بخشی از مقاله
چکیده:
بحث مالکیت آبخصوصاً در سرزمینی که به لحاظ کمبود منابع آبی همواره با خشکسالی دست به گریبان بوده است، مطرح می-باشد . کشورهای مختلف بسته به نوع فرهنگ حقوقی و نوع سیستم حقوقی که داشته-اند با مالکیت آب برخورد کرده-اند.
در جایی مالکیت اشخاص بر منابع آبی را به رسمیت شناخته اند، در جایی دیگر مالکیت اشخاص با نظارت دولت به رسمیت شناخته شده است، در جایی دیگراساساً مالکیت شخصی را به رسمیت نشاخته-اند و تنها مالکیت دولت ملاک می باشد.
در سیستم قانونگذاری ما در موضوع مالکیت آب و مدیریت منابع آبی حدود 13 قانون و 30 آیین نامه به تصویب رسیده که خود حاکی از اهمیت مباحث حاکمیت و مدیریت آب در کشور ما می باشد. لذا با توجه به اهمیت مساله آب در مقاله به بررسی قوانین مرتبط با آب و نقش آن در رعایت حقوق شهروندان می پردازیم.
-1مقدمه
قانون آب مصوب 27 تیر 1347 مجلس شورای ملی و 12 تیر 1347 مجلس سنا - این قانون در تاریخ 7 امرداد 1347 به توشیح محمدرضا شاه پهلوی رسید. این قانون دارای شصت و شش و سی ماده و پنج تبصره میباشد و پس از تصویب مجلس سنا در تاریخ دوازدهم تیر ماه یک هزار و سیصد و چهل و هفت درجلسه روز پنجشنبه بیست و هفتم تیر ماه یک هزار و سیصد و چهل و هفت شمسی مورد تصویب مجلس شورای ملی قرار گرفت.
ملی کردن آبهای کشور در ایران قانون نوینی برای آبهای کشور ایجاد کرد. وظایف قانون آب این است که آب را به فرم طبیعی و دیگر فرمهای خود مانند آبهای روان، آبهای ایستا، آبهای زیرزمینی و غیره از حملات آسیب رسان بدان حفاظت کند و منابع آب را نگهداری نماید. پس از انقلاب نیز در قانون مدنی و قوانین و آیین نامه های اجرایی سازمان های مرتبط قوانینی برای حفاظت از آب و منابع آن به تصویب رسیده است. در این مطالعه به بررسی مهمترین قوانین موجود در خصوص منابع آب در جهت رعایت مصالح عمومی و حقوق شهروندی کی پردازیم.
-2پیشینه قانون آب
قانون آب از کهنترین قوانین دنیا می باشد. از هنگامی که انسان به کشت پرداخت و باران تنها بس نبود سیستمهای آبیاری بنیان شد و دسترسی و تقسیم آب زیر قانون قرار گرفت. باستانیترین قانون آب در دنیا قانون همورابی است که چهار هزار ساله است وتقریباً بین 1810 پیش از میلاد مسیح - زاد روز همورابی - و 1750 پیش از میلاد مسیح - مرگ همورابی - نوشته شد.
در قانون همورابی قانون آبیاری و استفاده از آب دیده می شود. از آن جا که آب رسانی به مردم از اهمیت ویژه ملی برخوردار است در بیشتر کشورها دولت رل بسیار مهمی را بازی می کنند. امروزه در سرتا سر دنیا قانون آب، شامل راههای آبی - مانند کشتیرانی - و فاضلاب نیز می شود.
-3ملی کردن آبهای ایران
در جهار چوب منشور اصول انقلاب شاه و مردم که در 6 بهمن 1341 به تصویب مردم ایران رسید اصل دیگری برای نگاه بانی ثروت طبیعی ایران به تصویب رسید. اصل دهم انقلاب شاه و مردم ملی کردن آبهای کشور روی زمینی و زیر زمینی در سراسر کشور در امرداد سال 1347 و دوره نخست وزیری امیرعباس هویدا به تصویب رسید و به تحقق پیوست. این اصل برای گسترش منابع آب و جلوگیری از به هدر رفتن آن و پیدا کردن یک سیاست یکسان در استفاده از منابع آب کشور اعلام شد.
به موجب این اصل محمد رضا شاه پهلوی تمامی آبهای کشور دریاچه ها، رودخانه ها، نهرها، جوی بار ها، دره ها، برکه ها، چشمه ها، آبهای معدنی و آبهای زیر زمینی را به عنوان ثروت ملی اعلام کرد. حفظ و حراست منابع و ذخایر آبهای زیرزمینی و نظارت در کلیه امور مربوط به آن به وزارت آب و برق محول شد. با افزایش و گسترش کشاورزی در ایران اعلام این اصل ضروری شد. آبهای ایران بخش مهمی از آن به هدر می رفت یا گاه مرداب هایی به وجود می آمد که محل پرورش پشه مالاریا و عوامل بیماریهای دیگر بود
بزرگترین سختی در امر آبیاری کشتزارها بود که با عواملی چون پخش نا متناسب زمانی و مکانی باران، بالا بودن تبخیر در نتیجه افزایش روزهای وزش بادهای موسمی، شور شدن آبهای شیرین، نا مناسب بودن وضع زمین، هدر رفتن آب، کمبود متخصص و وسعت ایران رو به رو بود.آبهای سطحی رودخانهها و دشتهای عمده آبرفتی کشور شناسایی و آبهای زیر زمینی بررسی شد و پزوهشهای گسترده در باره آبهای موجود در لایههای آهکی زیر زمینی انجام گرفت.
در جهت مهار کردن آبهای روی زمینی 13 سد در ایران ساخته شد. هدف دراز مدت این بود که زمینهای کشاورزی زیر کشت در سال 1342 از 7،3 میلیون هکتار در سال 1357 به 15 میلیون هکتار برسد. تا سال 1342 پنج سد بزرگ و کوچک در ایران وجود داشت و تا سال 1357 هشت سد بزرگ مخزنی دیگر ساخته شد. روی هم رفته ظرفیت دریاچههای زیر این سدها بیش از 13 میلیارد مکعب بود که آبیاری هشت سد هزار هکتار زمین کشاورزی و چهار سد هزار هکتار زمین کشاورزی نوین را تامین کرد
در کنار تولید آب آشامیدنی و آب برای آبیاری زمینهای کشاورزی این سدها توان آن را داشتند که 1084 کیلو وات برق تولید کنند. ظرفیت نیروگاهای نصب شده در سال 1342؛ 850 مگا وات و در سال 1357 ؛ 7500 مگا وات بود. با گسترش شهرها و افزایش جمعیت گسترش اقتصادی و اجتماعی بهره برداری از منابع آب، روز به روز با اهمیت تر می شد. صنایع ذوب آهن، پترو شیمی، تولید و بهره برداری از برق لزوم این اصل را بر همگان روشن کرده بود.
از جمله سدهای مخزنی بزرگ ایران که در تاریخهای زیر مورد بهره برداری قرار گرفتند می توان سدهای زیر را نام برد:
- سد امیر کبیر کرج در 3 آبان 1341
- سد شهبانو در 29 اردیبهشت 1341
- سد محمد رضا شاه بر روی رود دز 23 اسفند 1341
- سد رضا شاه کبیر بر روی رودخانه کارون 1357 که می تواند 000،150 هکتار زمین کشاورزی جدید را آبیاری نماید که در زمان گشایش آن در سال 1357 محمد رضا شاه پهلوی دیگر در ایران نبود
برای جلوگیری از نفوذ آب به داخل زمین در سطحی بالاتر از سطح رود خانهها بیست و هشت سد انحرافی ساخته شد. بخشی دیگر از این اصل برای ایجاد مرکزهای شیرین کردن آب دریا در کرانه خلیج فارس است که برای مصرف شهری، خانگی، بر طرف کردن کاستیها ی موجود در شهرها و روستاهای کرانههای جنوبی کشور و استفاده در صنعت و کشاورزی بود
-4آب در قانون اساسی
بر اساس اصل 45 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، آبهای دریاها و آبهای جاری در رودها و انهار طبیعی و درهها و هر مسیر طبیعی دیگر اعم از سطحی و زیرزمینی و سیلابها و فاضلابها و زهآبها و دریاچهها و مردابها و برکههای طبیعی و چشمه
