بخشی از مقاله
چکیده
سلام، با این که مصدر است یکی از اسامی خداوند متعال است - حشر - 23/ از باب مبالغه مثل زید عدل؛ یعنی زید از بس عادل است گویی عین عدل و عدالت شده؛ خدا هم چون در سلامتی و کمال و بی عیب و نقصی بی نهایت است به جای سالم گفته می شود سلام. خدا نه تنها در کامل و سالم مطلق بودن بی نهایت است علت هر کمال و سلامتی نیز هست. - قاموس، ج3، ص: . - 299 از این رو معصوم به ما می آموزد که خدا را این گونه:
خدایا تو خود سلامی و سلام از طرف تو و برای توست و به تو باز می گردد. در این نوشتار می خواهیم سلامتی را در جسم و روح انسان بررسی کنیم. مهم ترین عوامل سلامت جسم عبارت است از رعایت اصول بهداشت، رعایت تغذیه سلام و اصول پزشکی، اهتمام به ورزش و مسافرت. برخی شعائر مانند روزه و حج نیز عامل سلامتی معرفی شدهاند.
مقدمه
سلامت در همه ابعاد - جسمی و روحی، فردی، خانوادگی و اجتماعی - مهم است اما در تعالیم الهی آنچه مهمتر است سلامت و سعادت روح است - که می شود سلامت دین و عاقبت به خیری را هم به همین معنا دانست - و سلامت جسم تنها مقدمه و ابزاری برای سلامت روح است. در اهمیت سلامت روح به چند شاهد اشاره می-کنیم .
- شعراء، - 88 یعنی روز قیامت هیچ مال و فرزندی فایده ندارد و تنها چیزی که مفید است این است که انسان با روحی سالم به محضر پروردگار برسد .
شاهد دوم خطبه شعبانیه پیامبر اکرم ص است که در آن خطبه، حضرتش به شهادت علی ع در ماه رمضان اشاره می کند و حضرت علی ع نیز تنها سؤالی که می کند این است که در آن هنگام - أ فی سلامه من دینی؟ فقال: فی سلامه من دینک - آیا دین من - که به سلامت در بعد روحی برمی گردد - در سلامت است و پیامبر ص هم میفرمایند آری.
شاهد سوم این است که حضرت عبد العظیم حسنی در خدمت حضرت هادی ع عقایدش را - که باز به بعد سلامت روحی مربوط است - عرضه کرده و می گوید آیا اینها صحیح است و ایشان هم تأیید کرده و می فرماید:
درباره عاقبت به خیری و دعا درباره آن هنگام استجابت دعا مخصوصا در شب های قدر داشتند؛ و این درخواست هم باز به بعد سلامت روحی انسان برمی گردد؛ چرا که عاقبت به خیری به معنای این است که انسان با دین و ایمان درستی از دنیا برود .
با این مقدمه بحث را با عوامل سلامت جسم آغاز میکنیم.
سلامت جسم
سلامت هر فردی از دو حیث قابل بررسی است. جسمی و روحی. مهمترین عوامل سلامت جسمی که از آموزههای اسلام نیز قابل استخراج است عبارت است از: الف. رعایت نظافت و بهداشت. ب. تغذیه سالم و طب ج. ورزش. د. برخی شعائر مانند روزه. و حج. و مهمترین عوامل سلامت روحی نیز عبارت است الف. علم. ب. عمل و ج. اخلاص و تقوا. اما توضیح عوامل سلامت جسم:
رعایت بهداشت
انبیاء و معصومین علیهم السلام نظافت و بهداشت را به بهترین نحو رعایت کرده و در این امر الگو بوده و دیگران را نیز به رعایت آن سفارش می کردند. استخراج کلمات آنها در این باب خود نیازمند گنجایشی در حد یک و بلکه چندین کتاب و دائره المعارف است که البته تألیفات بسیاری نیز در این باره شده است. اما به اختصار میتوان گفت که در اسلام از گفتن کلیات و هم جزئیات در باب بهداشت دریغ نشده است که خود نشان دهنده میزان اهتمام شرع به بهداشت است. به عنوان نمونه:
پیامبر ص نظافت را از ایمان میداند به شستن دستها و وضو قبل و بعد از غذا سفارش شده. این عمل فقر و اندوه را از بین برده و موجب ازدیاد خیر و روزی میشود.
غسل روز جمعه: غسل جمعه سنت و مستحب مؤکد است و ترک آن شایسته نیست و امیر المؤمنین - ع - هر گاه میخواست کسی را توبیخ کند، میفرمود: تو از کسی که غسل جمعه را ترک میکند ناتوانتری.
استعمال عطر و بوی خوش: رسول خدا - ص - بیش از آن مقداری که برای خوراک خرج میکرد، به عطر پول میداد.
آراستگی قبل هنگام خروج از منزل و مواجه شدن با دیگر مؤمنین، اختصاصی بودن شانه و حوله و مسواک - ثلاثه لیس لها اشتراک * المشک و المندیل و السواک - ، آداب استحمام، سرمه کشیدن، روغن زدن، و ... برخی از دستورات بهداشتی اسلام است و تفصیل آنها خارج از گنجایش چندین مقاله و کتاب است. یکی از بهترین منابع در این باره جلد شانزدهم کتاب بحار الانوار است که به زبان فارسی هم ترجمه شده و در دسترس علاقه مندان است.
تغذیه سالم و طب
عامل دیگر سلامت فردی رعایت تغذیه سالم و دانستن اصول طبابت و پزشکی هست که باز در این باب فرمایشات بسیاری در کلمات معصومین علیهم السلام هست و کتب بسیاری از آن فرمایشات جمع آوری و تحلیل شده است از جمله یکی از مهمترین آنها مجموعه فاخری است که توسط حضرت آیت االله تبریزیان در چهار جلد توسط مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیت ع تنظیم و چاپ شده است به نام "دراسه فی طب الرسول المصطفی - ص - ". موضوعات این مجموعه به طور خلاصه عبارت است از: جلد اول: شامل معرفی طب اسلامی و علل پیدایش انواع بیماری. جلددوم: شامل خواص خوراکی ها در طب اسلامی. درمانهای عمومی. حجامت.
جلد سوم: شامل انواع بیماریها و درمانهای اختصاصی بیماریها. جلد چهارم: شامل حفظ الصحه - راه های افزایش طول عمر و پیشگیری از بیماریها - . برخی از اصول کلی تغذیه نیز عبارت است از اینکه اولا تا گرسنه نشدیم به سمت غذا دست نبریم و تا سیر نشدیم دست از غذا بکشیم:
پرهیز کن از خوردن چیزی که بدان اشتهایی نداری، چراکه این کار موجب کودنی و کندذهنی تو میگردد - و اینکه غذا خوب جویده شود.
ابتدا و انتهای غذا کمی نمک صرف شود. تنوع غذایی داشته باشیم - چنانکه در روایات اسلامی به طیف متنوعی از غذاها نظیر انواع نان، انواع میوهها، شیر، روغن، حلیم، خرما، عسل، گوشت و... اشاره شده است. بنابراین گیاه خواری یا خام خواری مورد توصیه نیست - . در هر وعده غذایی از یک نوع غذا بیشتر استفاده نکنیم. به سودمندی غذا توجه داشته و از خوردن موادی که برای بدن ضرر دارند - مانند بسیاری از فست فودها و سرخ کردنیها - اجتناب کنیم. یادمان باشد که غذا برای زندگی است و نه زندگی برای غذا.
عامل دیگر سلامت جسمی و فردی ورزش و تحرک است. شاید از روایاتی که سفارش به کار و تلاش کرده و بی کاری را مذمت می کند و نیز سفارشات به تفریحاتی مانند شنا و اسب سواری و تیراندازی بتوان استفاده کرد که یکی از عوامل سلامتی انسان داشتن تحرک های مفید است.
مسافرت
عامل دیگر سلامتی جسم، مسافرت است که هم مورد تأیید عقل و تجربه است و هم در روایات سفارش شده است : مسافرت کنید که هم موجب سلامتی است و هم غنائمی برای شما دارد - .
حال اگر مسافرت صبغه زیارتی داشته باشد فایده اش بیشتر می شود چرا که علاوه بر اینکه برای سلامتی جسم مفید است برای سلامتی روح و ارتقاء معنوی آن مؤثر است. ناگفته نماند که هر عاملی که مفید برای سلامتی جسم است نمی تواند مفید برای روح نباشد و برعکس؛ چرا که جسم و روح تا انسان زنده است با هم اند و عمدتا سلامتی هر یک با سلامتی دیگر ملازم است؛ یعنی مثلا کسی که ورزش می کند یا مسافرت می رود و یا سایر عوامل سلامتی جسم را انجام می دهد نشاط روحی نیز به دست می آورد. پس اگر اینها را ما عوامل سلامت جسم معرفی می کنیم از باب این است که فایده اش ابتدا به بعد جسمی انسان می رسد و ثانیا و از قبل جسم به نشاط روحی منجر می گردد . به تعبیر دیگر جسم و بدن انسان بدون روح تنها جسدی بی جان است که دیگر سلامتی مورد بحث در موردش معنا ندارد و وقتی این بحث در مورد آن معنا پیدا می کند که روح به آن تعلق داشته باشد و مدیریتش کند.
برخی شعائر
علاوه بر موارد مذکر برخی شعائر نیز در کنار آثار معنوی که به بعد سلامت روحی انسان مربوط است آثار و برکات سلامت جسمی نیز دارند. مثلا روزه، در کلاماکرمپیامبرص مورد اشاره قرار گرفته است :
روزه بگیرید که موجب سلامتی است - .
بدین سان همان تعبیری که برای مسافرت به کار رفته برای روزه نیز به کار رفته است. روشن است که روزه به خاطر امساک و نخوردن و نیاشامیدن و برخی دیگر کارهای سلبی موجب تصفیه و پالایش بدن شده و سلامتی جسم - علاوه بر سلامتی روح - را به ارمغان می آورد و مسافرت به خاطر تحرک عضلات و ورزش موجب سلامتی می-شود. شعائر دیگر گرچه تصریحی به عاملیت آنها در سلامت جسم اشاره نشده اما می توان حدس زد؛ مثلا کسی که پیاده به مسجد یا حج یا قضای حاجت مؤمنی میرود به خاطر تحرک و ورزشی که می کند به سلامتی جسم خود کمک می کند اما اگر در همین حال پیاده رفتن نیتش خالص باشد و به آن مقصد - خانه خدا رفتن یا حل مشکل مؤمن برای رضای حضرت حق - توجه و حضور قلب داشته باشد علاوه بر فایده جسمی فایده معنوی نیز می برد و این کار توأمان برای سلامت جسم و روحش مفید است.
