بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف »عوامل مؤثر بر روحیه پرسشگری دانش آموزان دوره ابتدایی شهرستان ساری« انجام پذیرفت. روش پژوهش توصیفی - پیمایشی بود. جامعه آماری کلیه معلمان دوره ابتدایی ناحیه دو ساری به تعداد 688 نفر که بر اساس جدول کرجسی و مورگان 249 نفر به روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه محقق ساخته بر اساس طیف پنج گزینه ای لیکرت بود که پایایی آن با استفاده از
ضریب آلفای کرونباخ 0/89 تعیین شد.
تجزیه و تحلیل استنباطی داده ها با توجه به نتایج آزمون کلموگروف- اسمیرنوف، از آزمون تی تک نمونه ای و آزمون دو جمله ای استفاده شد. نتایج نشان داد که نوع روش تدریس معلم، حس اعتماد به نفس، پرورش تفکر انتقادی، جو حاکم بر کلاس درس بر روحیه پرسشگری دانش آموزان مؤثر بود ولی خلاقیت معلم بر روحیه پرسشگری تأثیری نداشت.
.1 مقدمه
امروزه نظام آموزش و پرورش بنا به ضرورت تغییرات اجتماعی به تدریج از یک حالت ساده ابتدایی به یک حالت پیچیده درآمده است. ثمر بخش این نظام از یک سو تبدیل کردن انسان های مستعد به انسان های بالنده، سالم و رشد یافته است و از سوی دیگر تأمین کننده نیازهای نیروی انسانی جامعه در بخش های متفاوت فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است
متأسفانه مدارس امروز، عمدتاً به دلیل پیشرفت های علوم و فنون و با توجه به بعضی از رویکردهای روانشناختی، توجه خود را بیشتر به انتقال اطلاعات و حقایق علمی معطوف کرده و از تربیت انسان های متفکر و خلاق فاصله گرفته اند.
پرسشگری به عنوان یکی از ارکان آموزش مؤثر باید بخش زیادی از درس را به خود اختصاص دهد.[3] معلمان از فنون پرسشگری، برای ارزشیابی یادگیری دانش آموزان، وارسی کارها و تکلیف های کلاس، مرور و خلاصه سازی درس ها، جلب توجه دانش آموزان افزایش مهارت های تفکر و پژوهش مستقل استفاده می کنند
استفاده زیاد از پرسش، به عنوان یک شیوه آموزشی و برای پیشرفت مستمر و باز بودن فکر، شرط پرسشگری است.[5] از آنجا که پرسشگری فعالیتی است که مستلزم درگیری فعال فراگیر و مشارکت همه جانبه وی در جریان تدریس است و باید به طور کامل در جریان امور کلاس باشد تا به پرسش ترغیب شود، به نظر میرسد روش های نوین تدریس برای تقویت روحیه ی پرسشگری فراگیران مؤثرتر باشد.
در دنیای پر از چالش امروز که حق و باطل، درست و غلط، حقیقت و دروغ سخت به هم آمیختهاند، داشتن حس مهارت تشخیص آن ها از یکدیگر، رمز موفقیت در زندگی است که آن در گرو داشتن روحیهای پرسشگر و نقاد است.[7] پرسش روش مهمی برای ورود به درس، ایجاد انگیزه، توجه و آگاهی از میزان اهمیت و کارایی محسوب میشود که قادر است تا پایان درس فراگیران را با موضوع درگیر کند.
مهمترین عاملی که میتواند فراگیر را تشویق به پرسیدن کند، پاسخ دادن مهربانانه به سؤال است.[8] پرورش روحیه پرسشگری در دانش آموزان ابتدایی یکی از عوامل بسیار مهم جهت پرورش نسلی متفکر و اندیشمند است. این موضوع امروزه نه تنها در کشور ما بلکه در خارج از کشور نیز مورد توجه قرار گرفت و مهمترین دوره تحصیلیدر تمام نظامهای آموزش و پرورش جهان، دوره ابتداییاست؛ زیرا شکلگیری شخصیت و رشد همه جانبه فرد در این دوره، بیشتر انجام میگیرد.
روش تدریس اتخاذ روش، فعالیت ها را منظم می سازد و نیل به هدف را آسان می کند.[10] از آنجا که این روش ها، مشارکت بیشتری را از جانب فراگیران طلب می کنند، لذا انگیزه ها و مهارت های ارتباطی آن ها هم توسعه می یابد، در نتیجه این کنش و واکنش های بین فراگیران مهارت های استدلال آن ها ارتقا پیدا می کند و قدرت تفکر انتقادی در آن ها رشد می یابد.
یکی از روش های تدریس مبتنی بر تعامل، روش پرسش و پاسخ است. در این روش، معلم دانش آموزان را به تفکر و تلاش درباره مفهومی جدید یا بیان مطلبی تشویق می کند
اعتماد به نفس یعنی ایمان شخصی به تواناییهای ذاتی و استعدادهای بالقوهاش که شکوفا شدن این استعدادها، توانایی ها، خلاقیت ها از طریق برخورداری از احساس ارزشمندی و عزت نفس صورت می گیرند
مطالعات ویتنو همکارانش - 2010 - 1 بیانگر آن است که اعتماد به نفس پایین در کودکان می تواند مشکلات متعددی از جمله؛ افت تحصیلی، درگیری های اجتماعی، آمادگی برای ابتلا به انواع اختلالات روانیخصوصاً افسردگی، خودکشی، اضطراب و اعتیاد را به وجود آورد.
همچنین مطالعات کاپالدی و همکارانش - 2011 - 2 نشان داده است که کاهش اعتماد به نفس یکی از دلایل مشکلات سازگاری بوده است.[14] خلاقیت فعالیتی شخصی است و بیشتر مبتنی بر شهود و تخیل است. در خلاقیت هم موقعیت مسأله و هم راه حل آن را خود می آفریند
در واقع ایجاد یک محیط مثبت و سالم در کلاس به دانش آموزان و معلمان کمک می کند که با تعهد بالا کار کند و در نتیجه خلاقیت دانش آموزان در کلاس افزایش خواهد یافت
داشتن انعطاف پذیری لازم، استقبال از تجربیات، ایده های نو در بکارگیری انرژی نهفته در کودکان در جهت نیل به اهداف آموزشی از دیگر قابلیت های یک معلم موفق و خلاق به شمار می رود.
تفکر انتقادی یک روش علمی موجه برای تصمیم گیری، تجزیه و تحلیل و حل مشکل است و می توان آن را به صورت یک فرآیند سیستماتیک و سازمان یافته برای توضیح مشکل، ارزیابی منابع و راه حل های گوناگون برای حل کردن مشکل تعریف کرد.
دانش آموزان برخوردار از توانایی تفکر انتقادی دارای ویژگی های مختلفی از جمله انعطاف پذیری، خلاقیت، تحلیلی بودن، پذیرش ایده های جدید، پرانرژی، ریسک پذیری و معرفت هستند
جوّ. کلاس و مدرسه مجموعه ای از حالات، خصوصیات یا ویژگی های حاکم بر یک محیط یا فضای آموزشی مانند مدرسه است که آن را قابل اعتماد یا غیر قابل اعتماد، جاذب یا دافع، رعب آور یا آرام بخش، بازدارنده یا محرک، خلاق یا راکد می سازد
پژوهش ها همچنین نقش جوّ کلاس درس را در ترغیب دانش آموزان مشکل دار به در خواست کمک از معلم نشان داده اند.
نتایج مطالعات حسینی و بیگم حسینی - - 1394 نشان داد که آموزش تفکر مبتنی بر محتوای بومی تأثیر مثبتی بر روحیه پرسشگری دارد.
گنجی، یعقوبی و لطفعلی - 1392 - طی پژوهشی نشان دادند که آموزش مهارت های پرسشگری بر معلمان باعث افزایش تفکر انتقادی دانش آموزان می شود
جعفری - 1391 - در پژوهشی دو عامل روش تدریسمعلّم و محتوای کتاب را در تغییرات روحیه پرسشگری دانش آموزان مؤثر دانسته است. روش های تدریس مشارکتی، روحیه انتقاد پذیری معلم جوّ حاکم بر کلاس از عوامل مؤثر در تقویت روحیه پرسشگری می باشد.
نتایج پژوهش پاپیلا - 2010 - 1 گواه بر این امر است که یادگیری فعال و مطالعات موردی، به عنوان استراتژیهای تدریس می تواند عامل رشد مهارت تفکر انتقادی و پرسشگری در فراگیران باشد.
نتایج مطالعات چو و پیرسون - 2011 - 2 نشان داد که کودکان و حمایت از آن ها از دید روانشناختی و جامعه شناختی خصوصاً، توجه به اعتماد به نفس در کودکان که عامل اصلی موفقیت در کار و تحصیل و زندگی خانوادگی بوده و روابط و فعالیت های افراد را تحت تأثیر قرار می دهد.
نتایج پژوهشهای وبستر و تیگمن - 2010 - 3 نشان میدهد افرادی که کمبود اعتماد به نفس و خودباوری دارند همواره شکست می خورند چرا که از شهامت کمی برخوردارند و از این رو احتمال این که از زندگی بهره کافی ببرند به همان نسبت کم است. احتمال دچار شدن به عوارض ناشی از تنش از جمله اضطراب برای آن ها بیشتر است.[24] کیوانی هفشجانی - 1391 - در پژوهشی گزارش داد که نوع روش تدریس معلم در افزایش میزان پرسشگری در دانش آموزان نقش داشته است.
نتایج مطالعه کفراشی - - 1387 نشان داد که بهترین مکان و مجال برای تقویت روحیه پرسشگری، کلاس های درس و مدرسه و برخوردار نمودن معلم از روحیه جستجوگر و پرسشگر است
طباطبائی - - 1387 در پژوهشی چنین نتیجه گرفت که میزان توان پرسشگری و تفکر انتقادی در دانش آموزان دختر در سطوح ابتدایی بسیار کم بوده و آموزش فلسفه برای کودکان بر پرورش روحیه پرسشگری و تفکر انتقادی آنان مؤثر واقع شده است
آبادی و بخشنده - 1378 - چنین بیان نمودند که بین اعتماد به نفس و پیشرفت تحصیلی رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.[28] غریبی و همکاران - 1392 - در پژوهشی اینگونه اعلام کردند پرورش تفکر بر روحیه پرسشگری تأثیر دارد.
دائوگارسپار - 2011 - 4 در نتایج پژوهش خویش اهمیت رویکرد های خلاق معلمان در شکل گیری خلاقیت دانش آموزان تأکید کرد.کودکان به ذات نسبت به محیط پیرامون خود سؤال های بیشماری دارند که هدایت درست آن ها می تواند پیامد مفیدی را در دراز مدت برای جامعه به ارمغان آورد.
