بخشی از مقاله
چکیده
هویت کالبدی به معنای صفات و خصوصیاتی است که جسم شهر را از غیر متمایز کرده و شباهتش را با خودی آشکار میکند. این صفات باید بگونه ای باشند که جسم شهر، در عین حفظ تداوم زمانی ، در حال تحول و تکامل نیز باشد و نهایتا به پیدایش یک کل منجر شود. هویت کالبدی از نظر مفهومی با اصطلاحات "شخصیت و "حس مکان" مترادف است.ساختار شهرهای کهن، استعداد و قدرت حیات و زندگی را دارد و پدیده ای ماندگار است. ساکنان یک شهر به این فضاهای ماندگار نیاز دارند تا به آنها تعلق داشته باشند و معنای سکونتشان را از گذشته ای دیرین تا به امروز درک نمایند .
این پدیده ماندگار در مقطعی از حیات طولانی مدت خود بر اثر تحولات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی انقلاب صنعتی، با تغییر شکل و شالوده مواجه شده است. آنچه که امروزه بر ضرورت باززنده سازی و احیای این جزیره های تجزیه شده در درون شهر می افزاید، نیاز به ایجاد ارتباطی منطقی و منسجم بین فضاهای قدیم و جدید درجهت حفظ و تقویت یکپارچگی و هویت شهر است .
شیراز موطن شاعران و عارفان بزرگ ایران، به واسطه داشتن میراث فرهنگی ارزشمند همواره مورد توجه هنردوستان و اندیشمندان جهان و محل تامل خاص محققان و مورخان بوده است. با وجود اینکه بناهای تاریخی این شهر تا حدودی بررسی و معرفی شده و جایگاه خود را در بین آثار گرانقدر معماری این سرزمین یافته اند، ولی ساختار کالبدی شهر به عنوان یکی از پیچیده ترین دستاوردهای تمدن گذشته ما تاکنون کمتر شناخته شده است. این امر در مورد اغلب شهرهای ما مصداق دارد، چنان که هنوز تاریخ شهرسازی جامعی در مورد شهرهای ایران وجود ندارد .
-1 مقدمه
ساختار شهرهای کهن، استعداد و قدرت حیات و زندگی را دارد و پدیده ای ماندگار است. ساکنان یک شهر به این فضاهای ماندگار نیاز دارند تا به آنها تعلق داشته باشند و معنای سکونتشان را از گذشته ای دیرین تا به امروز درک نمایند. "کوین لینچ"ماندگاری را میزان مقاومت عناصر یک شهر در برابر فرسودگی و زوال و دارا بودن توانایی فعالیت طی دوره طولانی تعریف می کند - پاکزاد، - 113:1385
این پدیده ماندگار در مقطعی از حیات طولانی مدت خود بر اثر تحولات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی انقلاب صنعتی، با تغییر شکل و شالوده مواجه شده است. آنچه که امروزه بر ضرورت باززنده سازی و احیای این جزیره های تجزیه شده در درون شهر می افزاید، نیاز به ایجاد ارتباطی منطقی و منسجم بین فضاهای قدیم و جدید درجهت حفظ و تقویت یکپارچگی و هویت شهر است.
در این مقاله سعی شده تا با مروری گذرا بر ادبیات احیا و بازسازی بافت های کهن، رویکردی مناسب در جهت شناخت و بررسی سیر تحول ساختار فضایی بافت قدیم شهر شیرازدر مقاطع تاریخی مختلف تا به امروز، اتخاذ گردد. در این زمینه تئوری های مختلفی ارائه شده که به چند مورد به اختصار اشاره میگردد: کامیلوسیته در کتاب " هنر ساختن شهرها " نظرات مرمتی خود را به صورت سلسله مراتب مکانی یا فضایی، تلفیق و انطباق، هویت تاریخی، توازن از طریق ساماندهی فضاهای شهری نفی عبور سریع در بافت های کهن و اولویت به عابر پیاده در درون بافت با رعایت مقیاس انسانی بیان می کند - حبیبی، - 40:1381
ادموند بیکن در اثر با ارزش " طراحی شهرها" نظریه "ساماندهی استخوان بندی اصلی شهرها" را متأثر از رشد شهربرشهر، با برخورداری از انگاره ای روشن از استخوان بندی شهر تشریح می کند. بدین ترتیب هر بخش از شهر تشریح می کند. بدین ترتیب هر بخش از شهر قادر خواهد بود که در پیوند با استخوان بندی اصلی، در سطح وسیعی گترش و تداوم یابد و قابلیت تغییر و اصلاح داشته باشد - حبیبی، - 27:1386
کریستوفر الکساندر هدف مداخله در بافت های کهن را ساماندهی دگرگونی ها می داند و شیوه اقدام، بازسازی، نوسازی و بهسازی می باشد، کاربری پیشنهادی وی معاصر سازی و روش مداخله روش جامع مرمت شهری است - حبیبی و مقصودی . - 50:1381 کوین لینچ نیز با ارائه نظریه ها و دستورالعمل هایی، هدف از مداخله در بافت های کهن را ایجاد حس تداوم و خوانایی و سرزندگی در کالبد بافت قدیم میداند.
در میان نظریه پردازان داخلی دکتر محسن حبیبی در کتاب "از شار تا شهر" ساختار شهر ایران را از دوره قبل از اسلام تا انقلاب صنعتی در سه مقطع زمانی قبل از اسلام ، بعد از اسلام و دوران معاصر تجزیه و تحلیل کرده و در این تحقیق، تئوری رشد شهر از درون را ارائه می کند و عقیده دارد رشد شهر از برون سبب گردیده تا شهر قدیم از نو ساختن خویش بازانده، معاصر نگردد و جریان زمان در کالبد استوار آن راه نیابد - حبیبی، . - 42:1375 محمد منصور فلامکی نیز جهت باززنده سازی، شهرهای تاریخی روش هایی چون طرح های بهداشتی وفنی ، طرح های تزئینی، طرح های بازسازی، مرمت فضای محدود و طرح جامع مرمت شهری را رائه می کند.
خوشنویس ،گام اول در شناخت بافت های تاریخی را تدوین نظام ارزشمندی های آن می داند که این نظام می تواند ترکیبی باشد. - کوچک خوشنویس، . - 9:1383 منصوری بافت تاریخی را به عنوان یک سیستم و کلیت یکپارچه می داند و هویت و حیات بافت تاریخی را با با سازمان فضایی تعریف میکند و هویت و حیات بافت تاریخی را با سازمان فضایی تعریف که تهدید اصلی علیه آن، مداخلات ناآگاهانه و نابخردانه است و شناخت بافت را در گرو شناخت سازمان فضایی شکل دهنده به آن می داند. - منصوری . - 10:1381
هدفی که جهت باززنده سازی یک بافت در نظر گرفته می شود باید خدمت به جریان زندگی را مدنظر داشته باشد در این صورت است که مفهوم دار میشود. بایستی تداوم گذشته و حال را مورد توجه داشت و به شهر به عنوان یک مجموعه و نه عناصر منفک و مجزای تاریخی - شهری ، بلکه به عنوان بافت تاریخی و یک ارگانیزم زنده و پویا نگاه کرد - پورجعفر،. - 46:1379 فصل مشترک تمامی نظراتی که ذکر شد، ضرورت شناخت ساختار اصلی شهر کهن و سلسله مراتب کالبدی و فضایی اش به عنوان یک سیستم یکپارچه متشکل از سلول های عناصر و اجزای هویتی آن، پیش از هرگونه مداخله در بافت است.
در مبحث بررسی های کالبدی ، ابتدا شناخت عناصر ساختار اصلیشهر صورت می گیرد."مقصود از ساختار اصلی، مجموعه مرتب و پیوسته ای است مرکب از عناصر اصلی و فعالیت های اصلی شهر که فضاهای شهری آن یعنی میدان ها و خیابان ها را تشکیل می دهد" - توسلی،. - 7:1371 این عناصر در دو گروه عناصر طبیعی و عناصر مصنوع طبقه بندی می شوند.
عناصر طبیعی عبارتند از: ناهمواری ها، رودخانه، پوشش گیاهی و عناصر مصنوع عبارتند از: ابنیه و مراکز فعالیتی، فضای سبز و باز شهری، شبکه راه ها. در بررسی شبکه دسترسی، اول ارتباط نقاط مختلف شهر و خارج شهر به شبکه استخوان بندی اصلی و دوم شبکه ارتباط داخلی و دسترسی بین عناصر بافت قدیم مطالعه می شود. در ویژگی های عملکردی وفعالیتها علاوه بر شناخت کارکردهای گوناگون شهری عناصر، ابعاد اجتماعی- فرهنگی و ابعاد اقتصادی فعالیت ها نیز مورد تحلیل قرار می گیرد. در بررسی ویژگی های بصری، نشانه های شهری و شبکه نمادین شهر مورد مطالعه قرار خواهد گرفت.
شیراز موطن شاعران و عارفان بزرگ ایران، به واسطه داشتن میراث فرهنگی ارزشمند همواره مورد توجه هنردوستان و اندیشمندان جهان و محل تامل خاص محققان و مورخان بوده است. با وجود اینکه بناهای تاریخی این شهر تا حدودی بررسی و معرفی شده و جایگاه خود را در بین آثار گرانقدر معماری این سرزمین یافته اند، ولی ساختار کالبدی شهر به عنوان یکی از پیچیده ترین دستاوردهای تمدن گذشته ما تاکنون کمتر شناخته شده است.
این امر در مورد اغلب شهرهای ما مصداق دارد، چنان که هنوز تاریخ شهرسازی جامعی در مورد شهرهای ایران وجود ندارد. از طرف دیگر، گسترش روز افزون و رشد پرشتاب شهرهای امروز اقدامات عاجل عمرانی را طلب می کند و شهر ناگریز از پذیرش تغییرات استم برخی خیابان کشیها در دوره معاصر از مصادیق بارز آن اند. لذا احاطه طراحان و سیاستگذاران بر ساختار موجود و گذشته شهر امری ضروری است. - ناصر بنیادی-فصلنامه آبادی-شماره - 5
-2 عوامل تاثیر گذار در هویت کالبدی
هویت کالبدی به معنای صفات و خصوصیاتی است که جسم شهر را از غیر متمایز کرده و شباهتش را با خودی آشکار میکند. این صفات باید بگونه ای باشند که جسم شهر، در عین حفظ تداوم زمانی ، در حال تحول و تکامل نیز باشد و نهایتا به پیدایش یک کل منجر شود. هویت کالبدی از نظر مفهومی با اصطلاحات "شخصیت و "حس مکان" مترادف است.
معیارهای ارزیابی هویت کالبدی به قرار زیرند: -1تمایز/تشابه، به معنای تمایز از غیر و تشابه با خودی -2تداوم/تحول، به معنای پیوند با گذشته و عدم انقطاع - تداوم معنی و ارزش های خودی - در عین نوآوری و خلافیت با توجه به شرایط زمانه - خود ماندن ولی همان نماندن - -3وحدت/کثرت، به معنای پیوند میان اجزا متفاوت ،ناهمگون و حتی متضاد، به گونه ای که در کنار هم یک کل را بوجود بیاورند. نظریه های زمینه گرایی و منطقه گرایی پایه نظری تفسیر و تشریح معیارهای فوق در حوزه های معماری و طراحی شهری هستند. - میرمقتدایی، - 1383:2
هویت مقوله ای هنجاری و ارزشی است که بحث در مورد آن مستلزم ارزش گزاری و موضع گیری هنجاری است. در بسیاری از متون تخصصی و پژوهش ها، مطالعه هویت در محیط مصنوع با توجه به نظریه های ادراک محیط و علوم رفتاری انجام شده است. در این پژوهشها ،هویت به معنای احساس تعلق و اینهمانی با محیط در نظر گرفته شده و معیارهایی چون احساس امنیت، خاطره انگیزی، حس تعلق و وابستگی به منظور ارزیابی هویت تدوین شده و به کار رفته اند.
