بخشی از مقاله
چکیده:
متابولیت های ثانویه گیاهی فراوانی شناخته شده اند که دارای اثرات سمی بر عملکرد تولیدمثلی دام بوده و سلامت تولید مثل حیوانات را به مخاطره انداخته و اغلب منجر به خسارتهای مالی زیادی در صنعت دامپروری میشوند. عوارض مصرف این گیاهان بر روی مادر ممکن است خفیف باشد، از قبیل کاهش موقتی یا جزیی در توانایی باروری و یا ممکن است شدید باشد، مانند سقط جنین یا مردهزایی. از جمله گیاهان و عوامل شناخته شدهای که باعث مشکلات تولید مثلی میشوند می-توان به گیاهان بومادران، کرچک، پنج انگشت، رازیانه، گل ماهور کندر و علف چای و ترکیباتی از جمله گوسیپول و سیکلوفسفامید اشاره نمود.
در بسیاری موارد ترکیباتی از جمله آلکالوئیدهای استروئیدی،کینولیزیدین و پیپریدین در کاهش باروری نقش دارند. در مقابل، گیاهانی مثل خارخاسک نقش محافظتی در بهبود عملکرد تولید مثلی دارد. مواد ضد تغذیه ای در برخی اقلام خوراکی وجود دارند. این مواد سمی هستند و یا از طرق مختلف سبب محدود شدن قابلیت دسترسی مواد مغذی در بدن می گردند.
تا زمانی که مقدار این مواد کم باشد آسیبی ایجاد نمی کنند. ولی در صورتی که تنوع مواد خوراکی در جیره غذایی متناسب نباشد ممکن است مقدار این سموم در حد خطرناکی افزایش یابد. برخی از روش های فرآیندکردن مواد خوراکی ممکن است این سموم را از بین ببرد. هدف از این مقاله بررسی اثرات مواد ضد تغذیه ای بر عملکرد تولید مثلی می باشد.
مقدمه:
مواد ضد تغذیه ای در برخی اقلام خوراکی وجود دارند. این مواد سمی هستند و یا از طرق مختلف سبب محدود شدن قابلیت دسترسی مواد مغذی در بدن می گردند. تا زمانی که مقدار این مواد کم باشد آسیبی ایجاد نمی کنند. ولی در صورتی که تنوع مواد خوراکی در جیره غذایی متناسب نباشد ممکن است مقدار این سموم در حد خطرناکی افزایش یابد.
برخی از روش های فرآیندکردن مواد خوراکی ممکن است این سموم را از بین ببرد. به طورکلی مواد ضد تغذیه ای که گیاهان جهت حفظ خود از خورده شدن تولید می کنند بسیار گسترده اند که به طور اجمال می توان به ممانعت کنندههای پروتئاز، فیتاتها، گلوکوزینولاتها، ساپونینها، تاننها، لکتینها، الیگوساکاریدها و پلی ساکاریدهای غیر نشاستهای، فیتواستروژنها، آلکالوئیدها، ترکیبات آنتیژنیک، گوسیپولها، سیانوژنها، میموزین، اسیدهای چرب سیکلوپروپنوئید، کاناوانین، آنتی ویتامینها و برخی استرها اشاره کرد
گوسیپول یک عامل ضد تغذیه
گوسیپول یک رنگدانه پلی فنولیک و ضد تغذیه ای، مهارکننده پلیمریزاسیون، آنتی اکسیدان عامل مسمومیت زا در تک معده ایها و یک مختل کننده گردش خون است
طی پژوهشی توسط شاراکی و همکاران - 2010 - ، مقادیر مشخصی از استات گوسیپول به موش های صحرایی تزریق شد و مشاهدات نشان داد که موش های تیمار شده با گوسیپول دارای تراکم اسپرم کمتری در منی بوده و میزان تحرک اسپرمها کمتر از موشهای شاهد بود. همچنین میزان هورمون های جنسی نیز در موش های تیمار شده با گوسیپول کاهش پیدا کرده بود
با افزودن برخی املاح معدنی به جیره می توان اثرات نامطلوب گوسیپول را در انواع حیوانات حساس خنثی نمود. بطوریکه افزودن آهن به نسبت 1:2 یا 1:3 با گوسیپول آزاد، بطور موثری سمیت و میزان گوسیپول را در کبد کاهش داد
سیکلوفسفامید یک عامل ضدتغذیه و خارخاسک یک گیاه محافظ
سیکلوفسفامید یک داروی ضد سرطان است که در شیمی درمانی استفاده می شود . این دارو به خوبی از راه دستگاه گوارش جذب شده، به طور گسترده ای در بافت ها و مایعات بدن توزیع می شود و از سد خونی - مغزی می گذرد. باوجود کاربردهای وسیع کلینیکی، سیکلوفسفامید دارای اثرات جانبی زیادی ازجمله سمیت تولیدمثلی است - 23 - ، مطالعات نشان داده است که گیاه خارخاسک محتوی استروئیدها، ساپونین ها، فلاونوئیدها، آلکالوئیدها، اسیدهای چرب غیراشباع، ویتامینها، تانن ها، رزینها، پتاسیم نیترات، آسپارتیک اسید و گلوتامیک اسید است
این گیاه به دلیل دارا بودن پروتودیوسین ها و ساپونین ها که موجب افزایش میزان تستوسترون و هورمون لوتئینی می شود، از دیرباز در طب سنتی چین و هند در درمان ناتوانی های جنسی و افزایش میل جنسی کاربرد داشته است . - 28 - طی مطالعاتی که در آن تأثیر عصاره هیدروالکلی خارخاسک بر هورمون های جنسی موش های صحرایی نر پس از تیمار با داروی سیکلوفسفامید بررسی شد، غلظت هورمونهای تستوسترون، LH و FSH در تیمارهای عصاره همراه با سیکلوفسفامید بیشتر از سیکلوفسفامید بدون عصاره بود
با افزایش استرس اکسیداتیو، میزان آنتی اکسیدان های آنزیمی و غیر آنزیمی مهم در سلول های بینابینی کاهش می یابد که خود باعث کاهش سنتز و ترشح تستوسترون شده و عامل مؤثری جهت اختلال در اسپرمیوژنز و به دنبال آن کاهش معنادار تعداد اسپرم های اپیدیدیمی است
عصاره خارخاسک به علت دارا بودن ترکیب پروتودیوسین، توانایی افزایش برخی از هورمون های جنسی را دارا است . - 17 - گیاه خارخاسک به دلیل دارا بودن ساپونین ها باعث افزایش هورمون LH از غده هیپوفیز می شود. این هورمون نیز محرک ویژه برای تولید تستوسترون است و از این رو قادر به بهبود عملکرد جنسی ازجمله افزایش تولید اسپرم، بهبود عملکرد نعوظ و افزایش میل جنسی است
فروستانول یکی از ساپونین های خارخاسک است که اثر محرک بر اسپرماتوژنز از طریق افزایش میزان تولید گنادوتروپینها توسط غده هیپوفیزدارد که خود محرک هورمون تستوسترون است. این ماده باعث بهبود معنادار کیفیت و کمیت اسپرم می شود
علت افزایش در غلظت هورمون گنادوتروپین نیز می تواند ناشی از مواد مؤثر موجود در عصاره باشد.
گیاه بومادران یک عامل محتمل ضدتغذیهای
گیاه بومادران بیش از 3000 سال است که استفاده دارویی دارد و ترکیبات اصلی آن شامل کافورسینئول، کاریوفیلن و لینالول میباشد. طی پژوهشی که درآن اثر عصاره گیاه بومادران بر روند اسپرماتوژنز و تغییرات کمی سلول های زایای بیضه موش های سوری نر بررسی شد، افزایش متوسط تعداد سلول های دژنره و سلولهای غول آسا در هر لولههای منیساز و کاهش اسپرماتوژنز در این لولهها مشاهده شد
بنابراین بومادران به عنوان یک ماده دارای خاصیت آنتی اسپرماتوژنز مورد توجه قرار گرفت. هرچند در پژوهش فوق، اثر آن در لولههای منیساز مختلف یکسان نبود. بطوریکه در بعضی از توبولها، اسپرم بالغ به تعداد زیاد بعد ازدوره درمانی وجود داشت. از آنجا که این اسپرم های بالغ حتی در تعداد کم می توانند موجب باروری شوند، بنابراین در حال حاضر نمی توان اثر قطعی پیشگیری از بارداری را برای این گیاه دارویی عنوان کرد.
انار یک گیاه محافظ
در میان آنتی اکسیدان های موجود، امروزه منابع گیاهی، توجه بسیاری از پژوهشگران را جلب کرده است که از جمله مطالعات مشابه صورت گرفته می توان به بررسی خاصیت آنتی اکسیدانی گیاهانی نظیر انار، توت سیاه، تمشک و پرتقال اشاره کرد .در این میان انار از خاصیت آنتی اکسیدانی قابل ملاحظه تری برخوردار است . - 11 - انار میوهای است که خاصیت آنتی اکسیدانی - 36 - ، ضد سرطانی 7 - - ، ضد آپوپتوتیک یا مرگ سلولی - سرام و همکاران، - 2005، خاصیت محافظت از سلولهای قلبی - 41 - و ضدهیپرلیپیدمی - 18 - دارد. آب انار تازه غنی از ویتامین C و ترکیبات پلی فنولیک مثل آنتوسیانین، پونیکالژین، الاجیک اسید و گالیک اسید است
طی پژوهشی که در آن تأثیر مصرف آب انار بر پارامترهای اسپرم و پتانسیل باروری در موش بررسی گردید، مصرف آب انار به طور معنی داری تراکم اسپرم در منی را افزایش داد. همچنین درصد اسپرمهای غیر پیشرونده و ناهنجار در گروههای آزمایشی نسبت به شاهد کاهش معنی داری داشت. آب انار علاوه بر بهبود فراسنجههای اسپرم به طور معنی داری موجب افزایش تعداد نوزادان زنده در موش های ماده شد. ناگفته نماند که در تعیین تعداد نوزاد زنده موشهای ماده هم قفس با موشهای نر مورد مطالعه، علاوه بر قدرت باروری موش های نر، توان باروری موش های ماده نیز مؤثر بوده است.
گیاه کرچک یک عامل محتمل ضدتغذیه
گیاه کرچک با نام علمی Ricinus communis گیاهی است یک ساله و علفی ازتیره فرفیون - Euphorbiaceae - که ساقه ای به ارتفاع 2 متردارد، ولی در آب و هوای گرم و مساعد ممکن است به صورت درختچهای چند ساله به ارتفاع 4 تا 6 متر و گاهی بیشتر در آید. مصارف زیاد روغن دانه آن سبب شده که پرورش این گیاه در اغلب نواحی کره زمین عمومیت پیدا کند. دانه کرچک علاوه بر مواد روغنی شامل: 2/4 تا 3/9 درصد مواد معدنی، 1/05درصد اسیدمالیک، 2/1 تا 2/9 درصد گلوسیدها، 4/2درصد مواد محلول در الکل، 19 تا 26 درصد مواد ازته و 25 درصد پروتئین و درصدی نیز سلولز است.
عصاره الکلی ریشه کرچک کاهش شدید تعداد اسپرم های اپیدیدیم، تغییر در سرعت حرکت، نحوه حرکت و مورفولوژی اسپرم و همچنین کاهش سطوح فروکتوز و تستوسترون در موش های صحرایی نر را سبب شده است . - 37 - در پژوهشی دیگر اثر عصاره دانه های کرچک بر بافت بیضه و میزان هورمونهای جنسی در موش نر کوچک آزمایشگاهی در دو دوره متوالی چرخه اسپرماتوژنز 38 - و 72 روزه - بررسی شد و نتایج به دست آمده دلالت بر کاهش معنی-دار نسبت وزن بیضه به وزن بدن و میزان هورمون تستوسترون بود
همچنین اثر ضد باروری عصاره متانولی کرچک درغلظت های 20 و 40 میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن در رت های نر باعث کاهش در وزن اندام های تولید مثلی و سطح هورمون تستوسترون شده است و کاهش تعداد جنین ها در رت های ماده باردار را همراه داشته است. عصاره هیدروالکلی دانه کرچک با 35 و 45 میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن طی روند اسپرماتوژنز موش به وسیله محاسبه درصد ماده ژنتیکی اسپرم، زندهمانی اسپرم ها و سنجش هورمونی و شمارش سلولی در بافت بیضه و شمارش اسپرم اپیدیدیم مشخص نمود که درصد ماده ژنتیکی اسپرم درگروه های تجربی بالاتر بیشتر است.
زندهمانی اسپرم ها و میزان هورمون های جنسی و تعداد سلول های اسپرمی اپیدیدیم درگروه های تجربی دریافت کننده عصاره نسبت به گروه کنترل کاهش معنی دار نشان داد . - 30 - مطالعات مشابه اثر عصاره دانه کرچک را به خاصیت لکتینی ریسین که در بخش سمی دانه وجود دارد نسبت می دهند، در واقع لکتین استخراج شده از دانه کرچک ریسین نام گرفته است
