مقاله گونه شناسی روستا های مناطق کویری ایران ( نمونه موردی روستای مومن آباد )

بخشی از مقاله

خلاصه مقاله

قدمت روستا نشینی در ایران جایگاه بسیار کهنی دارد. هدف اصلی این مقاله معرفی روستا ، حفظ منابع و بافت روستا و نوسازی بنا های روستا ، به طوری که جدا از بافت مجموعه نباشد. برای رسیدن به این مقصود طرح مرمتی و نوساز بافت جدید روستا ارائه شده است

روش تحقیق مقاله دکیفی وتحلیلی است و سعی شده است با استناد به نظریات ذکر شده و منابع و مدارک موجود کتابخانه ای در کنار مطالعات میدانی به بررسی این روستا پرداخته شود پرسشهای اصلی تحقیق در مورد حفظ بافت روستای مومن آباد چگونگی گسترش روستا به طوری که همساز با بافت قدیمی روستا باشد مطرح شده است در پایان طرح مرمتی پیشنهادی به طور همگون با بافت قدیمی ارائه خدمات و کاربری های جدید ارائه شده است.

.1 مقدمه

زندگی انسان همواره دست خوش جدال با طبیعت بوده و به همین دلیل لحاظ در آن تغییرات و تحولات فراوان پیدا شده است . زمانی از ترس سرما و گرما به غار ها می بردند و زندگی غار نشینی که یک زندگانی اجتماعی بود را آغاز کردند. اما در غار ها معمولا نه آب بود و نه خوراک پس به همین علت با شناخت به رودخانه ، زمین هایی برای زراعت را پیدا کردند و به همین ترتیب در اوایل ده به وجود آمد و با پیشرفت ده ، روستاها به وجود آمدند.

اما در مورد قدمت روستا نشینی در ایران باید گفت ،5000 سال قبل از میلاد این شکل زندگی به وجود آمده است و می توان گفت که اولین روستا های ایران در موردشان بررسی دقیقی نشده است اما برخی از محققین بر این باورند که مکانهای زیستی اولیه در ایران حدود 10قرن قبل از میلاد در دامنه زاگرس و نواحی شمال خوزستان و احتمالا در قسمتهایی از عراق کنونی و نواحی بین النهرین ظاهر می شود . اولین روستا ها در ایران در قدم اول با توجه به مقدار آب و زمین شکل می گیرد و کلمه آباد وآبادی که بعد ها در زمان پهلوی نیز متداول گردید و به مفهوم جایی است که در آن آب و گیاه دارد از همین جا نشات می گیرد.

از این به بعد است که تحولات اجتماعی ، اقتصادی وشیوه های زیستی در روستا ها شکل می گیرد ، ولی باید توجه داشت که این تحولات خیلی کند به وقوع می پیوندند و به علت نبود ارتباط بین نواحی روستایی شاید بسیاری از این تحولات به دفعات در نواحی مختلف تجربه می شود.

.2 بوم شناسی

واحد های مسکونی خانواده های سنتی روستایی از یک سو تحت تاثیر اقلیم وشرایط محیط طبیعی است و از سوی دیگر با الگو معیشت خانواده ها ارتباط دارد . به طور عمده خانواده های روستایی در ساختن مسکن از امکانات محیط پیرامون خود و مواد و مصالحی که در طبیعت در اختیار آنان قرار می دهد استفاده می کنند.

.3 عوامل موثر در شکل گیری کالبد روستا

بافت های روستایی حاوی اطلاعات مفیدی برای ارزیابی میزان تاثیر پذیری فرآیند شکل گیری و توسعه طبیعی کالبد روستا ها از عوامل مختلف محیطی - اقلیمی ، اقتصادی و اجتماعی - فرهنگی هستند که در بسیاری از روستا های کشور نیز حضور و تداوم دارند . - تصویر شماره - 1 تا به امروز بافت های مسکونی روستا ها ، عمدتا در انطباق با خصوصیات محلی همان روستا ها شکل می گرفتند ، استفاده از مصالح ساختمانی مناسب در اقلیم مختلف سرد ومعتدل و گرم برای مقابله با مشکلات آب وهوایی ، تبیعت از منابع آب - چشمه ، قنات ، آب انبار - در تمرکز مراکز عملکردی مختلف، میل به تمرکز در زمینهای نامناسب برای کشاورزی در روستا هایی که کشاورزی گسترش بیشتری دارد ساخت واحد های مسکونی صورت گرفته است که تاثیر بیشتری در کالبد روستا داشته است.

.4 تیپ شناسی روستایی

بافت کالبدی روستا ها علاوه بر دخالت مستقیم افراد جامعه از عوامل محیطی نیز تاثیر می پذیرند . شدت تاثیر گذاری این عوامل گاه به واسطه توانایی های انسانی کاهش می یابد ولی همواره تاثیرات خود را بر شکل بندی کالبد و سازمان فضایی روستا حفظ می کند . خصوصیات کالبدی روستا ها تحت تاثیر دو گروه کلی عوامل مرتبط با محیط یا طبیعت و انسان شکل می گیرد روستا تکامل و توسعه خود را طی دو فر آیند مبتنی بر حرکات طبیعی یا ارگانیک و برنامه ریزی از پیش اندیشیده شده دنبال می کنند.

.5 اقلیم روستا

اقلیم ، تاثیر بیش از انداره ای در کلبد روستا دارد . از اقلیم های موجود در ایران می توان به اقلیم سرد وخشک ، معتدل ومرطوب ، گرم و خشک ، گرم و مرطوب که به صورت نمونه اقلیم گرم و خشک را بررسی می کنیم :

5-1 معماری منطقه گرم و خشک:

در بررسی و مطالعه معماری این نوع اقلیم میتوان به معماری مسکن بسیاری از شهرهای فلات مرکزی ایران اشاره کرد که دارای معماری درون گرا و هماهنگ با این نوع اقلیم است.

5-2 مصالح مورد استفاده در بنا:

مصالح مورد استفاده در بنا بیشتر از کاه گل و خشت استفاده می شود ساختمان هایی با دیوار خشتی و گلی در منطقه کاربرد بسیار کم دارد و به ندرت ساخته می شود طرز تهیه خشت همانند سایر نقاط کشور در اندازه های غیر استاندارد بوده و طرز چیدن آن با ملات گل رس و شبیه چیدن خشت در دیگر شهر های کشور است . دیوار گلی به دیوار چینه ای معروف است در این منطقه مانند سایر نقاط اجرا می شود . دیوار گلی از دیوار خشتی ارزان تر است و روش اجرا نیز ساده تر است ، قطر دیوار گلی بیشتر از دیوار خشتی است ، ضخامت دیوار گلی در پایین بیشتر از بالای دیوار است دیوار آجری بیشتر برای ابنیه مهم مورد استفاده قرار می گیرد و پوشش سقف اینگونه بنا ها اکثرا از سفال است .که به مرور زمان با این ویژگی ها و پیشرفت علم مصالح مورد استفاده در این اقلیم و اقلیم های دیگر تغییر یافته است

.6 نمونه موردی - روستای مومن آباد -

روستای مومن آباد در 6کیلومتری شمال غرب سمنان در شمال جاده اصلی تهران - مشهد واقع شده است این روستا در مختصات 53 درجه و17 دقیقه طول شرقی و35 درجه و54 دقیقه عرض شمالی و در ارتفاع 1160 متر از سطح دریا قرار دارد. مومن آباد تابع دهستان هفدر شهرستان سرخه محسوب می شود مومن آباد تا افتر - مرکز دهستان - 20کیلومتر و تامرکز شهرستان سرخه 15کیلومتر فاصله دارد فاصله این روستا تا فیروزکوه 65 کیلومتر است. - نقشه شماره - 1 نام پیشین روستای نیدر - - nider بود نیدر مخفف نی دره - neydarre - و به معنی دره ای که نی فراوان در آن روییده است که در ورود شیخ محمود مزدقانی به نیدر نام آن به مومن آباد تغییر یافت