بخشی از مقاله
چکیده
در عصر حاضر، چنانچه مدارس بخواهند در پرورش دانشآموختگانی با توانایی مواجهه هوشمندانه با پیچیدگیهای جهان امروز، موفق شوند، باید فرایندهای تربیتی خود را مبتنی بر اصول پژوهش محوری مورد بازنگری قرار داده و رویکردی اکتشافی و مسئله محور را در بطن برنامههای درسی و فعالیتهای کلاسی بگنجانند. پژوهش حاضر با درک اهمیت این موضوع و با توجه به فقدان روحیه مناسب پژوهشگری در دانشآموزان، سعی در زمینهسازی برای شکلگیری و تقویت اشتیاق به پژوهش و بهبود مهارتهای جستجوگری در دانشآموزان دارد.
بدین منظور در مطالعهای اقدام پژوهانه، از چهار راهبرد شامل
الف - تقویت مهارتهای فرضیهسازی و گردآوری دادهها از طریق هدایت موضوعات و فرایندهای اجرای تکالیف درسی،
ب - تقویت عادت به تفکر و روحیه پرسشگری از طریق فرایندهای تحلیل مسئله، هدایت پژوهشهای دانشآموزی بر محور مطالعات کتابخانهای و استفاده صحیح از اینترنت،
ج - تشویق و هدایت دانشآموزان به تشکیل تیمهای چندنفر و انجام فعالیتهای پژوهشی گروهی،
د - برپایی نمایشگاههای محصولات پژوهشی از پروژههای دانشآموزی، استفاده گردید.
دادهها با استفاده از فنون و ابزار مشاهده، فهرستوارسی و پرسشنامه محققساخته گردآوری شده و مورد تحلیل قرار گرفت. یافتهها تاثیر مثبت مداخله پژوهش محوری محیط کلاس در شکلگیری و تقویت اشتیاق در دانشآموزان را به تایید رسانید. به دیگر سخن، نتایج نشان داد که طراحی و اجرای فرایند آموزش پژوهش محور و با رویکردی اکتشافی در محیط کلاس، روحیه پرسشگری، کنجکاوی و اشتیاق به پژوهش در دانشآموزان را بهطور معناداری بهبود میبخشد.
مقدمه
امروزه از پژوهشگری به عنوان، راهبردی ارزشمند یاد میشود که جوامع میتوانند با آموزش نگرش به آن در دوره ابتدایی و پیگیری تکمیل شایستگیهای آن در دروههای بعدی، زمینه مناسبی را برای توسعه پایدار و متوازن کشور فراهم نمایند. پژوهش از نظر لغوی به معنای تحقیق است که الفاظ، کاوش، جستجو و جستار نیز در زبان فارسی، مترادف با آن هستند. اما معنای اصطلاحی پژوهش عبارت است از:
تلاش فکری منظم، روشمند و پرسش محور، برای یافتن پاسخ و دست یابی به حقیقت است که بر مبنای استدلال عالمانه، شواهد و منابع متعدد و معتبر انجام میگیرد تا نظر حق اثبات و نظر باطل نفی گردد
در جای دیگر از پژوهش به عنوان فرایند پردازش نظام مند اطلاعات، متعلق به گستره خاصی از علوم، دارای هویت جمعی و متضمن نوآوری یاد میشود
انسان از سرآغاز زندگی، یعنی از زمانی که چشم به جهان میگشاید با سؤالات فراو انی رو به رو میشود و تا زمانی که چشم از جهان فرو میبندد، در جست و جوی یافتن پاسخ آنهاست. پژوهش، زمینه ساز رشد و توسعه پایدار جامعه است. یکی از زیربناترین فعالیتها در امر پویایی و پیشرفت هرجامعه، پرداختن به فعالیتهای پژوهشی، به ویژه در مراکز علمی و فرهنگی است
نوع و سطح فعالیتهای پژوهشی یکی از شاخصهای اصلی توسعه و پیشرفت محسوب میشود. موفقیت در تمام فعالیتهای مربوط به توسعه صنایع، کشاورزی، خدمات و... به گونهای در گسترش فعالیتهای پژوهشی نقش دارد. در واقع پژوهش یکی از محورهای مهمی است که ضامن پیشرفت و توسعه پایدار در هر کشور به شمار میآید. اگر پژوهشی نشود، دانش بشری افزایش نخواهد یافت و دچار سکون و رکود خواهد شد. بدون انجام پژوهش امور آموزشی نیز از پویایی و نشاط لازم نیز برخوردار نخواهد بود. همه آنچه به عنوان پیشرفت علوم در دورههای گوناگون تاریخ شناخته شده، حاصل تلاش افرادی است که در کار خود رویکردی پژوهشی داشتهاند و ذهن پرسشگرشان همواره محرکی برای فعالیتهای پژوهشی آنان بوده است
تحقیق دانشآموزی از جمله کارهایی است که اگر دانشآموز آن را با رغبت، علاقه، بدون تحمیل اجبار و شیوههای مکانیکی انجام دهد و تحقیق نیز با تواناییهای فردی اش تناسب داشته باشد، سبب افزایش مهارتهای بنیادی او در زندگی فردی و اجتماعی میشود و استعدادهای بالقوهاش را شکوفا میسازد. پیوند مفاهیم مورد نظر معلمان در هر درس با واقعیت های بیرونی و نیازهای فردی دانش آموزان، از طریق انجام دادن تحقیق حاصل میشود و یکی از مؤثرترین راههای تحقق اهداف یادگیری مطلوب و اثر بخش در دوره های متفاوت تحصیلی است
در عصری که کتاب های درسی قبل از در آمدن از زیر چاپ، کهنه میشوند و بیشتر مشاغل، نوآوریهای سریع و مداوم را تجربه میکنند، ناگزیر باید هدفهای غایی و کلی تعلیم و تربیت تغییر یابند و به پرورش شیوه تفکر انتقادی در افراد، به عنوان یکی از هدفهای اصلی تعلیم و تربیت، بیشتر توجه شود. همچنین، در فرآیند آموزش باید ضمن تقویت روحیهی انتقادپذیری در معلمان، روحیه انتقاد کردن و زمینه بررسی و تحقیق را در شاگردان به وجود آورد.
رشد و پرورش مهارتهای فکری دانشآموزان، همیشه مسئلهای پیچیده در آموزش بوده، ولی امروز، حالتی بحرانی به خود گرفته است، چون برونداد اطلاعاتی فرهنگ ما از قدرت تفکر انتقادی ما دربارهی آن اطلاعات، فراتر رفته است. در چنین زمینهای، دیگر لازم نیست مراکز آموزشی به منزلهی مخزن دانش، و معلمان به مثابه انتقالدهندهی اطلاعات خدمت کنند و شاگردان را به صورت کتابخانههای سیار کوچک که وظیفهای جز ذخیرهسازی و بازیافت اطلاعات ندارند، تجهیز کنند
پایین بودن روحیه پژوهشی در کشور را از آسیب ها و کاستیهای فعالیتهای علمی و پژوهشی میداند و بیان می-داردکه اگر قرار است کاربست یافتههای پژوهشی به یک اصل در تصمیمگیری و برنامهریزی تبدیل شود، اگر امروز از ناکارآمدی برخی پژوهشها رنج برده میشود و اگر در سطوح بالای تحصیلات آن چنان که باید اندیشه تحقیق و تولید علم حاکم نیست، باید ریشه همه این ها را در آموزش و پرورش جستجو کرد
امروزه نقش و کارکردهای نظام آموزشی و عناصر آن از قبیل معلم ، دانشآموز برنامهها و محتوای درسی و... در حال تغییر است. فناوریهای نوین ارتباطات و اطلاعات، نظریههای جدیدی را با خود به کلاس درس آوردهاست. در دنیای امروز که دنیای تغییر است بیش از هر چیزی به محصول و کارکردهای نظام های آموزشی تأکید میشود. از این رو رویکرد نظام نیازمند تغییر است. برای تغییر در ساختارها، کارکردها و بهبود کیفیت آموزشی، مدرسه باید پیش از هر تغییری نگرشها و رویکردهای خود را با توجه به تواناییها، نیازها از نو بازسازیکند
اقدام پژوهی فرایندی است که به واسطهای آن معلمان پیوسته به ارزیابی عملکرد خود پرداخته، برای اطلاع دیگران گزارش میدهند و آموزش با پژوهش را در هم میآویزند. اقدام پژوهی، هسته ی مرکزی اندیشه معلمان حرفهای است و معلمی که در بطن مسایل کلاسی قرار دارد بیش از هر کسی دیگر، صلاحیت و شایستگی شناسایی، مسئله، تحلیل، ارزشیابی، ارایه ی راهحل برای بهبود شرایط یاددهی-یادگیری را دارد
پژوهش در عمل نوعی تحقیق توصیفی است که توسط خود افراد درگیر در یک مسئله خاص آموزشی و برای عمل یا کاهش آن انجام میگیرد به این معنا که شخص یا افراد عمل خود را در حین کار و فعالیت مورد پژوهش قرار میدهند در پژوهش علمی پژوهنده تلاش میکند وضعیت نامطلوب یا نامعین موجود را به وضعیت مطلوب یا معین تغییر دهد. که هدف این کار بهسازی امور و اثربخش کردن آن است
در این پژوهش، اقدامپژوه در فرایند تدریس ملاحظه نمود که انجام یا عدم انجام پژوهش برای دانش آموزان، تفاوت آنچنانی نداشت یعنی آنها برای انجام پژوهش اشتیاق لازم را نشان نمیدادند و سعی نمود با روش اقدام پژوهی این علاقه و اشتیاق را بهبود بخشیم پس پژوهش به عنوان متخصص آموزش دانش آموزان و آشنا بودن نسبت به مشکلات دانش آموزان در محیط پژوهش به انجام مشاهده، چک لیست، پرسشنامه و نظرسنجی جهت اخذ نظرات دانش آموزان در زمینهی وضعیت موجود و فرآیند افزایش علاقهمندی دانشآموزان به پژوهش پرداخته شد.
