بخشی از مقاله
چکیده:
این پژوهش به منظور بررسی عملکرد و اجزای عملکرد دانه در ارقام و لاین های امیدبخش نخود با کشت پاییزه در شرایط دیم اردبیل صورت گرفت. آزمایش در ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اردبیل در سال زراعی 1389-90 انجام گرفت. آزمایش بهصورت طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی با 13 رقم و لاین پیشرفته نخود با چهار تکرار اجرا شد.
نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر ارقام و لاین ها بر صفات تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، تعداد دانه در بوته، وزن صد دانه، عملکرد دانه و شاخص برداشت معنی دار بود. بیشترین تعداد غلاف در بوته و دانه در بوته از لاین امیدبخش Flip 03-84 C به دست آمد. بالاترین وزن صد دانه از لاین امیدبخش Flip 03-79 C به دست آمد. این ژنوتیپ بالاترین عملکرد دانه 1441/1 - کیلوگرم در هکتار - را نیز تولید کرد. همچنین بالاترین شاخص برداشت از لاین امیدبخش Flip 03-79 C به دست آمد و کمترین مقدار این صفت متعلق به لاینهای امیدبخش Flip 00-39 C و Flip 01-18 C بودند
مقدمه:
در ایران در بین حبوبات، نخود - Cicer arietinum L. - از نظر کشت و تولید در درجه اول اهمیت قرار دارد - کریمی و همکاران، . - 1388 حدود 96 درصد سطح زیر کشت نخود در ایران را اراضی دیم تشکیل میدهند - ثمن و همکاران، . - 1389 عملکرد نخود بوسیله عوامل متعددی از قبیل ژنوتیپ، فصل رشد - بهاره یا پاییزه - ، محل جغرافیایی و شیوههای مختلف زراعت، تحت تاثیر قرار گیرد
علاوه بر موارد فوق الذکر، تنشهای زیستی و غیرزیستی مختلف پتانسیل پایین عملکرد ارقام موجود، به کارگیری محدود نهادههای کشاورزی و عدم اتخاذ روشهای زراعی مناسب تولید از دلایل مهم دیگر در پایین بودن عملکرد نخود تولید شده در کشور محسوب میشوند
کشت پاییزه نخود دیم در برخی مناطق دنیا مانند نواحی تحت پوشش ایکاردا، با وجود این که دورهای از رشد گیاه با سرما و نزولات جوی مصادف شده و از طرف دیگر با خشکی نسبی آخر فصل مواجه میشود، نسبتاً موفقیتآمیز بوده و نقش تعیین کنندهای بر عملکرد نخود داشته است - سینگ و همکاران، . - 1989 به همین دلیل محققان معتقدند که در مناطق مناسب، کشت پاییزه یا زمستانه نخود بهتر از کشت مرسوم بهاره است و عملکرد محصول را افزایش میدهد - عباسنژاد، . - 1385 یاگیتوگلو - 2006 - اعلام کرد که بالاترین عملکرد دانه نخود در کشت پاییزه به دست میآید.
همایون و همکاران - 2011 - تفاوت آماری معنیداری در میان بیست ژنوتیپ نخود از نظر عملکرد دانه گزارش کردند. در آزمایش نظامی و باقری - 1384 - در کشت پاییزه 32 ژنوتیپ نخود، مشخص شد که اثر ژنوتیپ بر تعداد غلاف در بوته معنیدار بود. همچنین تعداد دانه در غلاف در بین ژنوتیپها تفاوت معنیدار داشت. ژنوتیپهای نخود از نظر وزن صد دانه و عملکرد دانه نیز تفاوت معنیداری با یکدیگر دارند.
در آزمایش زعفرانیه و همکاران - 1388 - تفاوتهای معنیداری در میان ژنوتیپهای نخود با کشت پاییزه در بین اجزای عملکرد، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، وزن صد دانه به طور معنیداری در بین ژنوتیپها متفاوت بودند. همچنین تفاوتهای معنیداری در میان ژنوتیپهای مورد آزمایش از نظر عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت مشاهده شد. این پژوهش به منظور مطالعه صفات مختلف زراعی و عملکرد ارقام و لاین های امیدبخش نخود در کشت پاییزه در شرایط دیم منطقه اردبیل صورت گرفت.
مواد و روشها:
این پژوهش در ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اردبیل - با ارتفاع حدود 1350 متر، عرض جغرافیایی 38 درجه و 15 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی 48 درجه و 15 دقیقه شرقی و متوسط بارندگی سالیانه 280-300 میلیمتر - در 10 کیلومتری شرق اردبیل - منطقه آراللو - در سال زراعی 1390-89 انجام گرفت.
آزمایش بهصورت طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی با 13 تیمار آزمایشی شامل: Flip98-108C، Flip00-39C، Flip00-40C، Flip01-18C، Flip01-40C، Flip02-61C، Flip03-7C، Flip03-8C، Flip03-79C، Flip03-84C، Flip03-89C، Djam و Local variety بودند. تعداد تکرار آزمایش 4 بود. کشت ارقام و لاینهای پیشرفته نخود بهصورت پاییزه و در اواسط آبان ماه سال 1389 انجام شد. زمین مورد نظر به صورت آیش سال قبل بود که جهت آماده سازی آن عملیات خاکورزی شامل شخم بهاره، عملیات مبارزه با علف های هرز با استفاده از پنجه غازی در چندین نوبت و استفاده از گاوآهن قلمی به منظور ایجاد شیار و نرم کردن پوسته خاک جهت نفوذ باران های فصلی صورت گرفت.
قبل از مرحله کاشت، بستر مناسب برای بذور آماده و کشت بذور به صورت کپهای در هر کرت در چهار ردیف با فاصله 40 سانتیمتر بین ردیفها و 10 سانتیمتر روی ردیفها انجام شد. طول هر ردیف 4 متر در نظر گرفته شد. در طی فصل رشد مراقبتهای زراعی مانند مبارزه با علفهای هرز و آفات احتمالی صورت گرفت. عملکرد و اجزای عملکرد دانه همزمان با برداشت، تعداد 10 بوته از هر کرت انتخاب شد. صفات مورد اندازهگیری تعداد غلاف در هر بوته، تعداد دانه در هر غلاف و وزن صد دانه بود. به منظور تعیین عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه، سطحی معادل یک مترمربع از هر کرت برداشت شد. بوتههای برداشت شده برای خشک شدن به مدت چند روز در برابر آفتاب قرار گرفت و پس از آن توزین شدند. برای محاسبه شاخص برداشت از رابطه زیر استفاده شد:
× 100 - عملکرد بیولوژیک یا زیست توده - / - عملکرد اقتصادی - دانه - - = شاخص برداشت
برای تجزیه و تحلیل آماری، داده های خام و اولیه دارای توزیع نرمال با استفاده از نرم افزار SAS براساس طرح بلوکهای کامل تصادفی تجزیه واریانس انجام گرفت. مقایسه میانگین با استفاده از آزمون دانکن - Duncan - و در سطح احتمال 5 درصد انجام گرفت. برای رسم نمودارها از نرم افزار Excel استفاده شد.
نتایج و بحث:
نتایج تجزیه واریانس دادهها حاکی از تاثیر معنیدار ارقام و لاین های امیدبخش بر اجزای عملکرد دانه از قبیل تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، تعداد دانه در بوته، وزن صد دانه و همچنین شاخص برداشت در سطح احتمال یک درصد و بر عملکرد دانه در سطح احتمال پنج درصد و تاثیر معنیدار بود.
جدول -1 تجزیه واریانس عملکرد دانه و اجزای آن در ارقام ولاینهای امیدبخش نخود کشت پاییزه در شرایط دیم
تعداد غلاف کل در بوته: براساس مقایسه میانگینها، بیشترین تعداد غلاف در بوته 35/9 - عدد - از لاین امیدبخش Flip 03-84 C به دست آمد. کمترین مقدار این صفت متعلق به لاینهای امیدبخش Flip 00-39 C و Flip 01-18 C بود - شکل . - 1 مطابق با نتایج این آزمایش، نظامی و باقری - 1384 - با کشت پاییزه نخود، گزارش کردند که اثر ژنوتیپ بر تعداد غلاف در بوته معنیدار بود. نتایج مشابهی توسط روزرخ و همکاران - 1388 - و منیرالاسلام و همکاران - 2008 - گزارش شده است. امکان گزینش ژنوتیپ های با تعداد غلاف در بوته بالاتر برای آزمایشات دیگر را فراهم می کند.
شکل -1 مقایسه میانگین ارقام و لاینهای امیدبخش نخود از نظر تعداد غلاف کل در بوته
تعداد دانه در غلاف: براساس مقایسه میانگینها مشخص شد که لاینهای امیدبخش Flip 98-108 C و Flip 01-18 C به ترتیب بیشترین 1/14 - عدد - و کمترین 1/03 - عدد - تعداد دانه در غلاف را داشتند - شکل . - 2 وجود تفاوت معنی دار از نظر تعداد دانه در غلاف نخود توسط محققین متعدد بیان شده است - فلاح و همکاران، 1384؛ خورگامی و رفیعی، . - 2009 به عقیده فلاح - 1387 - تعداد زیاد غلاف در بوته در نتیجه تشدید رقابت بین غلافها برای دریافت مواد فتوسنتزی میتواند باعث کاهش تعداد دانه تشکیل یافته در غلافها شود. در این آزمایش، میانگین تعداد دانه در غلاف پایین بود که علت این امر میتواند بالا بودن تعداد غلاف در بوته باشد.
شکل -2 مقایسه میانگین ارقام و لاینهای امیدبخش نخود از نظر تعداد دانه در غلاف
