بخشی از مقاله
چکیده
تمدن ایرانی اسلامی که در جایگاه خود یکی از بزرگترین و مهم ترین تمدن های جهانی می باشد، در درون خود دارای شاخص ها و عناصری می باشد که توجه و اهمیت بیشتر به آنها می تواند، مسیر پیشرفت و توسعه را برای ایران امروز هموارتر گرداند. بنابراین این سوال مطرح است که، مهم ترین عناصر و شاخص هایی که در آیات قرآن و منابع مسلمانان بوده و توانسته است یکی از بزرگترین تمدن های جهان را برای آن ها به ارمغان آورد، کدامند؟
پژوهش حاضر در پی پاسخ به سوال فوق و با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و مرور منابع اسنادی و کتابخانه ای به بررسی موضوع پرداخته است و به این نتیجه دست یافته که وجود عناصر و شاخص هایی همچون؛ اهمیت علم و علم آموزی، نظم و آراستگی، وحدت و انسجام، امنیت و آرامش، هجرت و مهاجرت شایسته که در تعالیم قرآنی و دینی به آن اشاره و تأکید شده است، توانسته اند موجب اعتلای فرهنگ و تمدن اسلامی شوند که در کنار دیگر ویژگی مهم خویش مانند گشودگی فرهنگی باز می توان در دوره معاصر آن را بر سایر تمدن ها چیرگی و برتری بخشید.
.1 مقدمه و بیان مسئله
ظهور دین اسلام و نزول اولین آیات قرآن کریم که مبتنی بر تعلم و علم آموزی بود، با بروز زمینه های مناسب موجب شکل گیری یک تمدن عظیم و غنی گردید. تغییرات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی فراوان که به دنبال ظهور اسلام در سرزمین عربستان، در شکل و شیوه زندگی مردم مسلمان و خصوصاً مردمان سرزمین عربستان؛ که مبتنی بر باورهای جاهلیت و بیشتر جنگ آوری بود، بوجود آمد، با اتصال انسان های بزرگ و سرگشته به مبدأ جهان و ارائه جهان بینی نوین و آموزه های حیات بخش، موجب پایه گذاری تمدن عظیم جهانی و فرهنگ غنی اسلامی گردید
فرهنگ و تمدن اسلام مجموعه باورها و ارزش های اسلامی و نمود آن در پیشرفت علم و هنر و ظهور نهادهای اجتماعی و سیاسی در بین ملل و مردمی است که اسلام را به عنوان دین خود پذیرفتند. فرهنگ اسلام توانست در طول چند قرن تمدنی عظیم و بی نظیر را در منطقه وسیعی از جهان به وجود آورد. مسلمانان از نیمه دوم قرن دوم هجری تا اواسط قرن هشتم - در حدود شش قرن - رهبری علمی جهان را در دست داشتند
این تمدن عظیم و غنی ارمغان جاودانه اسلام برای بشریت و جامعه ی انسانی بود که بشریت را برای همیشه وامدار خود نمود و در دوره ای ظهور نمود که جهان در تاریکی فرو رفته و مردم در گمراهی بودند. مهمترین و اولین ویژگی تمدن اسلامی، اصالت و غنای فرهنگ و تعالیمش است که در آن، قرآن کریم مرکز ادبیات مدون عرب و نقطه اساسی علم و علم آموزی شد.
در مرتبه پس از قرآن، سخنان و تعالیم پیامبر صلی االله علیه و اله که از آن به سنت تعبیر میشود و سپس، تعالیم ائمه اهل بیت علیهم السلام و بزرگان دین قرار دارند، که در پرتو این سفارشات و به دنبال آن شکل گیری نهضت ترجمه و گشودگی فرهنگی، پیشرفت و رشد مسلمانان در همه زمینه ها سرعت گرفت و در مدت کوتاهی توانست یک تمدن عظیم و جهانی را بوجود آورد و بتواند بر بزرگترین تمدن های هم دوره ی خویش یعنی تمدن ایران و روم چیرگی یابد. مواد و مصالح گوناگونی که در بطن آیات قران و تعالیم دینی بود، موجب شکل گیری بزرگترین تمدن در سرزمین های اسلامی گردید.
چنانکه گفته شده بی شک عامل اصلی پیشرفت مسلمانان و تولیدات علمی آن ها، دین اسلام و آموزه های آن بود - بهنیافر، - 1388 آموزه های قرآن و اسلام همگی بر رشد و توسعه فرهنگ انسانی تاکید داشته و به نیازهای مادی و معنوی انسان ها بیشترین توجه را مبذول داشتند که همه ی این عناصر از پشتوانه های ایجاد فرهنگ و تمدن اسلامی به شمار می آیند
پیشرفت، توسعه، تمدن و رسیدن به یک جامعه ی مطلوب، مدینه ی فاضله و آرمان شهر هدف آرمانی یک نظام اجتماعی بالنده و از خواست ها و آرزوهای مکتوم یا مصرح مصلحان و خیرخواهان اجتماعی بوده است - سعیدی روشن، - 62 :1393 که برای رسیدن به آن بررسی تاریخ و رجوع به تعالیم پایه ی آن ضروری و بایسته می باشد. لذا به دلیل ارزش و اهمیت شاخص های تمدن ساز اسلامی ایرانی که در آیات قران و تعالیم دنیی وجود دارد، مسئله ای اصلی در این پژوهش، بررسی و بیان مهمترین عناصر و مؤلفه های هویتی و تمدن ساز اسلامی ایرانی می باشد که در نوع خود بی نظیر بوده و برای همه ی زمان ها و مکان ها قابل استفاده می باشند.
.2 مبانی و مفاهیم پژوهش - تمدن و تمدن اسلامی
پاسخ به این سؤال که تمدن چیست؟ از نظر هنری لوکاس دشوار است و راه به مسائل فلسفی می برد. پدیده ی درهم تنیده تمدن، هم مسائل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی را در بر می گیرد و هم گسترش و کمال هنر، ادبیات، تفریحات، علم، اختراع ها، فلسفه و دین را - لوکاس، بی تا، ج - 16 :1 اما برای بررسی و تحقیق در مورد یک اصطلاح و مفهوم ناچار به تعریف و بررسی ارکان و ابعاد آن هستیم. بنابراین تمدن در لغت به معنی شهرنشینی، تربیت، ادب و معرفت اجتماعی داشتن - دهخدا: ذیل کلمه تمدن - می باشد و در اصطلاح، نظمی اجتماعی است که در نتیجه وجود آن خلاقیت فرهنگی امکان پذیر می شود و چهار رکن و عنصر اساسی را دربر می گیرد که عبارتند از؛ پیش بینی و احتیاط در امور اقتصادی، سازمان سیاسی، سنن اخلاقی و کوشش در راه معرفت و بسط هنر تمدن، نظامی است اجتماعی، که آفرینش فرهنگی را شتاب می بخشد و عرف و اخلاق و قانون نگاه دارنده آن است و نیز نظامی است اقتصادی، که با مداومت تولید و مبادله برقرار می ماند.
تمدن آفرینش فرهنگ است زیرا برای نوآوری و اظهار و آزمون و برخورداری از اندیشه ها و ادبیات و آداب و رسوم و هنر، آزادی و تسهیل، فراهم می کند و رشته ای است پیچ در پیچ و زودگسل از روابط انسان ها که دشوار به دست می آید و آسان تباه می شود - اخوان کاظمی،. - 1378 یعنی به صورت مجموعه ای پیچیده از پدیده های اجتماعی قابل انتقال، شامل جهات دینی و مذهبی، اخلاقی، زیباشناسی، فنی یا عمل مشترک در همه اجزای یک جامعه وسیع و یا چندین جامعه مرتبط با یکدیگر در نظر گرفته شده است
تمدن اسلامی، تمدنی دینی است که همه مولفه های آن بر محور دین اسلام شکل گرفته و نمودار می گردد . تمدن اسلامی با اساس نگرش توحیدی، تمدنی است ایدئولوژیک با مجموعه ای از ساخته ها و اندوخته های معنوی و مادی جامعه اسلامی که انسان را به سوی کمال معنوی و مادی سوق می دهد. نا گفته نماند که تمدن اسلامی یا آنچه بعضی به اشتباه تمدن عرب می نامند، نامی است که به تمدن شرق همزمان با قرون وسطی اطلاق می شود. تمدن اسلامی تمدن یک ملت یا نژاد خاص نیست بلکه مقصود، تمدن ملت های اسلامی است که عربها، ایرانیان، ترکها و دیگران را شامل می شود - مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین المللی فرهنگ و تمدن اسلامی، - 191 : 1373 که به وسیله دین رسمی یعنی اسلام و زبان علمی و ادبی؛ یعنی عربی با یکدیگر متحد شدند
این تمدن با هنر ایرانی و رومی و سایر جوامع ترکیب گردید و تمدنی به نام تمدن اسلامی به وجود آورد.
تمدن اسلامی را از لحاظ تاریخی می توان به دو دوره تقسیم نمود؛ دوره اول از آغاز دعوت اسلامی و پیدایش اسلام در قرن هفتم میلادی آغاز شد و تا سقوط بغداد به دست هلاکو ادامه یافت - قربانی، بی تا: . - 6 دوره دوم با پذیرش اسلام توسط مغولان و ایجاد حکومت هایی مانند صفوی و عثمانی تا اواسط قرن 18 میلادی به طول انجامید
این تمدن دارای دو بعد است: یک بعد آن به وسیله ی خود اسلام پدید آمد و در پرتو ابتکار مسلمانان گسترش یافت. منشأ این بعد از تمدن اسلامی، قرآن و سنت است. بعد دیگر آن، نه ابداع مسلمانان، بلکه میراث به جای مانده از تمدن های پیشین در قلمرو اسلام بود که به دست مسلمانان توسعه و تکامل یافت و به رنگ اسلام درآمد -
- تعالیم و آموزه های تمدنی قرآن
از آنجایی که دین اسلام و تعالیم آن جامع و کامل می باشند، گفته شده است که اسلام یک فرهنگ، یک تمدن، یک سبک زندگی در تمام ابعاد آن است - خرمشاد، - 138 : 1392 دینی که به همه ی ابعاد زندگی توجه داشته است. در اسلام و کتاب آن؛ قرآن، نشانه های فراوانی برای هر کدام از وجوه زندگی بیان گردیده است که می توان از آنها در همه ی زمان ها بهره برد. به عنوان مثال در بعد فرهنگی؛ از تربیت - فرقان؛ -74 التحریم؛ - 6، تعلیم و آموزش - جمعه؛ -2
