بخشی از مقاله
چکیده
فرسودگی شغلی، از تعامل عوامل بی شماری از جمله عوامل فردی ، میان فرد ی ، شغلی و ویژگی های شخصیتی پدید می آید معلمان با استرس های مختلفی مواجه هستند یکی از پیامدهای این استرس ها بروز فرسودگی شغلی در بین معلمان است در شرایط کاری یکسان ، افراد به یک اندازه دچار فرسودگی نمی شوند با توجه به ویژگیهایی که دارند میزان فرسودگی آنها متفاوت است این پژوهش با هدف بررسی میزان تاثیر پنج عامل شخصیت بر فرسودگی شغلی معلمان انجام شده است .
در همین راستا 5 فرضیه مطرح شد هرفرضیه رابطه یک عامل شخصیت را با فرسودگی شغلی مطرح کرده است عوامل شخصیت عبارت بودند : روان نژندی ، برونگرایی ،انعطاف پذیری ،توافق پذیری و باوجدان بودن . جامعه آماری آن شامل کلیه معلمان دوره راهنمایی - متوسطه اول - شهرستان تکاب در سال 94-93 بالغ بر 363نفر بودند . حجم نمونه با استفاده از نمونه گیری تصادفی ساده120 نفر از معلمان را که هر کدام شانس مساوی برای انتخاب شدن داشتند انتخاب شدند. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه شخصیتی نئو فرم کوتاه وپرسشنامه فرسودگی شغلی می باشد.
تجزیه تحلیل داده ها با روش هبستگی پیرسون انجام شد . بررسی فرضیه ها انجام پذیرفت . نتایج نشان دادکه هیچ کدام از عوامل شخصیت با فرسودگی شغلی معلمان ارتباطی نداشته است
مقدمه
امروزه اهمیت ونقش سرنوشت ساز شغل در ابعاد مختلف زندگی آشکار است.زیرا شغل علاوه برتامین نیازهای زندگی ارتباط مستقیمی با سلامت جسمی و روانی دارد و زمینه ساز ارضای بسیاری از نیازهای غیرمادی او نیز می باشد
کار از نظر پیشبرد سلامت عامل بسیار ارزشمندی به حساب می آید .کار می تواند این احساس را در فرد به وجود بیاورد که وی به گروهی مهم و ارزشمند و مورد نیاز جامعه تعلق دارد.کارفرصتی را فراهم می کند که فرد بتواند توانایی های خود را نشان و به تمرین و بهسازی آنها وکسب مهارتهای تازه بپردازد در واقع کار به فرد این امکان را می دهد تا به محیط اجتماعی معینی راه یابد و از طریق تعامل های هدفدار با دیگران جایی برای خود باز کند و در شبکه ای از روابط فردی از حمایت های متقابل برخوردار شود.
فرسودگی شغلی دانش واژه ای است برای توصیف دگرگونی های منفی نگرش روحیه و رفتار در رویارویی با فشارهای مربوط به کار است .فرسودگی شغلی نشانگان روان شناختی شامل خستگی هیجانی،مسخ شخصیت و کاهش کفایت شخصیتی می باشد.
خستگی هیجانی کاملا همانند متغییر فشار روانی است و احساس زیر فشار قرار گرفتن و از میان رفتن منابع هیجانی در فرد می باشد.مسخ شخصیت ،پاسخ منفی سنگدلانه به اشخاص است که معمولا دریافت کنندگان خدمت از سوی فرد هستند و به برداشت منفی فرد از مددجویش اشاره دارد و کاهش احساس کفایت شخصی و کم شدن احساس شایستگی در انجام وظیفه ی شخصی است و یک ارزشیابی منفی از خود در رابطه با انجام کار به شمار می رود.فرسودگی از تعامل عوامل بسیاری از جمله عوامل فردی،میان فردی،شغلی و ویژگی های شخصیتی پدید می آید.
با پیچیده تر شدن روز افزون جوامع امروزی رسالت سازمان های برای برآوردن انتظارات جوامع حساس تر و مهمتر می شود،به طوری که می توان اذعان کرد که دنیای ما دنیای سازمان هاست و آنچه در بین اهل فن و به اتفاق نظر به یقین تبدیل شده ،نقش اساسی نیروی انسانی به عنوان عامل گرداننده اصلی سازمان هاست. به عبارت دیگر انسانها به کالبد سازمان ها جان می دهند. بی تردید نیروی انسانی کارآمد و خودانگیخته می تواند برای رشد فرد و توسعه و دستیابی به هدفهای برنامه ریزی شده سازمان بیشترین کارایی داشته باشد.با توجه به حساسیت سازمان آموزش و پرورش برای دستیابی و اجرای موفقیت آمیز هر فعالیت آموزشی افزون بر منابع مالی ،وسایل و فناوری ،وجود نیروی انسانی سالم و متعهد نقش اساسی ایفا می کند به عبارت دیگر تعهدکاری و واکنش عاطفی فرد نسبت به کار و همچنین بالا بودن سلامت روانی ،میزان تولید وقابلیت کار را بالا می برد
با توجه به این مهم تدریس ،حرفه ای هیجان انگیز است و به معلم فرصت می دهد تا موضوعات مورد علاقه خود را دنبال کند و به آموزش دانش آموزان کمک کند تا موفق شوند،رشد کنند و از کار گروهی لذت ببرند با وجود این، حرفه ای دشوار و پرزحمت است و تمام معلمان گهگاه استرس ناشی از کار را تجربه می کنند .
شغل معلمی و تدریس یکی از مشاغل پر استرس می باشد و معلمین همواره در حیطه شغلی خود با استرس های مختلفی مواجه هستند .یکی از نتایج مهم این استرس ها فرسودگی شغلی معلمین می باشد چنانچه راسل بر این اعتقاد بود که فرسودگی شغلی یکی از نتایج استر سهای مختلف است که تجربه می شود و به صورت علائم جسمانی - سردرد و زخم معده - و روانی - افسردگی و خشم - و رفتاری - افت کاری و غیبت - ظاهر میشود. بررسی های انجام شده درباره فرسودگی شغلی درمعلمان نشان داده است که در شرایط کاری یکسان ، افراد به یک اندازه دچار فرسودگی نمی شوند و به بیان دیگر ، فرسودگی شغلی، از تعامل عوامل بی شماری از جمله عوامل فردی ، میان فرد ی ، شغلی و ویژگی های شخصیتی پدید می آید
معلمان با استرس های مختلفی مواجه هستند یکی از پیامدهای این استرس ها بروز فرسودگی شغلی در بین معلمان است این فرسودگی ناشی از عکس العمل مر بوط به استرس، عوارض زیادی در سازمان و در خانواده و زندگی اجتماعی و فردی برجای میگذارد .
از مهمترین آنها می توان غیبت کارکنان از کار، تأخیرهای متوالی، شکایت های مختلف روان تنی، کشمکش و تضاد در محیط کار، تغییر شکل تدریس با مشاغل دیگر و در نهایت ترک خدمت را نام برد . هنگامی که فرسودگی شغلی رخ می دهد، فقدان روزافزون واقع بینی، کاهش انرژی در ادامه فعالیت های سودمند، از دست دادن فلسفه نهایی زندگی، فقدان احساس همدردی و اختلالت روحی و جسمی پدیدار می شوند .برای فائق آمدن بر این مشکلات باید با استرسهای روانی فرسودگی شغلی مقابله کرد
جای تردید نیست که شخصیت معلمان در سازگاری آنها با محیط کاریشان اهمیت بسزایی دارد.عقیده ی همه ی روانشناسان بر این است که در انجام دادن همه کارها کل ویژگی های انسان وارد عمل می شود.
پژوهش توجیا - 2005 - نشان داده است بین فرسودگی شغلی وخصوصیات شخصیتی در حد پایین رابطه وجود دارد - 6 - . از دیدگاه پاریک عوامل متعددی بر فرسودگی شغلی موثر است عبارتند از:
.1سطح فشار روانی .2نوع فشار روانی .3شخصیت فرد .4 ماهیت شغل یانقش فرد .5 نوع زندگی فرد درخارج از محیط کار .6سبک زندگی فرد .7 سبکهایی که فرد برای مقابله با فشار روانی به کار می گیرد .8جو یا اقلیم سازمانی .9 انگیزش و رضایت شغلی
برخی محققان در پی یافتن رابطه بین ویژگیهای شخصیتی با نشانگان فرسودگی شغلی بودند مطالعات آنها نشان داد که افرادی که از لحاظ عاطفی دچار فرسودگی شغلی می شوند اغلب کمالگراو به طور افراطی درگیر کار اشتغال هستند و از طرفی اهداف غیر واقع بینانه برای خود ترسیم می کنند صفات و ابعاد شخصیتی می توانند توجیه کنند فرسودگی باشند برای مثال مازلاک معتقد است فرسودگی شعلی با بعد شخصیتی روان نژندی و نیم رخ روانی خستگی ناشی از کار مرتبط است
به نظر گروسچ1 السن 2 فرسودگی عبارتند از :
.1علت های درونی -روانی :
این علّت ها به شخصیت افراد مربوط می شوند و عبارتند از تعهد و فداکاری بیش از حد ، کمال گرایی ، وسواسی و عزت نفس پایین
.2 علّت های سیستمی و محیطی این:
علّت ها عبارتند از رویه های کاری سفت و محکم انتظارات نامعقول همراه حمایت های پایین، نظارت و سرپرستی بد و ناکافی، مسئولیت داشتن بدون اختیار، فقدان بازخور مثبت و فرصت ها و مشوق های مالی محدود
.3 تقاب لعلّت های درون روانی و سیستمی این:
علّت ها ناشی از مجموع دوعلّت دیگر نیستند، بلکه از تعامل آن دو به دست می آید در واقع چیزی بیش از مجموع آن دو می باشد.به طورکلی متخصصان رفتار سازمانی منابع بالقوه تنش زا را سه دسته محیط، سازمان و فرد برشمرده اند، از مهم ترین عوامل سازمانی نوع کار، نقش فرد در سازمان ، روابط با همکاران، ساختار سازمانی، رهبری و چرخه حیات سازمانی را نام برده اند
بررسی پیشینه مربوط به موضوع تحقیق نشان می دهد بین ویژگیهای شخصیت و فرسودگی شغلی رابطه وجود دارد ودراین پژوهش نیز رابطه این دو متغیر درمیان معلمان مورد بررسی قرار می گیرد .
مبانی نظری و پیشینه تحقیق
فرسودگی شغلی عبارت است از کاهش قدرت سازگاری فرد در مقابل عوامل تنیدگی زا و سندرمی مرکب از فرسودگی عاطفی 3،مسخ شخصیت 4 و کاهش موفقیت فردی 5 است که می تواند در میان افرادی که به نوعی خدمات انسانی انجام می دهند اتفاق افتد
بر اساس پژوهشهای مسلاچ افرادی که از فرسودگی شغلی رنج می برند نشانه هایی را بروز می دهند که هر کدام مربوط به یکی از ابعاد فرسودگی شغلی است بنابراین افرادی که از فرسودگی شغلی رنج می برند ممکن است یک مورد یا ترکیبی از احساسات - احساس خستگی ، مسخ شخصیت ، فشار روانی ،نوع فشار روانی ، شخصیت فرد ،ماهیت شغل یا نقش فرد نوع زندگی فرد در خارج از محیط کار ،سبک زندکی فرد - را تجربه نمایند.
درباره ابعاد شخصیتی افراد، دانشمندان نظرات گوناگونی ارائه و تقسیم بندی های مختلفی ارائه گردیده است. ازجمله این نظریات می توان به مدل پنج عاملی شخصیت رابرت مک کری و پل کوستا اشاره نمود. مدل پنج عاملی، شخصیت افراد را به پنج بعد روان رنجورخویی - - N، برونگرایی - - E، انعطاف پذیری - O - ، توافق پذیری - A - و باوجدان بودن - C - تقسیم می کند. هر یک از افراد بر حسب ویژگی های خود طبق این مدل می توانند نگرش و گرایش خاصی نسبت به وظایف و اهداف سازمانی داشته باشند .
عامل روان رنجورخویی - عصبیت یا شاخص هیجان - :کاستا و مک کری - - 1992، بیان می کنند که یکی از ابعاد وسیع شخصیت، مقایسه سازگاری، ثبات عاطفی فرد، ناسازگاری و عصبیت یا روان نژندی است. داشتن احساسات منفی همچون ترس، غم،احساس گناه، برانگیختگی، خشم، احساس کلافگی دائمی و فراگیر مبنای مقیاس عصبیت - - N را تشکیل می دهند . این عامل شخصیتی به صورت منفی با سلامت هیجانی و روانی همبسته است
عامل برون گرایی :برون گرایی در برابر درون گرایی قرار می گیرد و به معنی آمادگی فرد برای ارتباط با جهان خارج است. این عامل با سلامت هیجانی رابطه مثبت دارد. بدین ترتیب افراد برونگرا با استرس های روزمره راحت تر کنار می آیند و احتمالا به هنگام مشکل کمک بیشتری از اطرافیان خود دریافت می کنند. آن ها همچنین تعداد بیشتری از رویدادهای مثبت را تجربه می کنند
عامل انعطاف پذیری - باز بودن یا گشودگی - انعطاف پذیری عامل سوم از پنج عامل بزرگ است و به معنی آمادگی افراد برای پذیرش تغییرات زندگی است. افراد باز انسان هایی هستند که نسبت به تجربهی درونی و دنیای پیرامون کنجکاو بوده و زندگی آنها سرشار از تجربه است. این افراد طالب لذت بردن از نظریات جدید و ارزش های غیر متعارف هستند. افراد با نمرات بالا در انعطاف پذیری تمایلات روشنفکرانه گسترده دارند و از هوش، خلاقیت و ابتکار بیشتری بهره میبرند.نسبت به ایده های جدید، مشتاق هستند و برای جستجوی تنوع و تجربه های جدید برانگیخته می شوند. - - 13
عامل توافق پذیری : عامل چهارم از این نظریه، توافق پذیری است.
این عامل نوع رابطه فرد با خود و دیگران را نشان می دهد. همانند برون گرایی، این عامل بر گرایشات بین فردی تأکید دارد. فرد موافق اساسا نوع دوست است، احساس همدردی با دیگران می کند و مشتاق کمک به آنان است و معتقد است که دیگران نیز با او همین رابطه را دارند. همچنین تعارض های بین فردی کمتری دارند و از سلامت روانی بیشتری برخوردارن
با وجدان بودن :
باوجدان بودن پنجمین و آخرین عامل از نظریه پنج عامل بزرگ شخصیت است. این عامل به تفاوت های فردی در سازماندهی، اجرای وظایف، کنترل تکانه ها و طرح ریزی برای انجام رفتارها اشاره دارد. فرد وجدانی دارای هدف، خواسته های قوی و از پیش تعیین شده است.
لطیفی نیا و محسنی نیا به منظور بررسی رابطه ویژگی های شخصیتی، استرس با فرسودگی شغلی معلمان ابتدائی انجام شد .این پژوهش از نوع همبستگی بود که بر روی 325 نفر 231 - نفر زن و 83 نفر مر د - در سال تحصیلی 1389-90 در شهر تبریز صورت پذیرفت ابزار مورد استفاده در این پژوهش شامل پرسشنامه شخصیتی NEO-FFI کوتاه و آزمون فرسودگی شغلی مازلاک و جدول رویدادهای زندگی - استرس های زندگی - هولمز وراهه می باشد . برای تجزیه و تحلیل داد ه ها و فرضی ه ها از ضریب همبستگی اسپیرمن و از رگرسیون چندگانه همزمان استفاده شد . یافته های تحقیق نشان داد که از عوامل شخصیتی، برونگرایی، انعطاف پذیری و با وجدان بودن تأثیر بیشتری را بر فرسودگی شغلی معلمان دارند . تحلیل رگرسیون نشان داد که مؤلفه باوجدان بودن بیشترین تأثیر را در فرسودگی شغلی داشت.
در تحقیق دیگری که فونتانا و ابوذری - 1992 - 6 با عنوان سطح استرس و جنس و عوامل شخصیتی در معلمان، برروی 94 انجام دادند آشکار شد که 72/6 از سطوح متوسطی از استرس 23/2 از سطح جدی استرسرا تجربه کرد ه اند، همبستگی معنی داری بین استرس و روان آزردگی حاصل شد، نتایج این مطالعه نشان داد که برونگرایی و نوروتیسم بهترین پیش بینی کننده ی استرس شغلی است و به نظر میرسد شخصیت نسبت به عواملی دیگری نظیر سن، جنس، تأثیر بیشتری در استرس شغلی دارد.
پرداختچی و همکاران تحقیقی را با هدف بررسی رابطه کیفیت زندگی کاری و فرسودگی شغلی در بین معلمان و مدیرانشهرستان تاکستان انجام دادند روش تحقیق، توصیفی - همبستگی - بود .جامعه آماری پژوهش، کلیه معلمان و مدیران شهرستان تاکستان در سال تحصیلی 1387-88 به تعداد 916 نفر بودند .حجم نمونه 270 نفر برآورد گردید و به صورت تصادفی طبقه ای انتخاب گردیدند .
ابزار گرد آوری داده ها دو پرسشنامه کیفیت زندگی کاری و فرسودگی شغلی بوده است از روشهای آماری ضریب همبستگی پیرسون، رگرسیون چند متغیره، تحلیل واریانس یک راهه، آزمون شفه و آزمون tمستقل استفاده شده است.نتایج نشان داد که بین کیفیت زندگی کاری و فرسودگی شغلی معلمان و مدیران رابطه معکوس و معناداری وجود دارد.از میان مولفه های کیفیت زندگی کاری به ترتیب متغیرهای پرداخت منصفانه، تناسب اجتماعی، فضای کلی زندگی و توسعه قابلیتهای فردی بیشترین تأثیر را بر فرسودگی شغلی دارند.
زمینی و همکاران پژوهشی با هدف بررسی رابطه فرهنگ سازمانی با رضایت شغلی و فرسودگی شغلی کارکنان دانشگاه تبریز انجام دادند. روش این پژوهش از نوع توصیفی -تحلیلی بوده جامعه آماری شامل کلیه کار کنان آموزشی و اداری دانشگاه تبریز در سال تحصیلی 86-87 بود 106 به صورت تصادفی طبقه ای انتخاب شدند.
ابزارهای مورد استفاده، پرسشنامه فرهنگ سازمانی هافستد و شاخص توصیف شغلی و سیاهه فرسودگی شغلی مازلاک و جکسون بوده داده های پژوهش با استفاده از روش همبستگی پیرسون,آزمون t برای گروههای مستقل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.نتایج به دست آمده گویای آن است که، فرهنگ سازمانی غالب در دانشگاه تبریز از نوع عقلانی می باشد، بعلاوه، نتایج آزمون t مبین این بود کارکنان آموزشی و اداری از نظر رضایت شغلی تفاوت معنی داری وجود ندارد. اما بین کارکنان آموزشی و اداری از نظر فرسودگی شغلی تفاوت معنی داری وجود دارد.
