بخشی از مقاله
چکیده
همانند دیگر از ابعاد وجودی انسان، بعد اجتماعی نیز نیازمند پرورش است. یکی از جنبه های پرورش اجتماعی، تربیت مدنی یا سیاسی است. تربیت سیاسی، به عنوان زیرمجموعه تربیت اجتماعی از اهمیت بالایی برخوردار است و شاید بتوان گفت از میان کارکردها و نقش هایی که تعلیم و تربیت بر عهده دارد، تربیت سیاسی و مدنی یکی از کارکردهای مهم آن است، چرا که تداوم حیات جامعه تا حد زیادی به این کارکرد بستگی دارد. نگاهی به تجارب کشورهای دیگر نشان می دهد که امروزه تربیت سیاسی و اجتماعی و شهروندی در همه کشورها از اولویتهای تعلیم و تربیت به شمار می رود چرا که تربیت سیاسی و مدنی نوعی سرمایه گذاری قلمداد می شود.
اغلب نویسندگان و صاحب نظران بر این باورند که مقطع ابتدایی بهترین دوره تربیت سیاسی است؛ چرا که مهمترین جوانب شخصیت سیاسی در سالهای اولیه به دست می آید و آنچه که کودک در سالهای اولیه می آموزد، سالیان سال با او باقی می ماند و رفتار سیاسی آتی او را شکل می دهد. از سوی دیگر، عده ای در مناسب بودن دوره ابتدایی برای تربیت سیاسی تردید دارند. برخی شاید از این می هراسند که تربیت سیاسی در سنین پایین ممکن است اثرات منفی روانشناختی یا استلزامات اجتماعی داشته باشد. در این مقاله ضمن بررسی ابعاد وجودی شخصیت کودک، به ویژه بعد شناختی و اجتماعی، ظرفیت شناختی کودکان جهت تربیت سیاسی مورد مطالعه قرار گرفته است.
مقدمه
یکی از رسالتهای آموزش و پرورش آن است که نسل جدید را برای جامعه امروز آماده کند. این مهم در سطح آموزش عمومی، شامل مهارتهای اولیه زندگی است تا افرادی که می خواهند در جامعه زندگی کنند را با اصول، قواعد، ارزشها و هنجارهای اجتماع آشنا کند و شهروندان خوبی به جامعه تحویل دهد - دهقانی، 1388 ص. - 123 علیرغم اهمیت تربیت سیاسی در مدارس، آن گونه که شایسته است به آن پرداخته نشده است. همچنان که احسانی 1379 - ص - 464 نیز معتقد است، متاسفانه تربیت سیاسی در کشور ما، آن طور که شایسته است مورد توجه نیست و اجرا نمی شود.
بنابراین لازم است مسئولین نظام آموزشی کشور، به این امر مهم توجه نموده و شرایط لازم را برای تربیت سیاسی کودکان و نوجوانان و سایر اقشار جامعه فراهم کنند تا علاوه بر تربیت نیروهای کاردان و شایسته، تبعات نامطلوبی مانند بی اعتنایی جوانان نسبت به سرنوشت کشور، و آسیب پذیری آنان در برابر هجمه ها و تبلیغات بیگانگان دامن گیر جامعه نگردد.
شاید یکی از دلایل بی توجهی به کودکان در امر تربیت سیاسی آن باشد که توانایی و ظرفیت شناختی کودکان برای تربیت سیاسی پایین قلمداد می شود. گرچه کودک از ابعاد گوناگون شناختی، اجتماعی، فیزیکی و ... با افراد بزرگسال تفاوتهایی دارد لیکن این بدان معنا نیست که نمی تواند در بسیاری از زمینه ها به یادگیری بپردازد. در ادامه ضمن بررسی ویژگیهای رشدی کودکان، تربیت سیاسی آنان مورد بحث قرار می گیرد.
ویژگیهای رشدی کودکان
با توجه به این که مقاله حاضر به طور عمده بر آموزش و پرورش ابتدایی تمرکز دارد لذا دوران کودکی را در جغرافیای دوران دبستانی مورد مطالعه قرار می دهد. مهمترین دوره تحصیلی در تمامی نظامهای آموزش و پرورش جهان دوره ابتدایی است، زیرا شکل گیری شخصیت شخصیت و رشد همه جانبه فرد در این دوره بیشتر انجام می گیرد. دوره ابتدایی در رشد مفاهیم و معانی اموری که کودک در زندگی روزمره با آن مواجه است نقش مهمی بر عهده دارد.
این دوره تداوم بخش تکوین شناختی، زیستی و اجتماعی کودک است که در خانواده و کودکستان پی ریزی شده است. همچنین دوره ای است که در آن فرصت مناسبی برای تحصیل، تربیت و یادگیری شیوه ارتباط صحیح با دیگران برای کودک فراهم می گردد و استعدادهای هر کودک به تدریج شکوفا می شود - صافی، 1384 نقل از برخورداری و جمشیدیان، 1387 ص. - 45 گرچه ابعاد رشد کودکان متنوع است لیکن به دلیل نزدیک بودن دو بعد اصلی یعنی شناختی و اجتماعی، این دو بعد مورد بحث بیشتر واقع می شود.
الف - رشد شناختی: کودک در این مرحله وارد مرحله شناختی جدیدی می شود که پیاژه نام آن را "دوره عملیات عینی" یا "منطق عملیاتی" گذاشته است. این دوره به این دلیل عملیات عینی خوانده می شود که با وجود رشد استعدادهای ذهنی و عقلی در کودک، هنوز عملیات عینی وابستگی به جهان خارج دارد و حل مسائل در گرو ارتباط مستقیم و عینی است. در این مرحله انعطاف پذیری هر چه بیشتر تفکر و توانایی درک نقش دیگران - رهایی بیشتر از خودمداری - ، باعث می شود کودک به درک جدیدی از واقعیت و در حقیقت به یک نظام شناختی منسجم و هماهنگ دست یابد - بی ریا و دیگران، 1375 ص. - 614
از دیدگاه پیاژه، این مرحله شناختی هم در ابتدا و هم در انتها با نوعی بحران شناختی و عقلی روبروست. این بحران در سنین هفت تا هشت سالگی توام با کاهش خودمرکزگرایی، اولین پیدایش تمایل به تحقیق یا توجیه منطقی و همچنین گرایش به سوی تکلم اجتماعی است که در سنین یازده تا دوازده سالگی - هنگامی که تفکر صوری برای اولین بار شکل می گیرد - کودک را با نوعی بحران شناختی روبرو می سازد. به اعتقاد پیاژه، کودکان در این دوره از نظر احساسات و عواطف بیشتر به بزرگسالان شباهت دارند، ولی در تفکراتشان با آنها خیلی متفاوت هستند.به عبارت دیگر، کودکان در این دوره از نظر شناختی برای بزرگسالان ناشناخته اند.
کودک به تدریج باروشی منظم، تفکر پایه ای را برای رشد ذهنی دوره بعد پی ریزی می کند و به دنبال کشف دلیل و علت پیدایی پدیده ها، به کاوش می پردازد.با افزایش وسعت تفکر که عمدتاً به واسطه سعی و تلاش کودک انجام می گیرد، کودک به عمق کاری که انجام می دهد می نگرد و آن را طبقه بندی و تفکیک نموده، به جای توجه به ظاهر اشیاء به واقعیت آنها می پردازد.
او می تواند در این دوره، از قوانین، روابط بین اشیاء و اشارات به خوبی استفاده نماید. در نتیجه شناخت کودک از چهره دنیا، مردم درون آن و روابط بین آنها بیشتر و باثبات تر می گردد. حافظه کودک در این دوره، به ویژه در حدود نه سالگی بسیار قوی است و تمرین و تکرار مطالب بهترین و مفیدترین راه به خاطر سپردن آنهاست. در سالهای اولیه دبستان کودک به سازماندهی، طبقه بندی و ارزیابی مطالب برای فراگیری ادامه می دهد و به این طریق حافظه خود را تقویت می کند. تفکر و زبان کودک دبستانی رشد قابل ملاحظه ای می یابد و تبدیل به ابزاری قدرتمند برای حل مسائل می گردد - نوابی نژاد، 1380 ص. - 14
ب - رشد اجتماعی: یکی از ابعاد رشد که از اهمیت فراوانی در دوران کودکی و نوجوانی برخوردار است، رشد اجتماعی است. این اهمیت از آنجا ناشی می شود که رشد اجتماعی کودک در این مرحله تا حد زیادی بر شخصیت کودک و آینده او تاثیر می گذارد. از این جهت اولیای دین پیروان خویش را به ورود به اجتماع سالم امر فرموده و انگیزه برخورد صحیح با دیگران را در آنان ایجاد کرده اند.
