بخشی از مقاله
چکیده
شهر قم هشتمین شهر کشور از لحاظ جمعیت و دومین شهر زیارتی کشور پس از مشهد است. در سالیان اخیر مهاجرت روستائیان دیگر استانها، وجود عتبات عالیات - حرم مطهر حضرت معصومه و مسجد جمکران، ... - ، مرکزیت پذیرش طلاب علوم دینی و موقعیت جغرافیایی بهعنوان شاهراه مواصلاتی شمال به جنوب و شرق به غرب، مقوله حملونقل را به مسئله-ای مهم در این شهر مبدل ساخته است.
حمل ونقل و ترافیک شهری همانند شبکهای به هم تنیده، روزانه، میلیونها ساعت از وقت و سرمایه شهروندان را هدر میدهند. مجموعه این خصوصیات سبب گردیده که برنامهریزی و ساماندهی حملونقل و ترافیک شهر قم از اهمیت خاصی برخوردار گردد. در تحقیق حاضر با استفاده از نرمافزار سناریویزارد و تحلیل مورفولوژیک به 4سناریوی سازگار دست یافتیم که به ترتیب طراحی تقاطعها، رفاه شهروندان، مسائل زیستمحیطی، توسعه و ترویج حملونقل پاک و چراغهای راهنمایی و رانندگی از عوامل مؤثر بر ترافیک شهر قم تعیین شدند.
.1 مقدمه
تغییر و تحول، یک اصل بیدلیل و لازمه بقای زندگی بشر و حیات جوامع شهری است که میزان سرعت و شتاب آن متفاوت بوده و به عوامل متعددی بستگی دارد. حرکت، عامل اصل پویایی زندگی شهری و تداومبخش کلیه فعالیتهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی در سطح شهرها است. همچنین حملونقل و زیرساختهای مرتبط با آنهم بهصورت مستقیم و هم باواسطه بر توسعه کالبدی شهرها اثرگذار هستند.
یکی از عوامل کلیدی در ارتقای جایگاه رقابت پذیری کشورها توسعه زیرساخت های فیزیکی است .در این میان زیرساخت های مرتبط با لجستیک و حمل و نقل نقشی بی بدیل در زمینه توسعه رقابت پذیری بنگاه ها و به طور اعم، در توسعه ملی ایفا می کنند. ایران، بنا به عللی، نظیر دسترسی گسترده به آب های آزاد، واقع شدن در کوریدور ترانزیتی شمال به جنوب و شرق به غرب، سابقه تجارت دیرینه، دسترسی آسان به همه کشور های منطقه، امنیت سیاسی، مسیر حملونقل دسترسی کشور های آسیای میانه به آب های آزاد و وضعیت طبیعی مطلوب بنادر در شمال و جنوب، قابلیت تبدیل شدن به شاهراه مواصلاتی در منطقه غرب آسیا را دارد
یکی از ضرورتهای گریزناپذیر هر اجتماع انسانی است که موجب پویایی توسعه اقتصادی و اجتماعی میشود. حملونقل، پارامتری مهم و تعیینکننده در تمامی جنبههای حیات شهری بوده و به عبارت بهتر، زیرسامانه حملونقل شهری دارای ارتباطات و تأثیرگذاریها و تأثیرپذیریهای بسیار گسترده و پیچیدهای با دیگر بخشها و بالطبع با کل سامانه شهر است
در حقیقت، اصلاح شبکه حملونقل شهری در بافتهای شهری دست کم برای تسهیل درآمد شد، ارائه خدمات و جابجایی افراد با در نظر داشتن مشخصههای کارآمدی، توجیهپذیری اقتصادی و ایمنی در بافتهای ناکارآمد شهری از ضروریات طرحریزیهای کالبدی به شمار میآید
در سیستم مدیریت ترافیک، هدف تنها حرکت وسایط نقلیه نیست، بلکه بهینهسازی جریان با حداقل تأخیر زمان سفر است. مدیریت ترافیک میتواند سهم آلایندگی هر وسیله نقلیه را به میزان قابلتوجهی کاهش دهد، زیرا سیاستهای مدیریت ترافیک بهشدت محیط گراست. بهطوریکه دستیابی به استانداردهای زیستمحیطی، تنها جزء کوچکی از آن است. مدیریت ترافیک ممکن است مستلزم اتخاذ تدابیر و اقدامات فیزیکی باشد کهاصطلاحاً »مهندسی ترافیک« نامیده میشود
با توجه به ابعاد گسترده مسئله در صورت عدم کنترل علمی و کارشناسی، ناهنجاریهای اجتماعی، فرهنگی، انسانی، اقتصادی و حتی سیاسی به دنبال خواهد داشت
در این راستا، نظام برنامهریزی باید بتواند پاسخ گوی تغییرات سریع و همهجانبه پیامدهای شهرنشینی باشد، زیرا پیچیدگی مسئله ترافیک روزبهروز گوی سبقت را از تحقیقات و مطالعات کارشناسی و دستاوردهای آن ربوده و همواره جلوتر از راهحلها حرکت میکند و در مواردی این تغییرات چنان سریع وسیع رخ میدهد که گاهی تأخیر در واکنش به آن فاجعهآفرین خواهد بود؛ بنابراین سازگاری با این تغییرات سریع نیازمند داشتن برنامه مناسب و متناسب با شهر است
اگر در برنامهریزی و طراحی شهری از همان ابتدا، شبکه جابجایی شهری بهعنوان یکی از عناصر طراحی مد نظر قرار نگیرد، به طرح لطمهای جبرانناپذیر وارد میکند و اجرای ان را با مشکلات عدیدهای از جمله تحمل هزینههای سنگین روبهرو خواهد ساخت
نگاهی به رشد و توسعه محیطهای شهری کشور در دهههای اخیر کهعمدتاً همراه با رشد بدون برنامه - و بروز مشکلات شهرنشینی - است، نیاز به توسعه تسهیلات و استفاده از ابزارهای جدید و فناوریهای نوین را جهت ایجاد یک سیستم مطلوب حملونقل در شهر آشکار میسازد. از این جهت بر آن شدیم به بررسی عوامل مؤثر بر ترافیک شهر قم و راهحلهای در دسترس جهت ایجاد یک سیستم مطلوب که شامل دامنه وسیعی از فعالیتها میگردد، بپردازیم.
از جمله مهمترین این اقدامات در جهت بهبود وضعیت حملونقل میتوان به مدیریت عرضه تسهیلات ترافیکی و توسعه معابر شهری، استفاده از فناوریهای نو در سامانه حملونقل همگانی، اعمال سیاستهای مدیریت تقاضای سفر، گسترش سیستمهای اطلاعرسانی و خدماترسانی جهت کاهش تقاضای سفر، توسعه و ترویج حملونقل پاک و آگاهی دادن به مردم در خصوص مسائل زیستمحیطی ناشی از رشد روزافزون استفاده از خودروها در محیط شهری و استفاده از چراغهای راهنمایی و رانندگی مناسب ذکر نمود.
2. ادبیات نظری و پیشینه پژوهش
- 1-2 ادبیات نظری
در این بخش به بررسی عوامل مؤثر بر ترافیک استان قم به منظور تحلیل مورفولوژیک پرداخته شده است. این عوامل عبارتد از:
· توسعه شهری و کاربریها - A - 1
- 1 شبکه معابر موجود و توسعه آن
با در نظر گرفتن نیازهای آینده شهر قم و افزایش جمعیت ساکن و مسافر استان قم و افزایش سفرهای روزانه بایستی در حد ممکن به گسترش معابر موجود پرداخته شود.
- 2 مدیریت مقطع عرضی معابر در استان قم بهمنظور بهینه ساختن نیمرخهای عرضی معابر از لحاظ اقتصادی و یکنواخت سازی مقاطع عرضی معابر در حریم خیابان و اجزای آن مورد برسی قرارگرفته و نیمرخهای عرضی پیشنهادی ارائه گردیده است.
- 3 پل عابر پیاده و زیرگذر - 4 طراحی مناسب تقاطعها
تقاطعها بهعنوان نقطه تلاقی حرکات در شبکه معابر شهری نقش قابلتوجهی در کارایی و بهبود عملکرد شبکهدارند. بهنحویکه میزان تأخیر و ایمنی شبکه شهری به میزان قابل توجهی متأثر از ایمنی و تأخیر تقاطعهاست و بخش مهمی از مشکلات حملونقل شهری مربوط به تقاطعها میشود . به همین دلیل است که کنترل عملکرد تقاطعها میتواند نقش مهمی در بهبود عملکرد کل سیستم داشته باشد. جهت دستیابی به حداکثر بازدهی در سیستم شبکه معابر، لازم است مناسبترین انواع وسایل کنترل ترافیک در تقاطعها بکار گرفته شود و این وسایل به شکل مناسب و متناسب با تقاضای موجود در تقاطعها تنظیم و برنامهریزی میگردد.
- 5 عوامل زیرساختی - مانند مترو -
• خصوصیات اجتماعی و اقتضایی شهر قم - B - 1
- 1 زیارتی بودن شهر قم - تراکم مسافر - شهر قم دومین شهر زیارتی کشور پس از مشهد است؛ و همواره میزبان جمعیت زیادی از مسافران از سراسر کشور و حتی کشورهای دیگرمخصوصاً در ایام خاص مثل نیمه شعبان و روزهای سهشنبه، است.
- 2 در مسیر مواصلاتی جنوب به شمال کشور
این شهر در مسیر محورهای ارتباطی زیر قرار دارد: تهران- اصفهان- شیراز- بوشهر
تهران- کاشان - یزد- کرمان- بند عباس - و زاهدان و چابهار - تهران- اراک- خرمآباد- اهواز
به واسطه موقعیت جغرافیایی شهر و استان قم، جایگاه این استان در راه اهن سراسری کشور نیز تقرباًی بهمانند جایگاهش در شبکه راهها است. ارتباط ریلی تهران با جنوب - بندرعباس - ، جنوب شرق - کرمان و در آینده زاهدان و چابهار - ، جنوب غرب - خوزستان - و مرکز - اصفهان و در آینده شیراز - از طریق نقطه کلیدی قم صورت میپذیرد.
- 3 جمعیت ساکن در شهر قم شهر قم هشتمین شهر کشور از لحاظ جمعیت در بین شهرهای کشور پس از تهران، مشهد، تبریز، شیراز، اصفهان، اهواز و کرج است و بیش از %60 از رشد جمعیت قم ناشی از مهاجرت بوده است.
