بخشی از مقاله
چکیده
شبکه وب جهانی گستر فراهم کننده فرصتهایی برای توسعه نظام های یادگیری الکترونیکی در دانشگاهها است. یادگیری الکترونیک نه تنها با یادگیری سنتی تفاوتهای بسیاری دارد بلکه به عنوان وسیله ای برای کمک به یاددهندگان و یادگیرندگان محسوب می شود، بنابراین یادگیری الکترونیک می تواند رویه ای امید بخش برای یادگیری در نظام های آموزش عالی سنتی و کمک به دانشگاهها برای حرکت به سوی یادگیری مادام العمر باشد.
استفاده از آموزش مبتنی بر فناوری در دانشگاهها به عنوان یکی از انواع آموزش نوین که نوید هزینههای پایینتر برای آموزش در هر مکان و زمان را میدهد، به سرعت در حال افزایش است لذا بیشتر دانشگاه ها این روش آموزشی را نه تنها مناسب رشد و ترقی میدانند، بلکه جهت تأمین نیازهای آموزشی مختلف در بسیاری موارد آن را در اولویت قرار میدهند. اما تحلیل عوامل اداری و فنی استفاده از فناوری اطلاعات در آموزش عالی نشان داد که نداشتن مهارت نیروی انسانی به عنوان مهمترین مانع استفاده از فناوری در اموزش عالی است.
-1 مقدمه
نظامهای آموزش عالی در مقابل موج عظیمی از تحولات قرار گرفتهاند که در آن موقعیت سنتی دانشگاه، روش آموزش، دانشجویان، اساتید به چالش کشیده شدهاست ترویج استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش عالی مستلزم تغییراتی در نقش اساتید و دانشجویان است. از آن جایی که دانشجویان نقش اساسی را در کاربرد فناوری اطلاعات در آموزش دارند، پذیرش فناوری اطلاعات و ارتباطات و استفاده از آن توسط آنها میتواند به عنوان عامل کلیدی در تحول فرایند یاددهی- یادگیری محسوب شود.
فناوری اطلاعات و ارتباطات شامل پردازش داده ها، ذخیره سازی سیستم ها و فناوری های ارتباطی است این تشکیلات طیف کاملی از سیستم های اطلاعاتی سازمان دهی شده، شامل سیستم های پردازش و اجرا، سیستم های مدیریت اطلاعاتی در زمینه ی فناوری اطلاعات و ارتباطات، پایگاه داده ها، انبار داده ها و سیستم های طراحی منابع است و زیربنای فناوری اطلاعات و ارتباطات را می توان با توجه به قابلیت های آن در چهاربُعد مهم دست رسی، عمق، غنی سازی و متراکم سازی در نظر گرفت
روش های سنتی آموزش، دیگر پاسخگوی این حجم عظیم تقاضا برای آموزش نیست.نهضت سوادآموزی الکترونیکی به جای سوادآموزی متعارف، به عنوان یک راهکار برای گذر به جامعه اطلاعاتی مطرح شده است، با این تفاوت که اجرای آن به جای بیسوادان جامعه، در میان باسوادترین اقشار باشد، طبیعی است که نظام آموزشی کشور، نخستین مکان اجرای آن خواهد بود
فن آوری اطلاعات از سال 1985 به منظور بیان نقش رایانه در پشتیبانی از تصمیم گیری و پردازش اطلاعات مطرح گردید و تاثیر فن آوری اطلاعاتی بر ابعاد زمان، مکان و جامعه، باعث پیدایش مفاهیمی همچون عصر اطلاعات و جامعه اطلاعاتی شده است
توسعه روزافزون ابزارهای مبتنی بر این فناوریها و سرعت فراوان تطبیق آن با نیازمندیهای انسان، موجب شده تا شکل جدیدی از محیط یادگیری و تعاملی خلاق، فعال و فراگیر ایجاد شود. تحقیقات نشان داده نوآوری آموزشی و ایجاد تحول در نظام آموزشی و پرورشی بدون همراهی و پذیرش اساتید میسر نیست. پدیده نوی فناوری اطلاعات و تأثیری که بر جنبه های گوناگون زندگی داشته به ظهور برخی تحولات بنیادی در روابط جوامع بشری منجر شده است. این پدیده با سرعتی چشمگیر خواسته های بشر را تحت تأثیر قرار داده و نیازهای جدیدی را به وجود آورده است
با وجود این فن آوری اطلاعات و ارتباطات تأثیر قابل توجهی در امر یادگیری دارد که شامل تغییر نقش فراگیران و مدرسان، مشارکت بیشتر دانش آموزان با همسالان، افزایش استفاده از منابع خارج از متون درسی و رشد و بهبود مهارت های طراحی و ارائه مطالب می باشد، به طور کلی نقش دانش آموز در محیط یادگیری مبتنی بر فن آوری اطلاعات و ارتباطات دستخوش تغییر فن آوری می گردد و در این فرآیند دانش آموزان فعالند و به تولید دانش می پردازند طبق گزارش ارائه شده از دانشکده فناوری جورجیا در مورد استفاده از شبکه جهانی وب، اساسا افراد از شبکه جهانی وب برای آموزش، خرید، سرگرمی، کار، ارتباطات، اطلاعات و غیره استفاده می کنند
از این رو یادگیری الکترونیک یک انقلاب آموزشی و تغییر رویکردهای یاددهی-یادگیری است. یادگیری الکترونیک راهبرد جدیدی است که چالش های موجود در آموزش سنتی را که در آن عمدتا معلم بعنوان منبع مفاهیم نقش فعالی را ایفا نموده و یادگیرندگان در این فرآیند نقش منفعل را بر عهده دارند،حل می کند. اینترنت فراهم آورنده فرصت هایی جهت گسترش نظامهای یادگیری الکترونیک در آموزش است. گسترش این سامانه ها انقلابی در تنوع محتواهای آموزشی، فعالیت های یادگیری و کیفیت ارتباطات اجتماعی است.
فواید یادگیری از طریق فناوری اطلاعات می تواند نیازهای فردی، مهارتی و دانشی یادگیرندگان را تامین نماید. بنابراین در، نظام یادگیری الکترونیک پاسخی به نیازهای یادگیرندگان، گسترش استفاده روز افزون از این فناوری در امر آموزش می باشد. یادگیری الکترونیک مغایر با یادگیری سنتی در محیط های آموزشی نیست، در واقع یادگیری الکترونیک به معنای کمک به معلمان و یادگیرندگان در فرایند یاددهی یادگیری است که امروزه به ارتقای شوق یادگیری کلاس سنتی و کمک به جامعه در حرکت به سوی رویکرد یادگیری مادام العمر می باشد
رویه ای با رشد سریع و اهدافی که فراهم آورنده زیر ساختی است که در آن مواد و ابزارها و خدمات آموزشی با یکدیگر تلفیق شده تا بتوانند محتواهای آموزشی اثر بخش و کارآمد در افزایش سرعت یاددهی یادگیری ایجاد نمایند. امروزه هزاران دوره های آموزش الکترونیک، یادگیری با رویکرد مشارکتی بر خط را از طریق وب ارائه می دهند. همچنین فناوری اطلاعات در ایجاد انگیزه، عمق و وسعت دادن به یادگیری و پایدار ساختن آن و رفع خستگی و کسالت دانش آموزان و ایجاد مهارت ذهنی جهت پاسخگویی به پرسش ها نقش مؤثری دارد، فن آوری اطلاعات و ارتباطات در نظام آموزشی از یکسو برای بازاندیشی و بازسازی برنامه درسی و سواد رایانه ای و از سوی دیگر برای تجدید حیات و غنی سازی محیط یادگیری و برقراری تعامل برای یادگیرنده و منابع یادگیری لازم می باشد
یادگیری الکترونیک فرصت های جدید و بسیاری را ارائه می دهد، در این فناوری یادگیرندگانی که دسترسی به سامانه های یادگیری بر خط دارند، تعامل بسیاری با مواد آموزشی در اشکال بسیار متنوعی - مانند متن، عکس، صدا، تصویر - در هر مکان و زمانی که نیاز به یادگیری داشته باشند و بتوانند به شبکه وب جهانی گستر متصل شوند، برقرار سازند و می توانند کنترل مناسبی بر توانایی های یادگیری خود داشته باشند.
از سوی دیگر استقبال از این آموزش ها در سراسر جهان افزایش یافته است بطوریکه در اواخر سال 2006 قریب به سه و نیم میلیون دانشجویان - نزدیک به 20 درصد از کل دانشجویان - بیش از یک دوره کلاسهای بر خط را تجربه نموده اند و نیز برنامه های آموزش از دور و همچنین یادگیری الکترونیک در موسسات آموزشی نیازمند دلایلی است که در آن یادگیرندگان در جهت کسب اهداف آموزشی با انگیزه بماند و بتوانند به آنها جامه عمل بپوشانند
-2 فلسفه استفاده از فناوری اطلاعات در آموزش
در بررسی فلسفی، نسبت فناوری اطلاعات با تعلیم و تربیت و بعد از تعریف فناوری و اطلاعات، می توان این سؤال را مطرح کرد " جایگاه و نقش فناوری اطلاعا ت در تعلیم و تربیت آدمی چیست؟" برای پاسخ به این سؤال به بررسی دیدگاه های مدرنیزم و پست مدرن به نقل از طالبی - - 1391 پرداخته می شود
الف- دیدگاه مدرنیزم یا فن گرایی
حامیان این دیدگاه با استناد به دستاوردهای عظیم فناوری اطلاعات مانند دسترسی آزاد به اطلاعات در حوزه های گوناگون، ارسال فوری گستره عظیمی از اطلاعات، برقراری ارتباط میان میلیونها انسان و استفاده از اینترنت برای تفریح و کار، بر این باورند که این فناوری شیوه های زندگی آدمی را بهبود بخشیده است و باید از فواید آن در تعلیم و تربیت نیز بهره گرفت.
زیرا از سویی، فناوری اطلا عات فرایند آموزش را تسهیل می کند و از سوی دیگر، فناوری اطلاعات دستاوردهای مثبت و مهمی را برای فراگیران در زمینه های دانشگاهی و حرفه ای برای فراگیران به بار می آورد. این فناوری بالقوه دارای خاصیت صرفه جویی و شتاب دهندگی است، و بنابراین می تواند فرآیند توسعه تعلیم و تربیت را سرعت ببخشد. با بهره گیری از این فناوری می توان نرم افزارهای آموزشی را که بر مبنای ایده های تربیتی نوین، مثل یادگیری مشارکتی و خودآموزی طراحی شده باشند و در صورت طراحی نرم افزار مناسب تربیتی می توان نیروی تفکر را در دانش آموزان افزایش داد.
ب- پست مدرن
در این دیدگاه فناوری اطلاعات نیز همچون جزئی از زندگانی و در نسبت با آن نگریسته می شود. یعنی فناوری اطلاعات دیگر ابزاری عینی و جدای از جهان نیست که بتواند جهان را پیش روی خود قرار دهد و به تبیین رابطه میان اجزای آن بپردازد دراین نوع نگاه فناوری اطلاعات ابزار سنجش نهایی دانش نیست بلکه شکلی از عمل آدمی است و با توجه به اینکه آدمی قادر است هر گونه از عمل خود را تفسیر کند و به چالش بکشد، فناوری اطلاعات نیز تفسیری شده و به چالش کشیده می شود. به تعبیری هویت زیبایی شناسی می یابد، یعنی همانند اثر هنری نگریسته می شود و همان طور که می دانیم هر اثر هنری از زوایای گوناگون قابل نقد و تفسیر است.
این دیدگاه فرصتی فراهم می کند تا درباره دستاوردهای مخرب و تأسف بار فناوری اطلاعات که نمود آن روابط نابرابر اجتماعی واقتصادی است، به طور جدی فکر کنیم. دیدگاه انتقادی فضای حاکم را فی نفسه نابرابر توصیف کرده و بر پیامدهای منفی فناوری اطلاعات پا فشاری می کند زیرا اگرفضای حاکم نابرابر باشد، معلمان با ورود فناوری اطلاعات نیز ضرورتی برای تغییر رفتار خود و وضع موجود نخواهد دید. حاکمان و طبقه مرفه نیز جا یگاه خود را حفظ خواهند کرد، زیرا فرزندان آنها دانش و مهارتهای فناورانه را به منزله امری اجتناب ناپذیر و مقدر خواهند آموخت و در محیط های کاری به کار خواهند گرفت و همچنان حاکم باقی خواهند ماند. بر همین اساس با ورود فناوری اطلاعات به حوزه تعلیم و تربیت در دوران نو، روابط ظالمانه و سلطه جویانه میان گروههای غالب و مغلوب تغییر نمی کند.
-3 شاخصها و نشانگرهای توسعه فناوری اطلاعات درآموزش عالی
فرآیند آموزش عالی در هر جامعه ای از اهمیت زیادی برخوردار است و با توجه به قدرت تکنولوژی دیجیتال و گسترش اطلاعات، آموزش عالی در آستانه یک انقلاب و دگرگونی های عمده ای قرار دارند. کمبود بودجه، افزایش شمار دانشجو، تغییر جمعیت دانشجویی، نیازهای آموزشی متنوع و جدید اجتماع به تغییرات سازمانی نیاز دارد همچنین تولید دانش در عصر اطلاعات یک فعالیت با کمک فناوری است
شاخص های توسعه در آموزش عالی از یک سو شامل تعداد دانشگاه ها و مراکز آموزشی، تعداد کلاس های درس، تعداد استاد و نسبت آنها به دانشجو، امکانات آموزشی و کمک آموزشی می باشد و از سویی دیگر کارایی و اثربخشی آموزش عالی با به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات رابطه مستقیم دارد. از این رو مزیت عمده کاربست فناوری اطلاعات و ارتباطات در نظام های آموزشی جهان تابع توسعه شاخصهای فناوری اطلاعات درآموزش عالی است - کریمی علویجه و همکاران، . - 1388 منتظر - - 1386 شاخصها و نشانگرهای ارزیابی توسعه فناوری اطلاعات درآموزش عالی را به شرح زیر می داند:
سند سیاست استفاده از فناوری اطلاعات در نظام آموزشی طرح جامع توسعه فناوری اطلاعات در نظام آموزشی طرح تخصیص بودجه برای توسعه فناوری اطلاعات در نظام آموزشی پیاده سازی طرح جامع توسعه فناوری اطلاعات در نظام آموزشی مکانیزم نظارت و ارزیابی برای اجرای طرح جامع توسعه فناوری اطلاعات در نظام آموزشی تعداد کامپیوتر موجود به ازای هر صد فراگیر تعداد مؤسسات آموزشی دارای کامپیوتر در امور آموزشی تعداد مؤسسات آموزشی دارای تلفن در امور آموزشی تعداد مؤسسات آموزشی که از اینترنت در امور آموزشی استفاده می کنند
میانگین پهنای باند دسترسی به اینترنت برای مؤسسات آموزشی متوسط پهنای باند دسترسی به اینترنت به ازای هرکاربر تعداد مؤسسات دارای آموزش الکترونیکی تعداد دوره های آموزشی مبتنی بر فناوری اطلاعات
تعداد یادگیرندگان ثبت نام شده در دوره های آموزش الکترونیکی - شامل همه مقاطع و رشته ها - تعداد دوره های آموزشی مرتبط با فناوری اطلاعات مؤسسات آموزشی درس مستقل فناوری اطلاعات برای مقاطع مختلف مؤسسات آموزشی
-4 موانع اشاعه فناوری اطلاعات در آموزش عالی
موانع گوناگونی بر سر راه اشاعه فناوری اطلاعات، هم در کشورهای در حال توسعه و هم در کشورهای صنعتی وجود دارند که موجب کندی روند رشد و توسعه فناوری ها اطلاعات می شوند چنانکه موسسه فناوری و ارتباطات آموزشی بریتانیا 2003 - به نقل از سبحانی نژاد و فتحی واجارگاه، - 1388 موانع موجود بر سر راه کاربرد موثر فناوری اطلاعات را در دو بخش خارجی - فنی - نظیر کمبود تجهیزات، عدم اعتماد، عدم حمایت از توسعه زیرساخت و دیگر مسائل مربوط به منابع و نیز بخش داخلی - اداری - شامل فرهنگ سازمانی، عقاید مدرس در مورد فناوری، نگرش مثبت در مورد تغییر و کمبود تجهیزات طبقه بندی نموده است. به طور کلی فناوری اطلاعات بیشتر در کشورهایی گسترش می یابد که اقتصاد پیشرفته و نظام های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی توسعه یافته ای دارند - نصیری علی آبادی و پورظهیر، - 1388
عوامل اداری و فنی
در زیر به اختصار به برخی از موانع فناوری اطلاعات در نظام آموزش عالی ایران پرداخته می شود.
- فقدان زیرساختهای فنی و حمایتی:
هر چند طی چند سال اخیر تلاشهای زیادی در کشور در جهت گسترش مخابرات و ایجاد تأسیسات و امکانات لازم به عمل آمده و موفقیت های زیادی حاصل شده است؛ ولی گنجایش و ظرفیت تجهیزات مخابراتی که هم اکنون وجود دارد، جوابگوی کامل نیازهای توسعه فاوا به خصوص در بخش آموزش نمی باشد - آتشک و ماه زاده، - 1389 و همین امر موجب می شود تا استفاده از اطلاعات شبکه وب با سرعت پایین و قطع و وصلهای مکرر همراه باشد.
- وجود مراکز متعدد تصمیم گیری:
یکی ازضعفهای جدی در عرصه فناوری اطلاعات و به تبع آن درعرصه آموزش عالی، تعدد مراکز تصمیم گیری در این حوزه است. در حال حاضر، سازمانهای متفاوتی مانند وزارت علوم تحقیقات و فناوری، شورای عالی اطلاع رسانی، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، شورای عالی فناوری اطلاعات و سازمان صدا و سیما خود را متولی آموزش الکترونیکی می دانند
