بخشی از مقاله
چکیده
بهره برداری بی رویه از منابع زمین در طی قرن گذشته و بی توجهی به پیامدهای ناشی از چنین بهره برداری هایی بر ثبات و پایداری بوم نظام ها بیش از هر زمان دیگر متجلی شده است.
در این راستا بخش کشاورزی نیز ضمن ایفای نقش خود در تأمین غذای جمعیت رو به گسترش جهان با چنین چالشهایی روبه رو بوده است. باتوجه به اینکه درکشورما ، تامین امنیت غذایی جزو برنامه های توسعه بخش کشاورزی می باشد سلسله اقداماتی که مجموعه های مختلف کشاورزی درجهت پیشگیری از ایجاد مشکلات در خصوص خدشه به امنیت غذایی و جلوگیری از ایجاد بحران در این بخش انجام می دهند نیز نوعی پدافند غیرعامل محسوب می گردد.
در عصر حاضر، توسعه پایدار کشاورزی یکی از ضروریات سرزمینی به شمار می آید. در راستای حصول این هدف، لازم است در برنامه های پنج ساله توسعه کشور به عنوان سند بالادستی و هدایتگر توسعه به این مفهوم توجه کافی مبذول گردد. این مقاله که با استفاده از منابع کتابخانه ای و اینترنتی تهیه شده تلاش دارد ضروریات توسعه پایدار کشاورزی را توضیح داده و سعی دارد راهکارهایی را در این زمینه بیان کند.
مقدمه
آینده جوامع بشری نقطه مبهمی است که بدون تردید با دو قضیه فن آوری و تجدد مواجه است و این دو قضیه بی شک تبعات مهم خود را به بشر عرضه کرده اند. یکی از مهم ترین مشکلات امروز بشر ،عدم انتخاب صحیح بین زوال یا پیشرفت است ،به عبارت ساده تر انسان مجبور است که پیشرفت را با تمام زوایای آن - حتی منفی - انتخاب کند غافل از اینکه این زوایای منفی اگر امروز دامن ما را نگیرد به طور حتم فردا یا فرداهای دیگر سرانجام بتدریج نه تنها نسل بشر بلکه تمام موجودات زنده بالاخص گیاهان سبز را که سر منشاء حیات هستند ،تحت فشار شدید قرار می دهد.
امروزه بهره برداری بی رویه از منابع زمین در طی قرن گذشته و بی توجهی به پیامدهای ناشی از چنین بهره برداری هایی بر ثبات و پایداری بوم نظام ها بیش از هر زمان دیگر متجلی شده است. در این راستا بخش کشاورزی نیز ضمن ایفای نقش خود در تأمین غذای جمعیت رو به گسترش جهان با چنین چالشهایی روبه رو بوده است. برای دستیابی به تولید مواد غذایی - کافی - نیاز به ایجاد تعادل بین نیازهای غذایی و تعداد افراد - جمعیت - جامعه می باشد. مدیریت تولیدات کشاورزی از طریق افزایش سطح حاصلخیزی خاک، قابلیت دسترسی به آب آبیاری و استفاده از ژنوتیپ های گیاهی پرمحصول سعی در افزایش تولید نموده است.
در برنامه های توسعه کشور ، کشاورزی محور توسعه اقتصادی است و بیشترین بهره وری نیروی کار وارزش افزوده به ازای هر واحد سرمایه گذاری، اختصاص به بخش کشاورزی دارد - حاجی میر رحیمی و همکاران . - 1385 امروزه استفاده گسترده از کود ها تبدیل به یکی از چالش برانگیزترین مسائل زیست محیطی در حوضه کشاورزی شده است. به منظور کاهش اثرات منفی ناشی از فعالیتهای کشاورزی ما باید اجرای شیوه های کشاورزی پایدار را در نظر بگیریم
موضوع توسعه پایدار به تدریج از سال 1370 در ادبیات علمی و تحقیقات دانشگاهی ایران وارد گردید. در ادامه کتب و مقالات زیادی با موضوع توسعه پایدار انتشار یافت که در این منابع بیشتر به طرح مبانی نظری توسعه پایدار پرداخته شد.در کنار تالیف کتب،همایش های زیادی نیز برگزار و راهکارهایی برای رسیدن به توسعه پایدار در بخش های مختلف اقتصادی ارائه گردید. توسعه پایدار در بخش کشاورزی با توجه به صدمات زیاد وارده به این بخش ناشی از تخریب محیط زیست طبیعی و مصرف بالای سموم و کود شیمیایی و ضرورت اقتصادی کردن فعالیت ها بیش از سایر بخش ها مطرح گردید.تحقیقات انجام شده بیشتر ابعاد فیزیکی و بیولوژیکی کشاورزی را مورد بررسی قرار داده و کمتر ابعاد اقتصادی-کشاورزی پایدار مورد بررسی قرار گرفته است.{5} اطلاعات نشان می دهد که محدودیت برای پیشرفت سیستم کشاورزی پایدار به طور عمده از ماهیت اقتصادی و نهادی است
در برنامه ریزی توسعه کشاورزی ، در مرحله اول وضعیت موجود بهره برداری از منابع و عوامل تولید شناسایی شده ، مسائل و مشکلات و ظرفیتهاو امکانات، نیازها و اولویتها ، هدفهای توسعه و استراتژی برنامه مشخص می شود و اقدامات و سیاستهای اجرایی مورد نیاز برای دستیابی به هدفهای مورد نظر تعیین می گردد
در بحث توسعه پایدار کشاورزی، به منظور حفظ ظرفیت تولید و نیل به خود کفایی در تولید محصولات کشاورزی، بر ارتقاء ارزش افزوده بر مبنای ملاحظات توسعه پایدار تأکید شده است. هم چنین در راستایی ارتقایی آگاهی های عمومی، حفظ محیط زیست و دستیابی به توسعه پایدار، تهیه برنامه های آموزشی در ردیف اولویت ها قرار گرفت و نیز به منظور حفظ منابع آب و خاک در استفاده از سموم و کود های شیمیایی، مقدار مصرف مجاز برای تولید محصولات باغی و کشاورزی مشخص شد تا ضمن اطلاع رسانی و فرهنگ سازی، محصولات تولید شود که از سلامت برخوردار باشد
مفهوم توسعه پایدار کشاورزی
حفظ محیط زیست و دستیابی به معیارهای ضروری در توسعه پایدار ، امروزه در سرلوحه امور کشورهای جهان و سازمان های بین المللی قرار گرفته است . در این میان بخش کشاورزی ، به دلیل گستردگی بسیار زیاد آن در سطح جهان ، دارای بزرگترین اثرات در محیط زیست جهانی می باشد. اثرات محیطی زیان بار کشاورزی فشرده به صورتی گسترده در سراسر جهان آشکار و قابل رویت هستند - فرسایش خاک، آلودگی آب،از دست رفتن تنوع زیستی و... - .فنآوریها و روشهای انجام مدیریتی که زوال و نابودی - منابع طبیعی - را آهسته کنندیاموجود نمی باشند و یا در هنگامی که موجود هستند مورد سازگاری و پذیرش قرار نمی گیرند
در دهه های اخیر پایداری توسعه به عنوان یکی از مهمترین دغدغه های پیش روی انسان مطرح گردیده است. در راستای دستیابی به این هدف از جمله مهمترین مسائلی که می بایست مورد توجه جدی قرار گیرد پایداری توسعه کشاورزی است
بخش کشاورزی سهم مهمی در تولید ناخالص داخلی کشور دارد به طوریکه در سال 1387 بیش از 20 درصد از کل اشتغال را به خود اختصاص داده است. دستیابی به امنیت غذایی، کسب درآمدهای ارزی و استقلال سیاسی و اقتصادی از عمده ترین ضرورت های توجه به بخش کشاورزی است. توسعه کشاورزی بدون نگرش پایداری به آن موجب بروز مسایل و مشکلاتی گردیده است که مصرف بی رویه مواد شیمیایی و تخریب محیط زیست از عمده ترین آن هاست.
بر این اساس از سال 1980 موضوع توسعه کشاورزی پایدار مورد توجه قرار گرفت. کشاورزی پایدار نوعی از کشاورزی است که کیفیت زندگی نسل های فعلی و آینده را از طریق حفظ و بهبود فرآیندهای اکولوژیکی که زندگی بدان وابسته است را بهبود می بخشد. مدل کشاورزی پایدار، تناسب اکولوژپکی ، ماندگاری اقتصادی، مقبولیت اجتماعی و مسئولیت سیاسی را به عنوان چهار بعد تفکیک ناپذیر از اهداف بلندمدت پایداری را مورد بحث قرار می دهد که یکی از اهداف اساسی توسعه کشاورزی پایدار ، ایجاد درآمد و اشتغال در نواحی روستایی در جهت افزایش رفاه و کاهش فقر روستائیان است که باید مورد توجه قرار گیرد
توسعه پایدار کشاورزی نیز مانند هر نوع کاربری دیگر متکی به برنامه ریزی زیست محیطی و توان یابی بوم شناختی سرزمین است - مجنونیان و همکاران بیتا - . مفهوم و مضمون توسعه پایدار که کشاورزی پایدار را نیز در بر میگیرد، تنها متعلق به دوران معاصر نیست و بعضی تاریخچه آن را به زمان نیوتن، جان لاک، توماس جفرسون، چارلز داروین و حتی به آسیای قدیم نسبت می دهند.
رشد و توسعه پایدار کشاورزی، یکی از شاخص ترین و مهمترین هدفهای جمهوری اسلامی است که تحقق آن از طریق تحولات بنیادی همه جانبه در ساختار کشاورزی، مدیریت و بهره برداری مطلوب از منابع و امکانات، سازمان دهی و هدایت سنجیده فعالیتها در چارچوب برنامه ریزی علمی و منطقی امکانپذیر خواهد بود. بر همین اساس پس از انقلاب اسلامی، بخش کشاورزی در کلیه برنامه های توسعه کشور از اولویت ویژهایی بر خوردار بوده و به عنوان محور و اساس توسعه اقتصادی کشور مورد توجه قرار داشته است.
با توجه به گستره نیازهای کنونی جمعیت جهان و نیز آسیب پذیری منابع طبیعی باقیمانده هیچ یک از دو دانش - بومی و رسمی - به تنهایی جوابگوی نیاز ها نیستند. بنابراین، الگوی مورد نیاز کشاورزی پایدار، آمیزه ای از دانش بومی و رسمی است. به عنوان مثال، استفاده از ارقام اصلاح شده و روشهای بومی و غیر شیمیایی مبارزه با آفات و بیماری های گیاهی، تولید اقتصادی و پایدار کشاورزی را ممکن می سازد.
در عصر حاضر، توسعه پایدار کشاورزی یکی از ضروریات سرزمینی به شمار می آید. در راستای حصول این هدف، لازم است در برنامه های پنج ساله توسعه کشور به عنوان سند بالادستی و هدایتگر توسعه به این مفهوم توجه کافی مبذول گردد
کشاورزی برای مدت طولانی در توسعه تایلند مهم شد در نتیجه در سال 1960دولت صادرات خود را افزایش داد پس از دو دهه مشکلات کشاورزی فشرده در سال 1980ظاهر شد مشکلاتی مثل شرایط بدتر خاک، آلودگی، بدهی کشاورزی و همچنین آسیب سلامت به دلیل استفاده شدید از آفت کش ها بنابراین کشاورزی پایدار نخواهد بود در صورتی که کشاورزی پایدار بهترین راه حل است با این اوصاف روش منحصر به فردی برای تمام مناطق ویا همه کشورها وجود ندارد. هر کشوری راه رسیدن به کشاورزی پایدار مخصوص خود را که تحت شرایط زیست محیطی، اقتصادی، و اجتماعیآن است دارد
