بخشی از مقاله
چکیده
تحقیق حاضر، مطالعه موردي در رابطه با مساکن روستایی دهستان میانجوین - سبزوار - است و عواملی که موجب تحول در ساختار مساکن شدهاند را مورد بررسی قرار میدهد. انتخاب بحث عوامل مؤثر بر تحول سکونتگاههاي روستایی براي بیان اهمیت نقش مسکن و کارکرد آن در زندگی روستایی و ارائه روشهاي صحیح براي تحول صورت پذیرفته است. مطالعات انجام شده درباره مساکن روستایی حاکی از آن است که تحولات اقتصادي و اقدامات زیرساختهاي دولت در تحول فرم و کارکرد مساکن تأثیر بسیاري داشته، به طوري که امروزه اکثر مساکن جدید روستایی با فرم شهري ساخته میشوند.
براي رسیدن به این منظور از سکونتگاههاي روستایی که اثر تحول مساکن در آنها بیشتر دیده میشود، استفاده گردیده است. براي آزمون فرضیات از روشهاي تجربی و آماري آلفاي کرانباخ، آزمون کاي دو و ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده شده و با این روش رابطه تحول اقتصادي و اقدامات دولت با معماري جدید مسکن روستایی، بررسی و تجزیه و تحلیل گردیده است. یافتههاي تحقیق نشان میدهد تحولات اقتصادي و زیرساختهاي دولت در ایجاد ارتباط بینشهري و روستایی مؤثر واقع شده و خود موجب تأثیرپذیري و تحول مساکن روستایی شده است.
-1مقدمه
فضاي کالبدي روستا توسط عوامل متعددي مانند عوامل جغرافیایی، اقلیمی، اقتصادي، سیاسی و مصالح بومی و فن ساختمان شکل گرفته است. - سلطان زاده، - 334:1378اکثر معماران و نیز آنهایی که به مطالعات جغرافیایی انسان اشتغال دارند، به طور گستردهاي نقش مسلط و جبري آب و هوا و شرایط اقلیمی را در بوجود آوردن شکل کلی سکونتگاه پذیرفته و روي آن اصرار میورزند. - ابراهیم زرگر، - 29:1384
بطور کلی الگوي سکونت گزینی روستایی ازٌتاثیر عوامل طبیعی و نظام اقتصادي اجتماعی در دورههاي گوناگون تاریخی سرچشمه می گیرد. - آمار، - 32:1376 بر همین اساس انسان هر جا مکانی مناسب حتی با حداقل امکانات براي زیستن خویش یافته در آنجا مسکن گزیده است. - کریمی، - 55:1376 شرایط طبیعی و اقلیمی و میزان استفاده انسان از تکنولوژي، ابزار تاثیرات متفاوت و گوناگونی بر مسکن مناطق مختلف گذاشته است. - صیدانی، - 154:1373 همان طور که تغییرات محیطی و آب و هوایی بر توسعه یا محدوده سکونتگاههاي انسانی کشمیر تاثیر ژرفی داشته است. - S.L.SHALI ,2001:11 -
عواملی چون سیل و طوفان و نیز چگونگی و میزان دسترسی به آب نیز هر یک به نوعی اثر خود را در خانهها آشکار ساخته اند. - علی الحسابی، - 3:1372عده اي بر این عقیده اند که مواد اولیه اي که در محیط یافت می شود نقش تعیین کننده در شکل کلی سکونتگاه دارند. بدین صورت نسبت به منطقه و مصالح متفاوت، خانه ها هم اشکال متفاوت به خود می گیرند. - تولون، - 57:1371
گروهی نیز معتقدند نظام اجتماعی و نیاز مبرم به تامین امنیت کل جامعه در مقابل بیگانگان و نظم و آرامش در امور در شکل کلی سکونتگاه سنتی و بومی نقش قاطع و تعیین کننده دارد. در این راستا؛ سکونت به عنوان یک شبکه دفاعی درتپه هاي داراي حصار در طول مرز شمالی آپولیا براي حفاظت از ایتالیاي جنوبی - بیژانتین - در مقابل حکومت لامبارد بوجود آمده است. - - POUL OLD,2005;328 -
گروهی دیگر بر این عقیده اند که منظر عمومی و چشم انداز نقش تعیین کننده اي در روي شکل کلی سکونتگاه روستایی و معماري آن دارد و عدهاي نیز معتقدند که شکل کلی سکونتگاه رابطه مستقیمی با عامل مذهب و سنت دارد - ابراهیم زرگر، همان: . - 29 نحوه معیشت نیز در شکل کلی سکونتگاه تاثیر می گذارد. در این رابطه تاثیر یک زندگی کشاورزي که نیازمند اسکان دائم و رابطه مستمر با زمین است با تاثیر زندگی دامداري که لازمهاش حرکت و جستجوي مراتع تازه است بر نوع مسکن نکتهاي است که بی تردید مطرح میشود. - ابراهیمی،. - 4:1361
به این ترتیب با تلفیق و ترکیب عوامل فیزیکی، انسانی و اقتصادي اشکالی از معماري بوجود می آید که نه تنها از منطقهاي به منطقه دیگر تفاوتهایی را نشان می دهد بلکه در داخل یک منطقه نیز به لحاظ سنن و عوامل اقتصادي و فرهنگی بویژه باورها و اعتقادات از شکل و کارکردهاي متفاوت برخوردار می باشد. آسیایی، - 101:1383 بیشتر مردم دنیا هنوز در سکونتگاههاي روستایی زندگی می کنند که بنام سکونتگاههاي روستایی متمرکز - خوشهاي - معروفند. جایی که تعدادي از خانوادهها در نزدیکی و مجاورت یکدیگر زندگی می کنند و مزارع مجموعه کالبدي خانهها و کوشکها را احاطه کرده است.
- . - M.rubensteein, 1999:414 عوامل مختلفی در شکل گیري این تیپ از روستا دخالت دارند که عمده ترین آنها عبارتند از: ضرورت امر دفاع و امنیت، وجود منبع آب دائمی مثل چاه، چشمه و قنات، قومیت، توپوگرافی زمین و شیوههاي بهره برداري است. - مهدوي، - 15:1378 در مناطقی که زمین نفوذ پذیر است و آب باران در سطح زمین جاري نمی شود و یا اصولاً باران کم می بارد و یا منابع آب رودخانهاي وجود دارد مسکن روستائیان مجتع می باشد. - حسینی ابري، - 29:1382 اصولاً در مناطق خشک پروژههاي تامین آب و آبیاري نیاز به فعالیت گروهی را بیشتر می کند و پس از تهیه منبع آب باعث تراکم جمعیت می شود.
در مراتع سکونتگاههاي هستهاي به دلیل مزیت هایی که از تعاون بدست می آید ایجاد شده اند - - Stoddard, 1986:415 .در جوامع توسعه یافته تصور بر آن است که سکونتگاهها پراکنده کارایی بیشتري از سکونتگاههاي متمرکز دارد و در راستاي بهبود تولید کشاورزي تعدادي از کشورهاي اروپایی چشم انداز روستایی شان را از حالت سکونتگاه متمرکز به الگوي پراکنده تغییر داده اند.
- M.rubenstein, 1999: 415 - این تیپ روستا در مناطق محدودي از کشور وجود دارند، مانند مناطق شمالی کشور به خصوص در منطقه گیلان در مناطق دیگر کشور مثل بندرعباس، میناب و بشاگرد نیز این نوع روستاهاي پراکنده به چشم می خورد. خصوصیات مناسب زیست محیطی در آمریکاي شمالی باعث برپایی سکونتگاههاي تک خانهاي با زمینهاي زارعی وسیع پیرامونی یا سکونتگاههاي خطی باز با زمینهاي نواري شکل شده است. - سعیدي، - 18 :1381 در تورنتو نوع مسکن و موقعیت مکانی آن وابستگی زیادي به تنوع گروههاي اقلیت نژادي دارد. - علیزاده، - 1382
مسکن در مجموعه بافت روستا به عنوان یک جزء از هویت کلی روستا و در عین حال تجلی و نمونه متعالی یکپارچه کارکردي عناصر تشکیل دهنده بافت و ایفاي نقش چند کارکردي است - بهزادنسب، - 37:1373 کارکرد و نقشهاي مساکن در جوامع گوناگون و موقعیتهاي مختلف متفاوت است. انتظار دو جامعه شهري و روستایی نیز از مسکن متفاوت است.
- وثوقی،. - 1:1377 خصوصیات و اوضاع فرهنگی، اجتماعی و اقتصادي روستائیان در ارتباط با تنوع و چگونگی چشم اندازهاي طبیعی در نقاط مختلف جهان موجب پیدایش انواع خاصی از مساکن روستایی شده که پاسخگوي نیازهاي جوامع می باشند. - بهفروز، - 252:1370 .مطالعه نوع سکونتگاههاي روستایی عمدتا با نوع خانهها، ترتیب و آرایش خانهها و دیگر ساختارهاي مرتبط با یکدیگرو همچنین شبکه جادهها و پراکنش و ترتیب مزارع سروکار دارد.
- - www.isu.ac.ir مسکن یا یوم در واقع سهمی از فضاي قابل سکونت است که بوسیله خانهها و ملحقات آنها اشغال شده. - . - www.ngdir.com هرگاه به اهمیت اقتصاد زیستی و امرار معاش پی ببریم درك ارزشهاي جامعه شناسی و تکنولوژي معماري محلی که توسط خود مردم و بدون ملاحظات تجاري شکل گرفته اهمیت می یابد. - C.Gdwet.r - در مالزي، از نظر مسکن و منازل روستایی، روستاها را به سه گروه طبقهبندي نمودهاند. طبق این گروهبندي کردن روستاها، برنامه هاي دقیق انجام گرفته که از مهاجرت روستائیان به شهرها کاسته است.
