .ملائی - : 1385 مبلمان شهری به مجموعه وسیعی از وسایل، اشیا ، دستگاه ها، خرده بناها و بناها و عناصری گفته می شود که جهت ایجاد زیبایی، هویت، سرزندگی، خوانایی، آسایش، حفاظت به کار گرفته می شود.عظیمی - : 1390 به مجموعه امکاناتی که در شهرها خیابان ها و میادین و پارک ها و فضای شهری در جهت استفاده عمومی نصب شده اند اطلاق می گردد. مبلمان شهری در مکان های مناسب شهری و متناسب با نحوه استفاده به منظور برقراری زیبایی، سرزندگی، هویت و آرامش شهری قرار داده شده اند.مرشدی - : 1390 مبلمان شهری، مجموعه ای از تجهیزات و تسهیالتی است که کیفیت و کارایی زندگی را در شهر و خیابان ارتقا می بخشد.مبلمان شهری از نظر نوع کارایی محیطی به 3 دسته تقسیم میشوند :
الف - تجهیزات خوانایی شهری ، شامل :
