بخشی از مقاله
چکیده
این مطالعه با هدف شناخت عوامل و جنبه هاي تاثیرگذار در برنامه ریزي براي بهداشت و درمان روستایی انجام شده و براي تحلیل داده ها و متغیرهاي تاثیرگذار از روش توصیفی_ تحلیلی استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که عمده مشکلات عدم دسترسی روستاییان در ذیل پنج مسئله قابل بررسی است: توزیع نامناسب خدمات بهداشتی درمانی، تعداد کم ارائه دهندگان خدمات ، کیفیت پایین خدمات، محدودیت دسترسی و استفاده ناکارآمد از خدمات مراقبت هاي بهداشتی.
همچنین عمده دلایل ضعف خدمات بهداشتی درمانی عبارتند از: ضعف زیرساخت ها؛ دلایل مربوط به حرفه مانند طیف گسترده اي از خدمات پزشکی که باید ارائه شود؛ دلایل آموزشی فرهنگی مانند آشنا نبودن ارائه دهندگان خدمات با شیوه زندگی روستایی؛ دلایل اقتصادي مانند نرخ بالاي بیمه نشده هاي روستایی؛ در نهایت دلایل سیاسی مثل متناسب بودن خدمات بهاشتی درمانی با معیارهاي شهري و همچنین ارزیابی هاي سیاسی و غیرعلمی سیاست مداران و مدیران.
.1مقدمه
یکی از نیازهاي اساسی براي یک کشور دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی است. دسترسی به بهداشت و درمان عبارتست از توانایی یک جامعه براي دریافت امکانات پزشکی مناسب، مقرون به صرفه و باکیفیت، در زمان نیاز - کانوگانتی، 2014؛ . - 1 دسترسی خوب به مراقبت هاي بهداشتی براي همه مردم، صرف نظر از مختصات جغرافیاي آنها، به عنوان هدفی کلیدي در دولت ها و جوامع مختلف در سطح بین المللی باقی مانده است.
در سراسر جهان، مناطق روستایی و دورافتاده با مسائل مشترکی از قبیل جمعیت پراکنده و جدا از هم، ارتباطات و حمل و نقل ضعیف و مشکلات و موانع آب و هوایی روبه رواند که باعث شده این مناطق در زمینه سلامت و بهداشت با چالش روبه رو شوند و دسترسی ضعیفی به این امکانات داشته باشند - گودن،2005؛. - 11 حتی در کشور هاي توسعه یافته در بسیاري از مناطق چالش هاي جدي در دستیابی به مراقبت هاي بهداشتی جامع و فراگیر روستایی وجود دارد.
در دهه هاي گذشته محققان زیادي تلاش کردند مشکلات و علل کمبودهاي بهداشتی این مناطق را شناسایی کنند و راه حل هاي عملی ارائه داده اند - Ines Weinhold، 2014؛ . - 1 از نظر جغرافیدانان مشکلات دسترسی به خدمات بهداشتی ناشی از عامل فاصله است و در نتیجه کاهش دسترسی محلی به خدمات بهداشتی و درمانی به دلیل هزینه هاي بالاي ارائه این خدمات در مناطق کم جمعیترا در پی دارد - هارت،لارسون،ولیشنر، . - 2005 اما محققین سایر رشته ها به دلایل دیگر ازجمله کیفیت پایین خدمات، توزیع نامناسب خدمات، استفاده ناکارآمد از خدمات بهداشت و درمان و... را نام می برند.
براي اطمینان از دسترسی عادلانه به مراقبت هاي بهداشتی در مناطق روستایی نیاز به اقدامات دقیق، قوي و قابل اعتماد برنامه ریزان خدمات بهداشتی در مشخص کردن نقش تنوع فضایی در الگوهاي دسترسی است - هامفري، . - 1998 همچنین دقت ارزیابی هاي قابلیت دسترسی فضایی خدمات بهداشتی و درمانی مانند مراقبت هاي اولیه، دندانپزشکی، چشم پزشکی و دیگرمتخصصین خصوصی ، به طور ویژ ه اي دشوار است.
درواقع این خدمات عموما در یک محیط کسب و کار رقابتی هستند که در آن مرزهاي مشخص بازار و حوضه جغرافیایی مشخصی وجود ندارد، بر خلاف سایر خدمات مانند اورژانس و مراقبت هاي مبتنی بر بیمارستان - متیو و گرایل،. - 2009 دسترسی فضایی و یا جغرافیایی بخش مهمی از مفهوم گسترده تر دسترسی است - پنچانسکیوتوماس، . - 1981 در مجموع براي برنامه ریزي بهداشت و درمان روستایی باید به جنبه هاي مختلف این موضوع پرداخت اینکه جغرافیدانان فقط محدودیت دسترسی و عواملی مثل فاصله می پردازند باعث تک بعدي دیدن یک مسئله چند بعدي می شود و در نتیجه برنامه ریزي ناکارآمد را به همراه دارد.
.2پیشینه تحقیق
Eberhardt در تحقیقی با عنوان اهمیت محل اقامت: بررسی سلامت در مناطق روستایی Nonrural تفاوت اقدامات بهداشتی در میان ساکنان روستایی، حومه، و شهري و عواملی که به این تفاوت ها دامن میزند را مورد بررسی قرار داده اند. نتایج این تحقیق نشان می دهد که در حالی که تفاوت بین ساکنان شهري و روستایی براي برخی از اقدامات بهداشتی مشاهده می شود، اما یک حرکت همیشگی از روستاییان به سمت شهر یافت نشد. نتایج این تحقیق همچنان نشان می دهد که اغلب، مناطق روستایی و بسیاري از مناطق شهري در مقایسه با مناطق حومه محروم هستند. نویسنده در این تحقیق نتیجه می گیرد که اگربخواهیم به نابرابري هاي سلامت با موفقیت پرداخته شود، رابطه بین محل اقامت و سلامت باید فهمیده شود Eberhardt - ، . - 1682 :2004
عنابستانی در تحقیقی با عنوان سنجش سطح سلامت روستاییان و عوامل فردي موثر بر آن در شهرستان میبد یزد، میانگین سلامت در بین شش روستا را که شامل 171 روستایی است مورد بررسی قرار داده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که میانگین سطح سلامت در بین روستاییان برابر با 3,11 است و میانگین سلامت اقتصادي، اجتماعی، زیست پزشکی و محیطی به ترتیب 2,3، 3,15، 3,75 و 3,25 است. بنابراین نزدیک به 70 درصد از روستاییان در سطح سلامت متوسط قرار دارند. در توزیع فضایی سطح سلامت در سطح روستاهاي مورد مطالعه، میانگین سطح سلامت از حداقل 3,14 در روستاي بفروئید تا حداکثر 3,66 در روستاي بیده در نوسان بوده است - عنابستانی، . - 1 :1392
تقوایی در تحقیقی با عنوان پراکنش خدمات بهدشتی و درمانی در شهرستان هاي ایران با استفاده از تحلیل خوشه اي و مدل مک گراناهان توزیع فضایی شاخص هاي بهداشتی درمانی را در ایران بررسی کرده است. نتایج نشان می دهد اختلاف زیادي بین شهرستان هاي ایران از نظر میزان برخورداري از شاخص هاي بهداشتی و درمانی وجود ندارد. طبق نتایج این تحقیق شهرستان تهران بسیار برخوردار، تعدادي معدودي از شهرستان هاي بزرگ به صورت برخوردار، و سایر شهرستان ها که حدود 90 درصد از آنها را شامل می شوند، به صورت محروم شاسایی شده اند - تقوایی،. - 33 :1389
.3وضعیت کنونی دسترسی به بهداشت و درمان در کشور
توجه به بهداشت و سلامت در سطح آحاد جامعه یکی از اهداف اصلی برنامه هاي جمهوري اسلامی می باشد. در اثبات این گفته می توان به مواردي چون قانون اساسی جمهوري اسلامی ایران اشاره نمود که ضمن محوري برشمردن سلامت کامل و جامع انسان، بهداشت و درمان را از جمله نیازهاي اساسی می شناسد و دولت را مکلف کرده است تا تمامی منابع، امکانات و ظرفیت هاي خود را جهت تامین، حفظ و ارتقاي سطح سلامت افراد کشور بسیج کند. از این رو یکی از ابعاد تجلی بخش مدیریت خدمات بهداشتی و درمانی در کشور، ارائه خدمات بهداشتی و درمانی به اقشار مختلف جامعه می باشد.
بررسی ها نشان می دهد که بیش از نیمی از منابع ملی بهداشتی در کشورهاي مختلف به هدر می روند و در کشور هاي توسعه نیافته، منابع محدود به صورت ناکارامد مصرف می شوند و اعتبارات عمومی صرف خدماتی می شود که تناسب و اثربخشی لازم را ندارند. قابل ذکر است، در کشورهاي پیشرفته اقتصادي نیز که بیش از 8 درصد تولید ناخالص ملی را صرف بهداشت می کنند، سالانه رقم قابل توجهی از آن تلف می شود.
از این رو می توان گفت که توزیع مناسب تسهیلات بهداشتی و استفاده کارا از این امکانات بسیار مهم و حیاتی تلقی می شود و ارزیابی و اصلاح دقیق سامانه بهداشت امري اجتناب ناپذیر به نظر می رسد و این اصلاح از راه بررسی هرچه بیشتر سیاست ها، افزایش کارایی، محدود کردن هزینه هاي غیرضروري و پاسخگویی به نیاز هاي جامعه امکان پذیر می باشد - آذر،1388؛. - 66
.4ساختار و وظایف شبکه بهداشت و درمان در سطح کشور
طرح جامع شبکه هاي بهداشت و درمان در سطح کشور به تاسی از ضوابط و استاندارد هاي ارائه شده از سوي سازمان بهداشت جهانی طراحی شده و علاوه بر آن اصول زیر در سازماندهی آنها رعایت شده است؛
1. دسترسی جغرافیایی، اقتصادي و فرهنگی همه مردم به مراقبت هاي اولیه بهداشتی.
2. مقبولیت ارائه خدمات از دیدگاه مردم با توجه به ویژگی هاي فرهنگی و اجتماعی و محلی هر منطقه.
3. جامعیت خدمات - بهداشت مادر و کودرك، بهداشت محیط و حرفه اي، مبارزه با بیماري ها، تنظیم خانواده و ... - .
4. در نظر گرفتن مشارکت بیشتر مردم در زنجیره ارائه خدمات بهداشتی و درمانی.
5. ارائه خدمات با محوریت سلامت انسان و نقش آن در توسعه فرهنگی، اقتصادي و اجتماعی. ساز و کار طراحی تشکیلات متناسب براي انجام وظایف یاد شده به شرح زیر است: خانه هاي بهداشت به ازاي هر 1000 تا 2500 نفر جمعیت روستایی - بر حسب پراکندگی روستاها، موقعیت جغرافیایی مناطق و ... - یک خانه بهداشت با دو بهورز - یک بهورز زن و یک بهورز مرد - در روستاها ایجاد شده است.
