بخشی از مقاله
چکیده
هدف این پژوهش بررسی عوامل آموزشگاهی مؤثر بر استرس تحصیلی دانش آموزان دختر مقطع تحصیلی متوسطه شهرستان رشت در سال تحصیلی93-94 است. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش، توصیفی از نوع همبستگی و نمونه ی آماری ،364 دانش آموز دختر مقطع متوسطه است که بر اساس جدول تعیین نمونه ی مورگان، به روش تصادفی انتخاب شدند و به پرسش نامه های استرس تحصیلی - - ASQ و دلبستگی به کلاس پاسخ دادند. نتایج حاصل از این بررسی نشان می دهد که بین عوامل آموزشگاهی و استرس تحصیلی دانش آموزان دختر مقطع متوسطه با توجه به مقدار S - سطح معنی دار - به دست آمده - - S=0/003 که کوچکتر از 0/01 می باشد، به طور معنی داری رابطه ی مثبت وجود دارد و با افزایش یک متغیر، متغیر دوم افزایش می یابد.
مقدمه
یکی از مهم ترین دوران زندگی انسان با پایان یافتن دوره ی کودکی آغاز می شود. مرحله ی انتقال از کودکی به بزرگسالی را که با تحول عمیق در جسم و روان و قدرت تجسم و تخیل زیادی همراه است »دوره ی نوجوانی«2 می نامند
دوره. ی نوجوانی مرز مشخص و معینی ندارد، اما شروع آن تقریباً از سن 12 سالگی است و تا آخر دهه ی دوم زندگی انسان ادامه می یابد
این دوره به طور طبیعی برای نوجوان ، دوره ای پر تنش محسوب می شود که انواع هیجانات منفی و مثبت خاص آن را تجربه می کند. به عبارت دیگر زمانی که فرد با گذر از دوره کودکی وارد مرحله ای متفاوت از زندگی گذشته ی خویش می شود، توقعات و نیازهایی را خواهد داشت که جنبه متفاوتی با نیازهای قبلی اش دارد. فردی که در سنین نوجوانی قرار دارد شاهد تغییراتی در جسم 3، روان4 و احساس 5 خویش خواهد بود که ممکن است در او تنش ها و نگرانی هایی را به وجود آورد.
در این دوره علاوه بر این که فرد توقعاتی را نسبت به دیگران دارد، دیگران نیز از او انتظاراتی دارند که گاهی ممکن است با نیازهای شخصی وی مغایرت داشته باشد. ورود به دوره ی دبیرستان و ویژگی ها و تکالیف خاص آن نیز با دوره ی نوجوانی مرتبط می باشد که در این دوره نوجوان می بایست علاوه بر اینکه با مسائل مختلف دوره نوجوانی دست و پنجه نرم می کند ، با عوامل استرس زای این دوره تحصیلی نیز مواجه شود. چنین امری ممکن است موجب به وجود آمدن استرس هایی در نوجوان شود که اگر عوامل مختلف به ویژه عوامل آموزشگاهی ایجادکننده ی استرس ، شناخته و کنترل نشود می تواند پیامد های جبران ناپذیری را در پی داشته باشد
استرس 6 های زندگی نقش مهم و تعیین کننده ای در سلامت روانی و جسمانی دارند و به ویژه با آسیب های روانی و اجتماعی متعددی همراه اند که می تواند در عملکرد افراد در سطوح مختلف تأثیرگذار باشد. این گونه استرس ها و فشارهای روانی در دوره های مختلف زندگی حائز اهمیت است، با این وجود می توانیم مقدار بسیار بالایی از آن را در دوران نوجوانی شاهد باشیم. منظور از استرس یا فشار روانی، محرک های محیطی ناخوشایند و زیان آوری است که ممکن است جنبه ی فیزیولوژیک و روانی داشته باشد
یکی از انواع استرس هایی که نوجوانان در دوره ی نوجوانی تجربه می کنند، استرس تحصیلی 1 است . یکی از دلایل این امر می تواند وابسته بودن دست یابی به حرفه های تخصصی و آموزشی بر پیشرفت فردی افراد در موقعیت های تحصیلی به ویژه مقطع متوسطه باشد؛ زیرا در جامعه ی ما و شرایط فعلی، موقعیت های تحصیلی و از جمله ی آن مدارس متوسطه از مهم ترین بسترهای کسب تجارب هیجانات تحصیلی نوجوانان قلمداد می شوند
بر اساس شواهد پژوهشی مختلف در این زمینه ، تجربه هیجانات منفی همچون استرس می تواند با تأثیر گذاری بر فرایندهای شناختی و جهت گیری های انگیزشی یادگیرندگان، علاوه بر عملکرد تحصیلی آنان ، بهزیستی ذهنی، روان شناختی و هیجانی آنان را به مخاطره اندازد
برخی از مطالعات استرس تحصیلی را با تنیدگی تحصیلی مترادف دانسته اند و آن را این چنین تعریف نموده اند: » احساس فزاینده به دانش و به طور هم زمان ادراک فرد مبنی بر نداشتن زمان کافی برای دست یابی به آن دانش
کلینک11 و همکاران - - 2008 نیز استرس تحصیلی را ارزیابی فرد راجع به ناهماهنگی بین درک از مطالبات موقعیت های تحصیلی و منابع درون فردی تعریف نموده اند. با توجه به تعاریفی که از استرس تحصیلی بیان شد می بایست به نقش مهم معلمین به عنوان یکی از عوامل موثر در محیط تحصیلی12 در کسب تجارب استرس زایی که دانش آموز نوجوان در این دوران خواهد داشت، اشاره نماییم. برخی از مطالعات انجام شده در زمینه ی استرس نوجوانان، متداول ترین عامل استرس زای نوجوانان در این دوره را فشارها و انتظارات محیط مدرسه گزارش نمودند
بنابراین یکی از عواملی که در زمینه ی آموزش دانش آموزان در مدرسه نقش مهمی را ایفا می کند، رابطه ای است که میان دانش آموز و معلم برقرار می شود. اهمیت این رابطه آن چنان است که به جرئت می توان آموزش را بدون آن بی معنا دانست
به همین دلیل می بایست معلمان علاوه بر داشتن مهارت های آموزشی به مهارت های برقراری ارتباط مؤثر با دانش آموزان نیز مسلط باشند. چنین توانایی و مهارتی به معلمان کمک می کند تا بهتر بتوانند به هدف های تدریس دست یابند و دانش آموزان را در یادگیری بهتر یاری رسانند
روابط معلم و دانش آموز15 یکی از حوزه های مطالعاتی روان شناسی اجتماعی تعلیم و تربیت محسوب می شود. به اعتقاد رویکرد روان شناسی اجتماعی، کیفیت های عاطفی و شناختی بین دانش آموز و معلم دارای اهمیت کلیدی است. اگر محیط مدرسه و به خصوص محیط کلاس مملو از جو احترام متقابل میان معلم و دانش آموزان باشد، دانش آموزان همواره مورد تشویق و حمایت معلمین خویش قرار گیرند و یادگیری دروس با همکاری و مشارکت میان دانش آموزان صورت گیرد، موجب به وجود آمدن احساس رضایت و شادمانی در دانش آموزان خواهد شد.
بر اساس یافته های فیشر و همکاران - 1995 - میان رفتار میان فردی معلم، پیشرفت تحصیلی و نگرش دانش آموزان به درس رابطه ی معناداری وجود دارد - به نقل از رضایی شریف،. - 1391 یکی از اصطلاحاتی که در این رابطه مورد استفاده قرار می گیرد، دلبستگی به معلم و کلاس درس و دلبستگی به مدرسه است. منظور از دلبستگی به معلم، درک و حمایت شدن توسط معلم است
تدلی و راینولد - 2006 - در کتاب اثربخشی مدرسه، جو مطلوب کلاسی را یکی از نشانه های تدریس و رفتار اثربخش معلم در کلاس درس بر شمرده اند؛ ساختار و محیط روان شناختی کلاس - از جمله شیوه ی آموزش و تدریس معلم، محتوای درس، تدوین و طراحی تکالیف یادگیری، تعامل و پیوند دانش آموز با معلم و همسالان تجارب ارزشیابی - در تعامل با یکدیگر بر پیامدهای انگیزشی و رفتارهای تحصیلی دانش آموزان اثرگذار است
نوری، کلیشادی و ضیاءالدینی - - 1389 در بررسی استرس های شایع دانش آموزان تهران نشان دادند که استرس های تحصیلی و ارتباطی بیشترین شیوع را در میان دانش آموزان داشت. شایع ترین مشکلات تحصیلی دانش آموزان شامل اضطراب از امتحان، نمره درسی و عدم علاقه به بعضی از درس ها بود. شایع ترین استرس های ارتباطی و اجتماعی نیز عبارت از آشنا شدن با افراد جدید، بی توجهی معلمان و کارکنان به توانایی های دانش آموزان، آزار روانی توسط سایر دانش آموزان، ارتباط اجتماعی نامناسب با همکلاسی ها و نداشتن دوست صمیمی و استرس های مربوط به بلوغ و نوجوانی بود.
خلیلیان، حسن زاده وضرغامی - - 1379 در مطالعه ی خود ارتباط بین عوامل استرس زای مدرسه و شکایات جسمانی در دانش آموزان شهرستان ساری را مورد بررسی قرار دادند. بر اساس 950 نمونه ی تصادفی که در این تحقیق از میان دانش آموزان دختر و پسر دبیرستان های شهرستان ساری انتخاب شد و یافته های حاصل از دو پرسش نامه ی عوامل استرس زای مدرسه و شکایات جسمانی، نتایج بیان گر این مطلب بود که میان عوامل استرس زای مدرسه - از قبیل رو به رو شدن با ناظم یا مدیر مدرسه، تنبیه شدن دانش آموزان در کلاس، شلوغ و پر سر و صدا بودن کلاس و مدرسه، غیر بهداشتی بودن سرویس بهداشتی، بی نظمی و بد اخلاقی معلم در کلاس، ترس و اضطراب از امتحان و سایر عوامل مانند آن - و شکایات جسمانی - مانند سردرد، سرگیجه، دل شوره، درد معده، ناراحتی قلبی و مانند آن - ارتباط معناداری وجود دارد. بنابراین با توجه به اطلاعات بدست آمده از این پژوهش می توان نتیجه گرفت که با کاهش عوامل استرس زای مدرسه می توانیم گام مهمی را در جهت بر طرف نمودن مشکلات جسمانی و روانی دانش آموزان مان در مدارس برداریم و در این زمینه مدرسه ، عامل مهمی در ایجاد بهداشت روانی محسوب می شود.
بیوتان11 و یاتس - 2010 - 12 نیز انتظارات تحصیلی - آموزشی - را به عنوان منابع استرس در دانش آموزان آسیایی مورد بررسی قرار دادند. در این مطالعه از پرسش نامه ی استرس انتظارات تحصیلی - - AESI که توسط انگ و هوآن13 ساخته شده است، به منظور جمع آوری اطلاعاتی راجع به انتظارات و توقعات والدین، معلمان و خود شخص به عنوان منابع استرس تحصیلی در نوجوانان آسیایی استفاده شد. این پرسش نامه در بین 176 دانش آموز مقطع متوسطه و دانشجویان دانشگاهی حدود یک ماه قبل از امتحانات اصلی و مهم شان اجرا شد.
تحلیل های راش از پاسخ دانش آموزان به AESI بیان گر این مطلب بود که 9 عبارت در پرسش نامه تشکیل شده از مقیاس تک بعدی قوی استرس تحصیلی و دو خرده مقیاس تک بعدی جدا از هم انتظارات والدین و معلمان و انتظارات خود که تحلیل عاملی انجام شده توسط انگ و هوآن را کامل می کند. این عبارات نشان می دهند که AESI طیفی از صفات و ویژگی های دانش آموزان را به اندازه کافی اندازه گیری می کند و به عنوان یک ابزار ارزشمند برای معلمان و محققان محسوب می شود که درکی از نقش انتظارات والدین ، معلمان و خود شخص به عنوان منابع استرس تحصیلی در دانش آموزان آسیایی فراهم می کند.
