بخشی از مقاله
چکیده:
لوچ ماهی چومان با نامعلمی Oxyneomacheilus chomanicus یکیاز گونههای بومی رودخانه چومان می باشد در اکثر سر شاخههای این حو ضه پراکنش دارد.هدف از انجام تحقیق شنا ساییو برر سی عوامل تاثیرگذار در زی ستگاه این ماهی بومی می باشد.
برای ایجاد سهولت در بررسی مخاطرات زیستی این ماهی، عوامل تهدید کننده دو گروه طبیعی وانسانی تقسیم بندی و زیربخش های هریک نیز مشخص شدند. سپس بامراجعه به محل،اطلاعات نواحی حضور ماهی برداشت شد.مطابقبا نتایج این تحقیق،عوامل طبیعی شامل سیلابو تغییرات اقلیمی و عوامل ان سانی شامل ایجاد تغییرات در حریم رودخانه و ساخت و سازهای اطراف آن، فعالیت های راهسازی، صنعتی کشاورزی، رهاسازی پساّب و زباله های رهاسازی شده در حریم رودخانه، از جمله عوامل تهدید کننده نسل این ماهی شناخته شد.
مقدمه
لوچ ماهی چومان با نام علمی Oxyneomacheilus chomanicus یکی از گونه های بومی رودخانه چومان در بانه کردستان ایران می با شد که در سر شاخههای این حو ضه پراکنش دارد. نام این گونه از ب ستر چومان گرفته شدها ست . - Erk`akan,2012 - بر ا ساس تحقیقی که توسط Bahrami Kamangar و همکاران - - 2014 انجام گرفت،این جمعیت و پراکنش این ماهی برای نخستین بار بررسی شد.
در تحقیق ایشان چهار گونه لوچ ماهی متعلق به خانواده Nemacheilidae در این حوضه گزارش شده سه گونه از آنها متعلق به جنس Oxyneomacheilus بوده و بومی رودخانه چومان می باشد.یکی از سه گونه Oxyneomacheilus chomanicus میباشد. علاوه بر رودخانه چومان، در سه سر شاخهآن یعنی رودخانه بانه، بویین، شویی، حضوراین ماهی گزارش شده است.
این ماهی ها درهر کدام از سرشاخه ها در تعدادی از صفتها مانند خارهای منشعب باله پشتی، باله سینه ای، باله دمی، دارای تنوع و تفاوت هستند. چومان یکی از رودخانه های حوضه دجله و فرات در منطقه جغرافیای مزوپتامیا طبقه بندی شده که در غرب ایران، استان کردستان با 1500 کیلومتر مربع یکی از بزرگترین رودخانه های منطقه بوده که به زاب کوچک وصل شده واز انجا وارد خاک عراق میگردد. از مهترین سر شاخه های آن رودخانه بانه، بویین، شوی و گرماب - پشت آرببا - می باشد.
ماهی های سنگی، عضوی از خانواده Nemacheilidae ماهیان benthic هستند. این خانواده دارای تنوع زیستی گستردهای در آبهای ایران با بیش از40 گونه گزارش شدها ست. آنها بهدلیل اندازه کوچک وارزش اقت صادی پائین شان کمتر شناخته شدهاند و طبقهبندی آنها هنوز بسیار پیچیده است. بنابرین ماهی شناسان تلاش میکنند وضعیت فیلوژنتیک آنها را نشان دهند و با توجه به این مو ضوع، شاخ صههای ا ستخوانی میتوانند دراین را ستا نقش ب سیار مهمی ایفا کنند
تعداد بالهها 7 عدد و طول استانداردآنها 38/6 +1/3 سانتیمتر گزارش شدهاست. - قادری و ایگدری . - 1394جنس نر این ماهیان دارای برآمدگیهای تولید مثل بسیار ریزی هستند بهطور پراکنده بر روی بیشتر نقاط سر و بدن پراکنده شده اما بهطور متراکمتر در انتهای سوم شعاعهای باله پکتورال، ق سمت چهارم با سال بالههای لگنی و در نوار بین پایههای بالههای لگنی در پایههای شعاع های باله خلفی برروی باریکهو بر روی غ شاهای بران شو سگال انبا شته شده اند. هیچ تفاوت فاح شی در طول بالههای جفت شده بین نرها و مادهها دیده نمیشود، پس بالههای جفت شده در نرها خیلی بیشتر گرد شدهاند
طبق بررسیاز مقایسه نمونههای صید شده توسط Bahrami Kamangar در سال 2014، از سرشاخههای رودخانه مذکور انجام دادند مشخص شد، لوچ ماهی چومان در هر رودخانه دارای تفاوت چشمگیری در ناحیه سر، پایه باله پشتی و ساقه دمی بودهاست
شکل :1 تفاوت در شکل بدن و موقعیت لندمارک های ماهی چومان Oxyneomemacheilus chomanicus - الف - الگوی رنگی - ب - لوچ ماهی چومان در رودخانههای بویین، بانه، شوی
میانگین درجه حرارت آب رودخانههای بویین، بانه و شوی زی ستگاه لوچ ماهی چومان می با شد به ترتیب 18و 3/13 و 3/13 درجه سانتیگراد و همچنین میزان اکسیژن محلول درآب را8/09 و6/8 و 8/59 میلی گرم بر لیتر گزارش کرده اند.این تغییرات میتواند بهخوبی بیانگر تفاوت در سه زیستگاه مورد مطالعه به طبع آن وجود شرایط زیست محیطی متفاوتی برای لوچ ماهی چومان باشد.
مواد و روشها
همانطوریکه اشاره شد،این گونه بومی اختصاصی رودخانه چومان می باشد. طبق تحقیقات به عمل آمده توسط ایگدری و قادری در سال 1394، خصوصیات و ویژگیهای زیستی این ماهی حتی در هر سر شاخهها دارای تفاوتهای بارز به دلیل اندک تفاوت موجود بین تغییرات فیزیکی شیمیایی آب این رودخانهها میبا شد. م سلماهر گونه تحمیل تغییرات در ویژگیهای آب،چهاز لحاظ طبیعی و چه مصنوعی می تواند موجبات تغییر و حتی انقراض این گونه بومی شود.
برایایجاد سهولت در بررسی مخاطرات زیستی این ماهی، عوامل تهدید کننده به دو گروه طبیعی و انسانی تقسیم بندی و زیربخش های هر یک نیز مشخص شدند. سپس بامراجعه بهمحلاطلاعات در نواحی زیست ماهی برداشت شد. عوامل طبیعی شامل سیلاب و تغییرات اقلیمی و عوامل انسانی شاملایجاد تغییرات در حریم رودخانهو ساخت و سازهای اطراف آن، فعالیتهای راهسازی، صنعتی و ک شاورزی، رها سازی پ ساب و زباله می با شد. کلیهاین موارد در این مقاله با ح ضور در محل، شنا سایی و اثرات آنها پس از وقوع بررسی شد.
نتایج وبحث عوامل تهدیدکننده زیست گاه لوچماهی چومان
O.chomaicuc گونه خاص می باشد که پراکنش آن فقط در رودخانه چومان سرشاخهآن تا به امروز مشاهده شده و محدود بودن پراکنش و مهاجرت نکردن O. chomanicus از زی ستگاهش و متفاوت بودن نمونههای صید شده در هر سر شاخه با نمونه صید شده در سرشاخههای دیگر نشاندهنده آسیب پذیر بودن و خطر انقراض بیشتر این گونه می باشد و به حساسیت پذیری زیاد این گونه در قبال تغییرات فیزیکی و شیمیایی آب اشاره می کند.
عوامل طبیعی
عوامل طبیعی همچون میزان بارندگی افزایش وکاهش بارندگی بویژه کاهش بارش برف، سیلاب بویژه خارج فصل، تغییرات آب وهوایی گرم شدن یاسرد شدن هوازودهنگام، همگی از جمله عوامل مؤثر بر پراکنش جمعیت آبزیان می باشد.
تغییرات بارش نزولات
در حوضهآبریز این رودخانه بهطور معمول اواخر فروردین تا اوایل اردیبهشت بارندگی قطع میشود اما هر چند سال - 4 تا5 سال یکبار - در تیر ماه بارندگی کوتاهمدت یک دو ساعته رخ داده باعث تغییرات ناگهانی شدت جریان آب، کاهش دما، مواد محلول و pH آب می شود.
در برخی سال ها بارندگی زودتر یا دیر از فصل خود شروع یا پایان می یابد در برخی سالها نیز کاهش یاافزایش ناگهانی دما زودتر از ف صل شروع می شود به عنوان مثال،اول ا سفند 95 افزایش ناگهانی دما 8 تا 7درجه هوا اتفاق افتاد واواخر ا سفند مجدداً دما به شدت کاهش یافت.
کاهش بارندگی در سالهای اخیر سبب خ شک شدن و کاهش آب چ شمهها وجویبارهای آبریز هر شاخه شد. به سبب آن آب سرشاخههای رودخانه کاهش یافتهاست. کاهش بارش برف، میزان جریان رودخانهها را بویژه در اواخر تابستان کاهش می دهد.از طرفی هرچه زودتر هوا گرم شود برف هم سریع تر ذوب شده و با حجم بیشتر وارد سرشاخه ها شده و جریان آب جاری سطحی در انتهای فصل گرم، تداوم ثبات رااز دست می دهد.
