بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر تلاش نموده تا» عوامل اجتماعی- فرهنگی موثر بر مصونیت دانش آموزان در برابر انحرافات اجتماعی« را با تکیه بر خانواده و مدرسه مطالعه و بررسی نماید. روش پژوهش پیمایشی بود. برای نیل به این مقصود، پژوهشگر تعداد 044 نفر از دانش آموزان مقاطع متوسطه اول و دوم را در سطح استان خراسان جنوبی به روش نمونه گیری مطبق - در هر یک از مناطق آموزشی استان - برگزیده است.
در مرحله گردآوری داده ها، افراد نمونه به روش تصادفی ساده انتخاب شده و داده های مورد نیاز، با استفاده از تکنیک پرسشنامه از آن ها، اخذ گردیده است. نتایج به دست آمده نشان داد که عوامل اجتماعی-فرهنگی - همبستگی اعضای خانواده ، جامعه پذیری و تربیت اجتماعی، کنترل اجتماعی، تربیت دینی و برخورداری از امکانات ورزشی و تفریحی - ، بر میزان توانمندی دانش آموزان در برابر انحرافات اجتماعی تاثیر می گذارند، لذا یافته های پژوهش اهمیت عوامل مذکور را بر میزان توانمندی دانش آموزان در برابر انحرافات اجتماعی نشان می دهد.
-4 مقدمه
امروزه عقیده بر این است که سرمایه انسانی، مهم ترین ثروت و دارایی کشورها و جوامع مختلف محسوب شده و در هزاره جدید، اهمیت فزاینده ای یافته است. ناگفته پیدا است، جوامعی که تمام قابلیت ها و استعدادهای خود را صرف تعلیم و تربیت صحیح نیروی انسانی و حفظ و نگهداری این نیرو در برابر انحرافات اجتماعی می نمایند، سریع تر به رشد و توسعه پایدار دست می یابند. لذا توجه به عوامل آموزشی و پرورشی، در راستای تربیت افرادی شایسته و ساختن جامعه ای سالم و رو به پیشرفت، از اساسی ترین مسائلی است که نمی توان با بی تفاوتی از کنار آن گذشت
جامعه شناسان، روان شناسان و صاحبنظران حوزه تعلیم و تربیت بر این باورند که شخصیت و هویت افراد به شدت تحت تاثیر محیط اجتماعی آن ها تکوین می یابد. این که نوجوانان و جوانان، به ارزش های اجتماعی چگونه نگریسته و نسبت به هنجارهای اجتماعی تا چه اندازه پایبند و وفادار می مانند، تا حدود زیادی به توانایی جامعه و گروه های اجتماعی و زیر ساخت های تربیتی آنان بستگی دارد.
بر این اساس، همه جوامع می کوشند تا فراین د تعلیم و تربیت شهروندان را تحت کنترل گرفته و آن را در مسیری مفید و موثر قرار دهند. در این راستا، نهادهای اجتماعی متناسب با توان و ظرفیت خود، زحمات زیادی را متحمل و هزینه های زیادی را صرف آموزش و پرورش نیروهای انسانی می نمایند. خانواده و مدرسه با مهارت های ویژه و با اتخاذ تدابیر و روش های موثر و کارامد می توانند، شخصیت فرزندان و دانش آموزان را به گونه ای مطلوب، پرورش داده و قدرت بازدارندگی آنان را در برابر انحرافات اجتماعی افزایش دهند
بزهکاری و انحراف نوجوانان و جوانان، یکی از مسائل پیچیده و ناراحت کننده ای است که توجه بسیاری از محققان و برنامه ریزان اجتماعی را به خود معطوف داشته و جامعه شناسان، روان شناسان، جرم شناسان و بالاخره متخصصین علوم تربیتی، مطالعات و تحقیقات خود را بر روی اصلاح اندیشه و رفتار و راهنمایی این گروه خاص متمرکز ساخته اند.
بدون شک، مهم ترین دلیل توجه به این مساله، نقش موثری است که این قشر از افراد در ساختار آینده هر جامعه دارند؛ به ویژه که غفلت از این نیروی عظیم، معضلات و مصیبت های بزرگی را متوجه جامعه نموده و موجب از هم گسیختگی جامعه و نظام اجتماعی می گردد. لذا توجه به تربیت و پرورش صحیح کودکان، نوجوانان و جوانان و شناخت عوامل و بسترهای وقوع جرم، از ضروریات هر جامعه است.
با توجه به این که دانش آموزان بخش عظیمی از جمعیت جامعه را تشکیل داده و مهم ترین سرمایه جامعه به شمار می روند، تعلیم و تربیت صحیح و آشنایی آن ها با ارزش ها و هنجارها و ایجاد توانایی در آنان به منظور مقابله با انحرافات اجتماعی، از اولویت هایی است که والدین، مربیان و همه برنامه ریزان جامعه باید نسبت به آن توجه و اهتمام داشته باشند لذا محقق در این مقاله سعی کرده تا تاثیر خانواده و مدرسه را در این زمینه، مورد بررسی قرار دهد.
-2 فرضیه های تحقیق
.1 بین همبستگی اعضای خانواده و مصونیت افراد در برابر انحرافات اجتماعی، رابطه معناداری وجود دارد.
.2 هر چه تربیت اجتماعی دانش آموزان - در خانواده و مدرسه - عمیق تر باشد، مصونیت آن ها
در برابر انحرافات اجتماعی بیشتر است.
.3 هر چه کنترل اجتماعی دانش آموزان - در خانواده و مدرسه - بیشتر - منطقی تر - باشد، مصونیت آن ها
در برابر انحرافات اجتماعی بیشتر است.
.4 هر چه تربیت دینی - در خانواده و مدرسه - عمیق تر باشد، توانمندی دانش آموزان در برابر انحرافات اجتماعی بیشتر است.
.5 بین میزان برخورداری دانش آموزان از امکانات ورزشی- تفریحی و مصونیت آن ها در برابر انحرافات اجتماعی، رابطه معناداری وجود دارد.
- تعریف واژه ها و اصطلاحات
همبستگی اعضای خانواده: همبستگی با انسجام خانواده، وضعیتی است که میان افراد خانواده - به لحاظ روانی و اجتماعی - ، پیوندی قوی وجود داشته و آن ها در زمینه ایفای نقش، پاسخگویی به انتظارات، درک متقابل، همکاری و تعقیب اهداف گروه، توانایی کافی داشته باشند.
تربیت اجتماعی: تربیت اجتماعی یا جامعه پذیری، فرایندی است که به انسان راه های زندگی کردن در جامعه را می آموزد، شخصیت می دهد و ظرفیت های او را در جهت انجام وظایف فردی و به عنوان عضوی از جامعه توسعه می بخشد
اجتماعی شدن: از نظر بیرو، واژه اجتماعی شدن، فرایند تاثیر متقابل بین فرد و محیط اجتماعی او است، که نتیجه آن، پذیرش مدل های رفتار اجتماعی آن محیط و نوعی انطباق متقابل بین فرد و جامعه است. اجتماعی شدن، فرایندی روانی-اجتماعی است که بر پایه آن شخصیت اساسی، تحت تاثیر محیط - به ویژه نهادهای تربیتی، دینی و خانوادگی - تشکل می یابد
کنترل اجتماعی: کنترل اجتماعی، مجموع وسایل و شیوه هایی است که با استفاده از آن ها، یک گروه یا یک واحد، اعضای خود را به پذیرش رفتارها، هنجارها، قواعدی در سلوک و حتی آداب و رسومی منطبق با آن چه گروه، مطلوب تلقی می کند، سوق می دهد. به نظر کوئن، کنترل یا نظارت اجتماعی، به ابزارها و روش هایی اطلاق می شود که برای وادار کردن فرد به انطباق با انتظارات گروه معین و یا کل جامعه به کار می رود.
تربیت دینی: منظور از تربیت دینی، همان آموزش های نظری و عملی است که در ارتباط با دین و مذهب، به فرد یاد داده شده و از وی خواسته می شود که به رعایت آن ها پایبند باشد.
امکانات ورزشی و تفریحی: منظور از امکانات ورزشی و تفریحی، ابزارها، وسایل و امکاناتی است که زمینه را برای ورزش، تفریح و سرگرمی فرد فراهم کرده و باعث تقویت قوای جسمی و روحی فرد می گردد. بر این اساس، زمین و سالن ورزشی، لوازم بازی، پارک و شهر بازی و امثال این ها را می توان به عنوان امکانات ورزشی و تفریحی به حساب آورد.
انحرافات اجتماعی: به نظر کوئن، انحراف اجتماعی، رفتاری است که با انتظارات جامعه یا گروه های مشخص درون جامعه، سازگار نباشد. انحراف، معمولا به رفتاری که جنبه منفی دارد، اطلاق می شود . بیرو، تعریف زیر را در این باره ارائه می دهد: انحراف، دگرگونی در مسیر بوده و در حیات اجتماعی، سرپیچی از حرکت در طرق تعیین شده توسط مدل های رفتاری و هنجارهای نهادی است که رفتار جمعی را رهبریمی کند
-1 پیشینه پژوهش
»نی - 9153 - « در پژوهش های خود به این نتیجه رسید که متغیرهای خانوادگی، نظیر روابط فرزندان با والدین، تقید خانوادگی، انضباط و سرپرستی و پایگاه اجتماعی خانواده با بزهکاری جوانان، ارتباط معناداری دارد. هیرشی - - 9191 در آزمون نظریه کنترل اجتماعی، دریافت که افزایش تقید جوانان به والدین و گذران بیشتر اوقات فراغت با خانواده، گرایش آنان را به بزهکاری کاهش می دهد
مطالعات دیگری که به موضوع بزهکاری پرداخته اند، تضادهای زناشویی، گسیختگی و سرپرستی ضعیف والدین بر فرزندان را در انحراف جوانان موثر دانسته اند. ساترلند - - 9101 بزهکاری را ناشی از خطای خانواده ها دانسته که قادر به آموختن ارزش ها و هنجارها نبوده اند. گسیختگی خانوادگی، از عوامل مهم در تولید رفتارهای بزهکارانه است؛ زیرا فرزندان، با از دست والدین در اثر طلاق، مراقبت و راهنمایی آنان را نیز از دست می دهند
