بخشی از مقاله
چکیده
نشانه شناسی اول بار با آراي زبان شناس سوئیسی. »فردینان دوسوسور« در حوزه مطالعات زبانی مطرح شد و هدفش بررسی چگونگی ارتباط دال و مدلول در سطوح زبانی بود. فردینان دو سوسور - -1857 - 1913 بر این باور بود که زبان نظامی از نشانه هاست و زبان را به قلمرو نشانه شناسی عمومی منتسب می دانست. شاعران و ادیبان از دیرباز از نشانه ها در آثار خود استفاده می کردند.
فاطمه ناعوت هم از جمله شاعران معاصر مصري است که از نمادها و نشانه ها بهره برده است. در این پژوهش کوشش شده تا نماد و نشانه ها و کارکرد آن ها در شعر فاطمه ناعوت مورد بررسی قرار گیرد. روش کار توصیفی-تحلیلی است و نتایج به دست آمده بیان گر آن است که شاعر نشانه ها را با انگیزه هایی چون دعوت به آزادي زنان، اشاره به تنهایی، درد و رنج و دلتنگی و یا اشارات سیاسی و دعوت به خیزش و انقلاب به کار برده است. در دیوان فاطمه ناعوت نشانه هایی همچون رنگها، نور و تاریکی، شرق و غرب، حیواناتی مثل گربه و عروسک چوبی از بقیه نمادها نمود بیشتري دارند.
.1مقدمه
نشانه شناسی یکی از روش هاي نو در علوم انسانی است که از دهه 1950 به این سو در پژوهشها، به ویژه در دو قلمرو »شناخت دلالت ها« و »ادراك ساز و کار ارتباط ها« به کار رفته است.
نشانه یا سمبل را در فارسی رمز و مظهر و نماد هم می گویند و مانند استعاره رابطه اي دو سویه را به نمایش می گذارد. - شمیسا، . - 217 :1387 نماد یا نشانه از دیرباز تاکنون مورد توجه هنرمندان به ویژه شاعران بوده است و شاعران با بهره گیري از این نشانه ها به سروده هاي خود غنا و عمق و پویائی بیشتري می بخشند. نشانه یا نماد در شعر از آن جهت اهمیت دارد که ارتباط میان ادبیات و جامعه را آشکار می سازد و ادیبان با استفاده از آن و در قالب رمزها درد و رنج جامعه و مصائب و مشکلات مردم را بیان نموده و از این طریق مفاهیم ذهنی خود را که ریشه در حالت هاي روحی روانی و حقایق سیاسی – اجتماعی یا جهان بینی شاعر دارد، بیان می کنند.
امروزه به نشانه شناسی بیشتر از جنبه علمی آن نگریسته می شود؛ تا آن جا آن را به عنوان شاخه اي از علم زبان شناسی در نظر می گیرند که قصد دارد به شیوه نظري به رابطه میان دال و مدلول ها در کل نظام زبان بپردازد
این نشانه ها مفهوم هایی در خود دارند که ما را به پدیده هایی دیگر راهنمایی کرده و باعث شناخت ما از واقعیت ها از طریق آن ها می شوند. به اعتقاد پیرس نشانه از مادیتی برخوردار است که با یک یا چند حس از حواس ما ادراك می شود که می توان آن را دید، شنید، استشمام کرد، لمس کرد، یا مزه مزه کرد. او معتقد است نشانه شناسی دانش بررسی تمامی پدیده هاي فرهنگی است که به نظام نشانه شناسی تعلق دارند . پیرس و ویلیام موریس بر این باور بودند که کار نشانه شناسی گسترده بوده و به طور کلی ارتباط را در بر می گیرد و هر چیزي که دلالت بر چیزي دیگر کند، در قلمرو آن جاي خواهد داشت
فاطمه ناعوت به عنوان یک شاعر معاصر مصري که میراث دار همه ویژگی هاي آن تمدن کهن و غنی است شاعري سرشار از احساس و عاطفه است. دیوان او »اسمی لیس صعباً« که در روزهاي جوانی شاعر سروده شده حاوي مضامین اجتماعی مهمی چون عشق و وطن دوستی، خیزش و انقلاب، دلتنگی، مظلومیت و آزادي زنان و. .. است. در این دیوان موضوع زن بیشتر از هر چیز مورد توجه قرار گرفته است.
در مورد این شاعر و آثار او تا کنون پژوهش قابل توجهی انجام نشده است، و تنها پژوهش انجام شده در ایران، پایان نامهي کارشناسی ارشد آقاي رحمان اکبرزاده - 1393 - با عنوان - شرح احوال و بررسی مضامین اجتماعی در دو دیوان فاطمه ناعوت »نقرة إصبع« و »اسمی لیس صعباً - « است. در خارج از کشور نیز تا آنجا که جست و جوهاي پژوهشگران نشان می دهد، پژوهشی در مورد آثار ادبی او صورت نگرفته است، و فقط آراء و موضع گیري هاي سیاسی او درمورد موضوعات مختلف در مطبوعات منعکس شده است.
فاطمه ناعوت نشانه و نمادهاي زیادي را به کار گرفته که از آن میان می توان به رنگ ها، نور و تاریکی، شرق و غرب، عروسک چوبی و حیواناتی مثل گربه اشاره کرد. او از این طریق مفاهیم و مضامین را گاهی آزادانه و گاهی در پرده بیان نموده است. این مقاله در نظر دارد ضمن بررسی این نشانه ها، کارکرد و علت به کارگیري آن ها را مورد بررسی قرار داده و دلالت این نشانه ها را بیان نماید.
.2رنگ ها
ادبیات در مجسم ساختن معانی و مفاهیم، از تصویرگري بهره میگیرد و یکی از مهمترین عناصر تشکیل دهندهي تصاویر ادبی، رنگ است؛ مانند نقاشی که در کنار فرمها و تکنیکهاي مختلف، از رنگ به عنوان عنصري تأثیرگذار در خلق اثري هنري استفاده میکند - ر.ك. شمیسا و کریمی، . - 105 :1390 رنگهاي گوناگون که طبیعت پیرامون ما را فرا گرفتهاند، »بهعنوان گستردهترین حوزهي محسوسات انسانی« - سیفی و مرادي، - 276 : 1391 در خلق تصاویر ادبی نیز نقش مهمی ایفا میکنند . کاربرد رنگ در آثار ادبی فقط جنبهي تزئینی ندارد؛ بلکه در اداي مفاهیم و ساختن صور بلاغی نیز بسیار مؤثر است
رنگ می تواند دلالتهاي گوناگونی از منظر روان شناسی، دین، فرهنگ، ادب، هنر و اسطوره داشته باشد - ر.ك. انصاري و دیگران، . - 1391:22 البته دلالت رنگها بی ارتباط با محیط جغرافیایی و اجتماعی هر قوم، و عرف و سلیقهي مردم هر دوران نیست. بنابراین یک رنگ ممکن است از سوي مردمی و در عصري نماد شادي و خوشی باشد، و همین رنگ در عصري دیگر و در میان قومی دیگر، نماد غم و اندوه تلقی شود
رنگها وقتی معنایی غیر از معناي وضعی و ذاتی خود پیدا میکنند، تبدیل به نماد میشوند - کریمی، :1391 . - 156 اگر نماد را به معناي »هر چیزي که بر معنایی وراي آنچه ظاهرش می نماید دلالت کند« - انوشه، : 1376 - 1381 در نظر بگیریم، در این صورت نقش نمادین رنگ کاملا مشهود است، و این همان موضوعی است که در بررسی دلالت رنگ در ادبیات محور بحث را تشکیل میدهد.
