بخشی از مقاله
چکیده
کودکان قبل از ورود به مدرسه، روشها و شیوههای مختلف تعلیم و تربیت را فرامیگیرند. یکی از مهمترین این روشها، کتابهای داستانی تصویردار هستند که والدین یا کودکان و نوجوانان آنها را خریداری میکنند. لذا والدین و مربیان میبایست برای سنجش اعتبار و میزان مفید بودن محتوای اینگونه کتابها، ملاکها و استانداردهایی را تعیین کنند تا ضمن ارزشیابی آنها، بر عملکرد دادهها و تأثیر آن، در بالا بردن کیفی تعلیم و تربیت سهیم شوند. لذا کتابهای داستانی تصویردار یکی از عناصر فرآیند یادگیری هستند و بر عمق و وسعت یادگیری میافزایند و توانایی کودکان و دانش آموزان را ارتقا میبخشند.
این پژوهش که بر مبنائی روش توصیفی - تحلیلی میباشد بر روی تعداد 70 نفر از دانش آموزان کلاس پنجم و ششم ابتدایی مدارس پسرانه و دخترانه آموزشوپرورش ناحیه 3 اهواز و بهصورت تصادفی بر 100 کتاب داستان تصویر دار کودک و نوجوان انجامگرفته است.
این پژوهش از یک پرسشنامه سهبخشی، روایی بهوسیله متخصصان و پایایی بهوسیله روش " آلفای کرونباخ "با مقدار ./88 موردبررسی قرارگرفته است. نتایج حاصله نشان میدهد که 81/08 درصد دانش آموزان پسر کلاس پنجم و ششم و 81/81 درصد دانش آموزان دختر کلاس پنجم مهمترین مشخصهی یک کتاب داستان تصویر دار خوب، که دارای عناصر تعلیم و تربیت بوده و از آن بهره گرفتهاند را به ترتیب، داستانهای دارای رنگهای شاد و گرم و آموزش مهارتهای زندگی و آموزش بهداشت فردی و جمعی دانستهاند.
با توجه به یافتهها، لازم است، اولیاء، کودکان و نوجوانان هنگام تهیه و خرید کتابهایی با مشخصات مذکور را مدنظر قرار داده تا کیفیت تعلیم و تربیت و یاددهی و یادگیری را بهبود بخشند. این پژوهش سعی دارد نشان دهد که استفاده از کتابهای داستانی تصویر دار در برنامه درسی یک ضرورت است و میتواند نقش بسزایی در بهبود و افزایش کیفیت آموزش و بالا بردن انسجام فکری، قدرت تخیل، تمرکز دانشآموز داشته باشد؛ بنابراین باید به داستانهای تصویردار بهمنزلهی یک ابزار آموزشی نگاه کرد.
مقدمه
آموزش و تربیت کودکان، تقویت قوای ذهنی و تفکر آنان، هدف تمام والدین و مربیان میباشد که با برنامهریزی و الگودهی مناسب، زمینههای بروز خلاقیت را در کودکان و نوجوانان فراهم میآورد و با خریداری و تهیهی کتابهای داستانی تصویر دار مناسب برای فرزندان خود، آنان را از همان اوان کودکی به مطالعه و تفکر، ترغیب و تشویق نمایند. یکی از وسایل و ابزارهای تربیت در کودکان، داستان است، در داستانها باید اصول اخلاقی، اعتقادی رعایت شده و چهرهای نیک از اصول و عقاید و بینش اسلامی همانند راستگویی، عدالت، شجاعت، صداقت و ... بیان شود.
کسانی که برای کودکان شعر یا داستان مینویسند میبایست با شور و علاقه و آگاهی کامل از تمام زمینههای علمی، روحی و روانی کودکان به خلق اثر بپردازند رسول اکرم - ص - میفرمایند: »کسی که دارای طفل خردسالی باشد باید با او در جنبشهای کودکانه و حالت بچهگانهاش همکاری و هماهنگیمَنکندکَانَ«ونیزعِندَهُفرمودند: صَبیِ» فَلیَتَصَابَ لَهُ« آنکس که نوجوانی دارد باید در پرورش او با منش نوجوانی رفتار کند
امروزه متخصصان امر تعلیم و تربیت، برای آموزش مفاهیم و موضوعات موردنظرشان از روش آموزش غیرمستقیم بهره میبرند. به گفته پژوهشگران، 75 درصد فراگیری از طریق چشم انجام میپذیرد. این مطلب نشانگر آن است که در میان روشهای آموزش غیرمستقیم، آموزش تصویری یکی از موفقترین روشهاست. مبحث فرآیند یادگیری و درک مفاهیم از طریق آموزش تصویری برای کوکان میبایستی بهگونهای طرح و برنامهریزی شود که مناسب با نیازهای عاطفی و روانی آنان و متناسب با خصوصیات شخصیتی ایشان باشد.
ضبط مفاهیم و آموختههای دوران کودکی از طریق روشهای تصویری، سالهای سال در حافظه میماند و مانند گنجی پنهان در لایههای درونی ذهن تا دوران بزرگسالی قرار میگیرد. در خصوص مضامین اخلاقی و عناصر تعلیم و تربیت نیز اینچنین است. با توجه بهضرورت این روش در امر آموزش عناصر تعلیم و تربیت به کودکان، امروزه بسیاری از کتابهای داستانی، نشریات و برنامههای دیجیتالی به تصویرگری موضوعات خود میپردازند.
ازآنجاکه بسیاری از این مؤسسات انتشاراتی، آشنایی اندکی با مخاطبان خوددارند و از عناصر تصویریصرفاً استفاده تجاری میکنند، موفقیت چندانی در این زمینه ندارند. تعداد زیادی از این انتشارات بهمنظور جلب مشتری و بازاریابی، از اشکال عامهپسند و گاهی از تصاویری بدون هدف بهره میگیرند. تأکید اصلی در این پژوهش نشان دادن میزان اثرگذاری عناصر تعلیم و تربیت در کتابهای داستانی تصویر دار کودکان و نوجوانان است.
بیان مسئله
-1 تصاویر کتابهای داستانی میتوانند مفاهیم و اصول تعلیم و تربیت را دارا باشند.
-2 تصاویر کتابهای داستانی میتوانند بر تفکر کودکان مؤثر باشند.
-3 تصاویر کتابهای داستانی میتوانند در آموزش مسائل روزمره زندگی و شیوه تفکر در انجام آنها به کودکان نقش مؤثر داشته باشند.
-4 تأثیر رنگآمیزی و نقاشی در یادگیری و بیان اصول و مفاهیم تعلیم و تربیت دارای اهمیت است.
-5 داستانهای کودکان دارای مفاهیم تربیتی و عناصر تعلیم و تربیت هستند.
اهمیت پژوهش
هدف از مقاله ی حاضر روشن شدن تأثیر یا عدم تأثیر تصاویر در کتابهای داستان کودکان و نوجوانان و بررسی حضور یا عدم حضور عناصر تعلیم و تربیت در کتابهای مصور کودکان و نوجوانان است.
استفاده از تصویر در کتابهای داستانی علاوه بر تأثیر ماندگار بر مطالعه کننده، یادگیری کودکان را افزایش میدهد. طرح اندیشههای تربیتی در قالب شعر، تمثیل، داستان و سخن از زبان حیوانات و اشیاء حائز اهمیت خاص است؛ از سویی دیگر با توجه به تأثیر تصاویر در یادگیری و تعلیم و تربیت تاکنون هیچ پژوهشی به مطالعه و طرح عناصر تعلیم و تربیت در کتابهای داستانی تصویردار کودکان و نوجوانان نپرداخته است. لذا ضروری است در این زمینه پژوهشهای صورت گیرد تا بتوان با شناسایی و استخراج عناصر تعلیم و تربیت و استفاده از کتابهای تصویر داری که دارای عناصر تعلیم و تربیت هستند، قدمهای مثبتی در تعالی فرهنگ و تعلیم و تربیت برداشته شود.
-1 تعلیم و تربیت
با توجه به اینکه هدف از بعثت انبیاء الهی، انسان سازی است. اگر بخواهیم جامعه سالم و انسانی داشته باشیم، باید از فرد فرد خانواده های جامعه شروع کرده و اساس اولیه تربیت فرزند در خانه و به دست پدر و مادر پی ریزی گردد.
از نظر اسلام و دیدگاه پیشوایان معصوم ما - ع - ، تربیت اخلاقی فرزند حتی از تامین مادی او مهم تر است که در این باره امام علی - ع - میفرماید: هیچ میراثی از والدین برای فرزندان بهتر از ادب و تربیت صحیح نیست.
همان گونه که هر فردی عضوی از یک جامعه است اگر این فرد به طور شایسته و با اخلاق پسندیده پرورش یابد می تواند به نوبه خود جامعه را به سوی سعادت و رستگاری سوق دهد و در غیر این صورت در فساد و تباهی جامعه تاثیر خواهد گذاشت در نتیجه تربیت صحیح هر فرد در واقع گامی است که در جهت سلامت و سعادت جامعه آینده برداشته می شود. دیگر اهمیتی که تعلیم و تربیت دارد این است که کودکان امروز، پدران و مادران فردا هستند. اگر کودک به طور شایسته و مطلوب پرورش پیدا کند، خود نیز می تواند مربی و معلم خوب و شایسته برای نسل های آینده باشد.
تعلیم و تربیت در لغت و اصطلاح:
تعلیم: در لغت از ریشه - علم - به معنای - یاد دادن - و - آموزش - گرفته شده است. در نظر ابتدایی، عبارت است از القای موضوعی، توسط استاد به ذهن شاگرد تا آن را یاد گرفته و تکرار کند اما حقیقت تعلیم ایجاد دگرگونی در متعلم و متحول ساختن او از جهل است به حالتی که موجب رشد عقلی و استقلال فکری شود.
تربیت: از ریشه - ربو - به معنی زیادت و فزونی و رشد و برآمدن، گرفته شده است. مفهوم واژه تربیت بر پرورش دادن استعدادهای انسانی، یعنی فراهم کردن زمینه رشد استعدادهای آدمی دلالت میکند.
