بخشی از مقاله
چکیده
برای طراحی نقشه پیشرفت اسلامی ایرانی، نگاه بومی و ایرانی به این الگو اجتنابناپذیر است. در همین راستا این مقاله با هدف زمینهسازی توسعه اخلاق اسلامی به طور عام و ایجاد الگویی بومی و ایرانی با رویکرد اخلاق فردی و اجتماعی به طور خاص، زبان و ادبیات فارسی را وسیله-ای کارآمد برای ایجاد نگرش و بینشی نو با توجه به آداب و سنن اجتماعی و دینی دانسته و از میان سخن پارسیسرایان بزرگ ایران عزیز، شعر صائب تبریزی را برگزیده است زیرا دریافته است که صائب، برای رفع موانع پیشرفت، جوامع بشری، اجتماع و حتی شاهان را به شناخت معایب اخلاقی و رفتاری خویش فرامیخواند.
او در این راه بیشتر از روش قرآن یعنی تمثیل بهره میگیرد تا ملموستر سخن گوید. او با مشاهده زندگی معمولی مردم، تمثیلها را به زبان عامّه آفریده است؛ زیرا در این زمان، شعر مردمی است و این شاعر حکیم با سربلندی در این راه موفق گردیده و سخنش مکتبها آفریده و طالبان فراوان در جهان یافته است. شاعر با گرامی-داشت زبان و راه و رسم نیاکان و زنده نگاه داشتن راه و رسم آدمیگری، در جهت عرضه این احساس به جامعه کوشیده و با نشان دادن چاههای ضلالت، به پند و اندرزهای اخلاقی پرداخته و با دادن الگویی مناسب،مشوّق بشریّت برای رسیدن به قلّهای رفیع انسانیّت، عبودیّت و اخلاق فردی و اجتماعی است.
.1 مقدمه
اگر به بندگی ارشاد میکنیم تو را اشارهای است که آزاد میکنیم تو را
مساز رو ترش از گوشمال ما صائب که ما به تربیت استاد میکنیم تو را
- قهرمان .1367ج - 291: 1
اصولاً هنگامی که سخن از اخلاق به میان می آید، بسیاری از مردم، حتی بعضی از اهل فضل و دانش، آن را یک امر مستحب و در حاشیه ی زندگی می دانند، در حالی که بیشتر مشکلات فردی و اجتماعی انسانها،دقیقاً ومسلماً ناشی از ضعف های اخلاقی است، مشکلات و گرفتاری ها و بن بست های جهانی نیز درست از فقر اخلاقی جوامع ومخصوصاً سرانشان سرچشمه می گیرد. اخلاق سرمایه ی اصلی انسان ها و کلید حل مشکلاتمهمّ اجتماعی و خمیر مایه ی تمدن و ستون فقرات یک زندگی اجتماعی سالم و بهترین وسیله برای انسان در سیر الهی است، به همین دلیل تا زمانی که مسائل اخلاقی در جوامع انسانی حل نشود هیچ مساله ای حل نخواهد شد.
تهذیب نفوس، تزکیه ی قلوب و تکمیل مکارم اخلاق به عنوان یکی از اهداف اصلی بعثت پیامبر بزرگ اسلام - ص - در قرآن کریم و روایات اسلامی شمرده شده است، و پیشوایان اسلام و بزرگان دین و حتی شعرای بنام جهان مانند مولانا ، سعدی ، حافظ ، صائب و دیگران قسمت عمده ی عمر پر برکت خود را وقف ترویج این امر کردند.
از آنجایی که زبان و ادبیات فارسی در بسط و گسترش تمدن اسلامی بخصوص با محوریّت اخلاقیات، نقش به سزایی داشته و دارد و نمی توان خدمات متقابل اسلام و زبان و ادبیات فارسی را نادیده گرفت، طبیعی است، عدم توجه به رسالت راستین آن ، از دغدغه های بزرگِ مقام عظمای ولایت باشد! یکی از دغدغههای مطرح شده از سوی رهبر انقلاب اسلامی در دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی - - 1392/09/19وضعیّت کنونی زبان فارسی است. ایشان فرمودند:
» زبان فارسی یک روزی از قسطنطنیّهیآن روز، از استانبولِ آن روز، زبان علمی بوده تا شبه قارّهی هند. در آستانه - مرکز حکومت عثمانی- زبان رسمی در یک برهه طولانی از زمان، زبان فارسی بوده. در شبه قارّه هند برجستهترین شخصیّتها با زبان فارسی حرف میزدندامّا... ما در کانون زبان فارسی، داریم زبان فارسی را فراموش می کنیم - farsi.khamenei.i - «
.2 بیان مسئله:
از آنجا که پایبندی به اصول اخلاقی در ایران اسلامی راه های پیشرفت و تعالی را هموار خواهد ساخت، آیا صائب تبریزی به عنوان یک شاعر شهیر مسلمان ایرانی، وسیله ی اشعار تعلیمی خویش تلاش کرده است با توجه به تعالیم اسلامی- آن هم در زمانی که تشیع جان تازه می گیرد- به نگرش و بینشی نو ایجاد کند و بستر مناسبی در ساحت اجتماع برای ایجاد تحولات اساسی در روند الگوسازی اخلاقی و تربیت اجتماعی و فردی بوجود آورد؟
.3 هدف و انگیزه تحقیق
هدف نهایی این پژوهش، این است که نشان دهد زبان و ادبیات فارسی وسیله ای کارآمد برای ایجاد نگرش و بینشی نو با توجه به آداب و سنن اجتماعی و دینی است و با توجه به روح لطیف و احساسات بشری، بستر مناسبی در ساحت اجتماع برای ایجاد تحولات اساسی در روند اخلاق و تربیت اجتماعی و فردی بوجود می آورد تا با ساختن افراد به جامعه ایی دست یابد که الگویی برای پیشرفت و تعالی اسلامی انسان ها باشد.
.4 ادبیات و رسالت تعالیم اسلامی
قابل ذکر است که ادبیات فارسی دری از همان آغاز پیدایش و توسعه خود،ادبیاتی اسلامی محسوب می شد، حتی برخلاف ادبیات عربی، یک دوری جاهلی هم پشت سر نداشت. لاجرم تأثیر اسلام در آن، تأثیری خارجی نبود، بلکه ادامه ی تأثیر محیط پیدایش آن بود. در ادوار بعد هم مثل دوران پیدایش نخستین شعر و نثر فارسی، ادبیات ایرانی همچنان به موضوع های مذهبی و دینیبخصوص اخلاقیّات، علاقه مند ماند؛ حتی در جریان های الحادی که نوعی طغیان بر ضد این گرایش بود، این دین گرایی در تمام قرون نخستین اسلامی و بعد از آن، ویژگی مهم ادبیات اسلامی ایران است. محققان تاریخ و ادبیات ایران هم آن را به عنوان واقعیّت پذیرفته اند. با این همه، در توجیه و تعلیل آن، برخی از پژوهندگان مثل آربری و ریپکا عقایدی اظهار کرده اند که غیر کافی و محتاج به تصحیح و تکمیل است.
