بخشی از مقاله
چکیده:
بزرگ خداوندی که ما را آفریده، محبت خود را در دل نهاده، تا او را بپرستیم.. بنابراین، هر کس به پهنای دلش و به اندازه فطرت الهیاش می تواند به خدا عشق بورزد. قرآن سرچشمه همه خوبی ها و اصلی ترین نیاز انسان برای رسیدن به کمال است. کودکان به طور فطری ستایشگر ارزش ها و پاکی هایند. ما باید طریقه ستایشگری وطریقه عشق ورزیدن به خوبی ها و پاکی ها را به آنان بیاموزیم. باید فطرت پاک آنان را در جهت عشق ورزیدن به خدای یکتا به شیوه ای خاص سوق دهیم تا آنان را از هرآسیبی در امان نگه داریم - شفیعی ثانی، - 1390 هدف ازتدوین این مقاله،بررسی عوامل شکل دهنده وکاهش دهنده آسیبهای اجتماعی از منظر قرآن کریم است.به نظر می رسد نقش قرآن کریم در کاهش آسیب های اجتماعی بسیار حیاتی ومهّم است.
علاوه برآنتوجّه به قرآن وآموزه های قرآنی درشرایط فعلی می تواند در کاهش و پیشگیری از آسیب های روانی، اجتماعی ودینی نقش اساسی ایفا نماید. امروزه مسئله جرم و گناه، انحراف و کجروی، یک پدیده ناهنجار و غیرارزشی تلقی میگردد که خود زاییده علل و عوامل گوناگون است و در مباحث اجتماعی تحت عنوان آسیبهای اجتماعی مورد بحث و بررسی قرار میگیرد. در این نوشتار بانگاهی به مباحث جامعه شناختی با رویکرد دینی به زمینه های شکل گیری جرایم و انحرافات اجتماعی و به راههای پیشگیری آن، از منظر قرآن کریم پرداخته شده است. برای جمع آوری اطلاعات مربوط به تحقیق و ادبیات موضوع از کتابها و مقالات تخصصی، جستجو در پایگاه های اینترنتی استفاده شده است. نتایج این بررسی نشان میدهدتقویت و سالم سازی افراد و اجتماع و به تعبیر قرآنی تقوای اجتماعی و فردی مهم ترین راهکار برای پیش گیری از هرگونه آسیب و انحراف اجتماعی است.
کلمات کلیدی: قرآن کریم ، تقوا، آسیب های اجتماعی، دین ،انحرافات.
مقدمه:
وَنُنَزﱢلُ»مِنَالْقُرْآنِمَاهُوَشِفوَاءٌرَحْمَهٌلِلْمُؤْمِنِینَوَلیَزِیدُاالظﱠالِمِینَإِلﱠاخَسَارًا - « حق چگونه نیرومند و پیروز نمیگردد ؟ وقتی که ما آیاتی از قرآن را فرو میفرستیم که مایهی بهبودی دلها از بیماریهای نادانی و گمراهی ، و پاکسازی درونها از کثافات هوا و هوس و تنگچشمی و آزمندی و تباهی و رحمت مؤمنان به سبب در برداشتن ایمان و رهنمودهای پرخیر و برکت یزدان است ، ولی بر ستمگران کافر ، به سبب ستیز با نور حق و داشتن روح طغیان جز زیان نمیافزاید - . - سوره اسرا، آیه - 82 از زمانی که پیوند وثیق توده مردم با سرچشمههای حکمت و عصمت قطع شد و شعله های شهوت و شرارههای شیطان، جامه بلند دین را بر قامت بشریت سوزاند، ارتباط متغیرهای معنوی از مقولههای دنیوی گسسته شد، انسان ماند و انبوهی از خطرات، آسیبها و چاره اندیشیهای معطوف به خرد آزمایشگاهی او.
به تعبیر برخی از صاحب نظران معاصر، با فراگیر شدن ایده »غیر عقلانی بودن دین « در قرن بیستم، بررسی علمی تأثیر متغیرهای دینی در دیگر حوزههای مختلف روانی و اجتماعی، به خصوص در حوزه تأثیر دین بر کنترل رفتار، به طور عملی مورد چشمپوشی قرار گرفت. با همه تلاشهای علمی و مفیدی که در زمینه تبیین کجروی و کنترل اجتماعی صورت گرفته است، باز هم به جهت عدم شناخت گوهر انسان، نسخهای بینقص جهت درمان دردها یا کنترل کجروی ها ارائه نشده است. بی تردید کسی که سرچشمه آب حیات را به روی خود ببندد، قطرهای نیست تا جرعهای بنوشد. به تعبیر دلنشین قرآن کریمأَعْمَالُهُمْ»کَسَرَابٍبِقِیعَهٍَحْسَبُهُالظﱠمْآنُمَاءً «،»تلاش آنها مثل سرابی است در بیابان، که فرد تشنه آن را آب پندارد - .«نور،آیه - 39یا در جای دیگر می فرمایند:ظُلُمَاتٌبَعْضُهفَوْقَابَعْضٍإِذَاأَخْرَجَیَدَهُلَمْیَکَدْیَرَاهوَامَنْ لَمْیَجْعَلِاللﱠهُلَهنُورًافَمَالَهُمِنْنُورٍ ،. »
تاریکیها یکی بر فراز دیگری جای گرفته و آن چنان ظلمتی و وحشتی پدید آمده باشد که مسافر دریا هرگاه دست خود را به در آورد و بدان بنگرد ، به سبب تاریکی وحشتزای بیرون و هراس دل از جای کندهی درون ممکن نیست که آن را ببیند .آری ! نور حقیقی در زندگی انسانها فقط نور ایمان است و بدون آن فضای حیات تاریک و ظلمانی است . نور ایمان هم تنها از سوی خدا عطاء میگردد و کسی که خدا نوری بهرهی او نکرده باشد ، او نوری ندارد تا وی را به راه راست رهنمود کند و بر راستای راه بدارد - . - نور،آیه - 39 از مسائل شگفت و حیرتانگیز جوامع معاصر، وجود کسانی است که برای بیماریهای اجتماعی و کجرویها نسخه درمان مینویسند، در حالی که خود انسان شناس نبوده و چیزی به نام ارزشهای مطلق را برای بشریت به رسمیت نمیشناسند.
چنین طبیبانی اگر برفرض بتوانند رگههای باریکی از کجرویها را نشان دهند، قدرت پردازش نظریهای واقعبینانه در پیشگیری، کنترل و درمان انحرافات را نخواهند داشت. این در حالی است که قرآن کریم درد و درمان را در کنار هم بیان فرموده و شرط بهرهمندی از شفای خود را تفکر صحیح و ایمان عمیق قرار داده است و تا رویکردی اجتماعی و فراگیر در تمام سطوح و ساختار جامعه، به سوی عملیاتی کردن رهنمودهای قرآنی پدید نیاید، همچنان توصیهها و ایدههای اندیشمندان اجتماعی در لابلای سطور کتابها باقی خواهد ماند. این مقاله درصدد بررسی عوامل شکل دهنده وکاهش دهنده آسیبهای اجتماعی از منظر قرآن کریم می باشدو تلاش میکند تا به برخی ازراههای پیشگیری و درمان این آسیب های اجتماعی از منظر قرآن کریم بپردازد.
تعریف آسیبهای اجتماعی:
آسیب اجتماعی به هر نوع عمل فردی یا جمعی اطلاق می شود که در چارچوب اصول اخلاقی رسمی و غیر رسمی جامعه محل فعالیت کنشگران قرار نمی گیرد و در نتیجه با منبع قانونی و یا قبح اخلاقی و اجتماعی روبرومی گردد. به همین دلیل ، کجروان سعی دارند کجروی ها خود را از دید ناظران قانون ، اخلاق عمومی و نظم اجتماعی پنهان نمایند ؛ زیرا در غیر این صورت با پیگرد قانونی ، تکفیر اخلاقی ، طرد اجتماعی مواجه می شوند - عبدالهی ،1383،. - 15آسیبهای اجتماعی پدیده هایی واقعی، متغیر، قانونمند و قابل کنترل و پیش گیری اند. کنترل پذیری آسیبهای اجتماعی شناخت علمی آنها را در هر جامعه ای برای پاسخ به پرسشهای نظری و عملی و کاربردی از ایده ها و یافته های علمی تولید شده در برنامه ریزی های کوتاه و بلند مدت برای مقابله صحیح با آسیبهای اجتماعی، درمان یا پیشگیری از گسترش و پیدایش آنها را ضروری و پر اهمیت می سازد.
عوامل شکل دهنده آسیبهای اجتماعی از منظر قرآن کریم:
آسیبهای اجتماعی، معلول و پیامد انحرافات و کج روی ها هستند؛ از این رو هر آسیب اجتماعی لزوما پیامد یک یا چند انحراف است، اما هرنوع انحرافی لزوما منتهی به آسیب اجتماعی نمیشود. عوامل متعددی در شکل گیری آسیبهای اجتماعی تأثیر میگذارد. که در ادامه نوشتار برخی از این عوامل را توضیح خواهیم داد
-1 شخصیت و ویژگی های روانی: انسان از حقیقتی به نام »روح« یا »من« برخوردار بوده که شخصیت وی را تشکیل میدهد. این حقیقت دارای قوا و نیروهای متعددی است که مهمترین آنها چهار قوه »عقل«، »وهم«، »غضب« و »شهوت « می باشد.] النراقی،1383، ص [.28 رفتار انسان به چگونگی شخصیت او بر می گردد.قُلْ»کُلﱞ یَعْمَلُعَلَیشَاکِلَتِهِ «، - اسرا،آیه» - 84بگو هر کس طبق سرشت و شخصیت خود عمل می کند.« اثبات محوریت شخصیت انسان و استقلال او در گزینش و انتخاب رفتار، از اصولمسلّمی است که بسیاری از آیات به وضوح بر آن دلالت دارد.مثلاً آیاتی که مسئولیت عواقب رفتار آدمی را متوجه خود او می داند و به طور طبیعی نقش استقلالی او را در شکل دهی رفتار خویش، امریمسلّم لحاظ می کندمَنْ»عَمِلصَالِحًافَلِنَفْسِهِوَمَنْأَسفَعَلَیْهَااءَ «، - فصلت، » - .46
هر کس رفتار شایسته انجام دهد به نفع خود و هر که عمل زشت انجام دهد، به ضرر خویش انجام داده است» .«من یعملسوأً یجز به«، - نساء، » - 123هر کس کار ناشایست انجام دهد، به همان جزا داده شود.«از سوی دیگر نفس آدمی دارای قوا و نیروهای درونی است که هر یک در سامان دادن شخصیت و رفتار او نقش چشمگیری دارند. یکی از این نیروها، عقل است. بکارگیری این قوه باعث بیداری و بهنجاری آدمی است. قرآن کریم با توبیخ افراد نابهنجار، سعی می کند، توان عقلانی و خردمندی آنها را در نظارت بر رفتار خود تحریک کند
