بخشی از مقاله
چکیده:
نیروی انسانی که امروزه از آن به عنوان سرمایه انسانی یاد میکنند یکی از مهمترین سرمایه های هر سازمانی است که کیفیت ان می تواند در رشد وتعالی سازمان نقش بسزایی داشته باشد و با توجه به پیچیدگیهای ان مباحث مختلف در ابعاد رفتاری در حال ظهور می باشد که یکی از آنها در سالهای اخیر موضوع رفتار شهروندی سازمانی می باشد رفتار شهروندی سازمانی که یک موضوع جدید در رفتار سازمانی می باشد در واقع بروز رفتار داوطلبانه و فرانقشی می باشد که در عین حال که از سوی سازمان طراحی نشده است.
اما بروز ان باعث ارتقاء اثربخشی و کارایی می گردد که به طور کلی رفتار شهروندی یک نوع رفتار ارزشمند و مفید است که افراد ان را به صورت دلخواه و داو طلبانه از خود بروز می دهند به این ترتیب مطالعه و بررسی اینگونه رفتار افراد در سازمان که به رفتار شهروندی سازمانی شهرت یافته است بسیار مهم و ضروری به نظر می رسد و این مقاله قصد دارد به همین امر بپردازد.
در نوشتار حاضر رفتار شهروندی سازمانی در سه محور مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد. محور اول به مبانی رفتار شهروندی سازمانی و ابعاد آن پرداخته، محور دوم به عوامل تأثیرگذار و نظریات موجود بر رفتار شهروندی و نهایتا محور سوم به جنبه های مثبت و منفی رفتارهای شهروندی و عواملی که رفتار شهروندی کارکنان را ارتقاء و پرورش میدهنداشاره نموده است.
.1 مقدمه
محیط های رقابتی کسب و کار امروز نیز کارکنانی را می طلبد که شهروندان خوبی باشند و تمایل به گسترش همیاری و کمک به همکاران ، کارفرمایان و ارباب رجوع در آنان زیاد باشد. سازمانها نیز بدون تمایل داوطلبانه افراد نسبت به همکاری، قادر به توسعل اثربخش خرد جمعی نمیباشند. رفتارهای شهروندی سازمانی معمولا دو ویژگی مشترک دارند . اولین ویژگی آن است که مستقیما قابل اعمال یا اجرا نیستند و از سوی دیگر ، اینگونه رفتارها نشانگر تلاشهای اجتماعی و برون نقشی میباشند و سازمانها نیز برای کسب موفقیت نیروی کار، به اینگونه رفتارها نیاز دارند.
رفتارهای شهروندی سازمانی کاملا داوطلبانه و فردی هستند و افراد در مقابل بروز چنین رفتارهایی پاداش رسمی دریافت نمیکنند و به دلیل عدم بروز چنین رفتارهایی از طرف آنان نیز ، تنبیه نمیشوند . رفتار شهروندی سازمانی همان افعال و از خود گذشتگی های کارکنان است که به منظور تأمین آسایش و رفاه دیگران، از آنان سر میزند.
از نظر مونتانی - - 2017 رفتار شهروندی سازمانی که اشاره به رفتار تعمدی و اختیاری دارد، موجب تقویت عملکرد شغلی می شود و بنا به نظر محققین و دست اندارکاران می تواند منشا مهمی در کارکرد و اثربخشی سازمانی داشته باشد.
هیسینگ یی یا و همکاران - 2017 - بیان میکنند که رفتار شهروندی سازمانی و فاکتورهای مرتبط با آن یک رفتار اختیاری کارمندان است که مستقیم یا به وضوح با سیستم رسمی پاداش و ترویج موثر و کارامد عملکرد سازمان معین نمی شود. کارمندانی که سطح بالاتری از رفتارهای شهروندی سازمانی در خود دارند، تمایل شخصی بالاتر در فعالیت سایرین، اموزش افراد جدید و مراقبت از سرمایه سازمان و نیز ابقا در سازمان های خود نشان می دهند. از این رو رفتارهای شهروندی سازمانی کارمندان برای توسعه و پیشرفت سازمان ها مهم است.
در سال 1938 بارنارد، سازمانهای موفق را سازمانهایی معرفی کرد که بهعنوان سیستم عمل کرده و در آن افراد برای دستیابی به اهداف سازمانی با یکدیگر همکاری میکنند. اثربخشی سازمان وابسته به کمکهای کارکنان آن است و گزاره رفتار شهروندی سازمانی نیز بر پایه نظریه تبادل اجتماعی شکلگرفته است.
ازنظر او، این تلاشها نهتنها باید در جهت دستیابی به اهداف سازمانی باشند، بلکه ضروری است در جهت حفاظت از خود سازمان نیز مؤثر باشند. بخشهای مختلفی از ایده بارنارد در خصوص عوامل تعیین کننده رفتار شهروندی سازمانی در قالب تمایلات برای همکاری مطرح شده است. او اهمیت و برجستگی کمکهای خودجوش افراد را که در ماوراء تعهدات قراردادی و اختیارات قانونی قرار میگیرند، را در تبیین مفهوم رفتار شهروندی سازمانی بیشازپیش روشن ساخته است
مقاله پیش رو با هدف تحلیل کیفی تئوری ها و مدل های مطرح در حوزه رفتار شهروندی سازمانی تدوین شده است. ابتدا اهمیت رفتار شهروندی سازمانی تشریح شده، سپس مفاهیم رفتار شهروندی سازمانی با توجه به تعاریف موجود استخراج شده، ابعاد رفتار شهروندی سازمانی تبین شده، سپس به بررسی دیدگاه ها و مدل های رفتار شهروندی سازمانی پرداخته شده و در نهایت نحلیل کیفی نظریات و مدل ها صورت گرفته است.
.2 اهمیت رفتار شهروندی در سازمان
رفتارهای شهروندی سازمانی عامل مهمی در شناخت رفتار کارکنان و تعیین جهت رفتاری آنان میباشد که به کارایی و عملکرد سازمانها کمک موثری میکند . پودساکف ، مکنزی و هیرن - 1987 - * در مطالعه خویش، رابطه بالایی را میان رفتار شهروندی سازمانی و عملکرد کلی سازمان بدست آوردند . در واقع بازده کلی سازمان و کاهش ضایعات با سطح بالای رفتار شهروندی سازمانی ، ارتباط مثبت دارد . مطالعات بین فرهنگی انجام گرفته، موید آن است که رابطه میان رفتار شهروندی سازمانی و عدالت سازمانی ادراک شده ، عملکرد کارکنان و رضایت از شغل ، قوی است
پودساکف و مکنزی - 1997 - برای این مساله که چرا رفتار شهروندی سازمانی میتواند با کارآیی سازمانی - عملکرد - ارتباط داشته باشد ، دلایلی بدین شرح ارائه کردهاند :
-1 کارگرانی که به همکاران جدید خود کمک میکنند تا راه و چاه امور را یاد بگیرند و به سرعت خود را با فرایند جهت گیری و اجتماعی شدن هماهنگ کنند و سریعا به یک کارمند دارای بهره وری بیشتر مبدل گردند ،
-2 کارکنانی که با همدیگر به سرپرستی مدیران کمتر نیازمند شده و لاجرم وقت مدیران را برای رسیدگی به وظایف دیگر آزاد می گذارند ،
-3 کارکنانی که نسبت به یکدیگر نگرش مثبتی دارند با هم بیشتر همکاری کرده از تعارض های مخرب با سایر کارکنان دوری میکنند ،
-4 کارگرانی که ازادانه و داوطلبانه در غیر ساعات اداری با همدیگر ملاقات داشته ، بطور منظم با هم در تماس بوده جریان ارتباط سازمانی را بهبود می بخشد ،
-5 رفتار شهروندی سازمانی به یک محیط کار مثبت منجر شده ، به استخدام و حفظ بهترین و کارآمدترین کارمندان کمک میکند ،
-6 کارگرانی که به همکاران سهل گیر کمک کرده ، وظایف همدیگر را در غیبت هر کدام انجام داده و یا در اوقاتی که کار فراوان و زیاد سر یک فرد آوار میشود ، به کمک او می شتابند ،
-7 کارمندان برای قبول مسئولیتهای جدید ، به یادگیری تکنولوژی جدید و کار روی سیستمهای جدید علاقه بیشتری نشان میدهند . همانطور که مشاهده میشود رفتار شهروندی سازمانی به تشکیل گروههای کاری منجر میشود که کارکنان در بهترین شکل فرایندهای سازمانی و گروههای کاری دارای عالی ترین عملکرد را از سازمانها و گروههای کاری دارای استانداردهای سطوح پایین تر متمایز میکند
بهطورکلی میتوان گفت رفتار شهروندی سازمانی، یک مفهوم چندبعدی است که همه رفتارهای مثبت مرتبط با سازمان اعم از ویژگیهای درون نقشی، برون نقشی، سیاسی و مشارکت فعالانه را شامل شده و دارای ویژگیهای ذیل است:
مبتکرانه و خودجوش بوده و دارای انگیزانندههای داخلی هستند، یعنی نیازهایی مانند: موفقیت، شایستگی و تعلق داشتن که انگیزاننده و اختیاری بوده و بهصورت مستقیم نظام پاداش به آنها تعلق نگرفته و به اثربخشی، رشد و بقای سازمان کمک میکنند و برای فرد، گروه و سازمان منافعی به دنبال دارند. منظور از اختیاری بودن این است که این قبیل رفتارها، جزء الزامات اساسی نقش و شرح شغل کارکنان نیست
.3 تعاریف رفتار شهروندی سازمانی
مفهوم رفتار شهروندی سازمانی اولین بار توسط باتمان و ارگان در اوایل دهه 1980 میلادی به دنیای علم ارائه شد. تحقیقاتی که در زمینه رفتار شهروندی سازمانی انجام گرفت بیشتر برای شناسایی مسئولیتها و یا رفتارهایی بود که کارکنان در سازمان داشتند، اما اغلب نادیده گرفته می شد. این رفتارها با وجود اینکه در ارزیابیهای سنتی عملکرد شغلی به طور ناقص اندازهگیری می شدند. و یا حتی گاهی اوقات مورد غفلت قرار میگرفتند، اما در بهبود اثربخشی سازمانی مؤثر بودند
