بخشی از مقاله
چکیده :
با توجه به اهمیت مکان یابی صنایع تبدیلی در توسعه بخش کشاورزي هرمنطقه و این که مکانیابی صنایع تبدیلی، تصمیمی است بسیار پیچیده به دامنه وسیعی از معیارها وابسته است این معیارها باید شناسایی و وزن گذاري شوند و سپس در یک مدل انتخاب مناسب به اجرا در آیند.
هدف از تحقیق حاضر شناسایی و تعیین عوامل موثر بر جایابی صنایع تبدیلی و ارائه یک مدل اجرایی براي حل آن است در ابتدا عوامل موثر بر مکانیابی صنایع از منابع علمی مستخرج شده و در یک پرسشنامه دسته بندي شده اند سپس با روش میدانی تعداد 212 پرسشنامه در جامعه آماري که متخصصین و مدیران در صنعت و سازمانهاي تصمیم گیرنده بوده اند توزیع و پس از جمع آوري با روش تحلیل عاملی اکتشافی توسط نرم افزار spss عوامل موثر که شامل :
زمین هاي کافی جهت گسترش آتی کارگاه، صرفه هاي ناشی از تجمع صنایع - شهرك صنعتی - ، نزدیکی به بازار مصرف، قیمت زمین، پتانسیل رشد اقتصادي منطقه، وجود مراکز رفاهی و بهداشتی، استفاده از تسهیلات دولتی و حمایت دولتی و دسترسی به مواد اولیه مشخص شده اند ، براي تعیین اوزان و اهمیت عوامل از نظر خبرگان استفاده شده و با استفاده از روش ANP و نرم افزار Expert choiceدرصد اهمیت هر عامل مشخص گردیده است .
-1 مقدمه :
موفقیت در اجراي هر پروژه متاثر از عوامل بسیاري است که در تحقق اهداف آن پروژه ، به اشکال گوناگون نقش دارد .یکی از مهمترین این عوامل ، انتخاب مکان مناسب جهت استقرار صنعت موردنظر است که خود تابعی از دیدگاه ها و اهداف کلان سیاسی ، سرمایه گذاري ، منابع طبیعی ، منابع انسانی ، محیط زیست و غیره می باشد
مکان یابی صنعتی را می توان از دو جنبه مهم تلقی نمود . اول اینکه با استقرار صنایع در مکان هاي مناسب چه ازنظر دسترسی به مواد اولیه و چه از نظر دسترسی به بازار مصرف و همچنین از نقطه نظر برنامه ریزي فضایی می تواند الگوي استفاده صیح از فضا را در مورد جنبه هاي دیگر مکانی آماده سازد و همچنین اسکان جمعیت را در سطح منطقه تعادل بخشد ثانیا می تواند زمینه توسعه منطقه را فراهم نموده و اصولا از گسترش بی رویه و یا بی توجهی نسبت به توسعه یک منطقه پرهیز نماید.
استقرار صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاوري به عوامل زیادي مرتبط است که نقش مهمی را در ایجاد و استقرار این نوع صنایع ایفا می کنند
تعداد عوامل تاثیر گذار در گزینش مکان مناسب ، استفاده از برنامه ها و نگرش هاي آمایشی را در زمینه مکان یابی استقرار صنایع ضروري می سازد
اکثر معیارهاي مکانیابی وابسته به شرایط موجود و دسترسی به منابع در کشور بوده و همچنین بر اساس عواملی مانند نوع صنعت متفاوت می باشد[4] لذا شناخت این عوامل و به کار گیري درست ان در توسعه صنایع تبدیلی استان مرکزي و موفقیت هرچه بیشتر صنعت کشاورزي بسیار موثر می باشد
-2تاریخچه :
براي مطالعه عوامل موثر در جایگزینی فعالیت هاي صنعتی اکثرا از دو روش نظري و تجربیاستفاده شده است . روش نظري سعی بر ارائه تئوري عمومی جهت استقرار صنایع که بتواند ساختار موجود مکان صنایع و تغییرات در این ساختار را توضیح دهد دارد . در روش تجربی سعی می شود تا عواملی که در حقیقت در جایگزینی صنایع خاص داراي اهمیت ویزه اي هستند مشخص شوند . در این روش فرموله کردن این عوامل به صورت یک تئوري عمومی مد نظر نبوده و بنابراین در نهایت به ارائه تصویري توصیفی محدود می شود
آلفرد وبر - 1909 - ولین فردي است که بصورت جامع بر روي مکان صنایع مطالعاتی انجام داده و نظریه اي نیز در این زمینه ارائه کرده ا ست . در مدل وبر صنایع مکانی را براي استقرار انتخاب می کنند که هزینه حمل و نقل ، هزینه نیروي کار و هزینه هاي مربوط به عوامل تجمع و پراکنش در آن مکان حداقل باشد هوور تلاش کرد تا مدل وبر را اصلاح کند و مفروضات واقع بینانه تري را نسبت به مدل وبر در نظر بگیرد. او هزینه هاي تولید را به مدل وبر اضافه کرده و تاکید دارد که در تصمیم گیري مکان صنایع باید به عوامل نهادي نیز توجه شود
آگوست لوش از جمله محققینی است که نقش بازار را در تعیین مکان صنایع عاملی مهم تلقی نموده و معتقد است که با توجه به تغییر شدت تقاضا از یک مکان به مکان دیگر موسسات می کوشند تا با دسترسی به بازار ، بیشترین تقاضا را جوابگو باشند . بنابراین بازار می تواند عامل مهمی در تیین مکان صنایع محسوب شده و شاید از مکان کمترین هزینه مهمتر به حساب آید
جون ایزارد گرین هارت سعی کرده اند روش لوش را اصلاح کرده و آن را به یک روش به حداکثر رسانیدن سود تغییر دهند . به نظر آنها مکان بهینه مکانی است که در آن سودمندي بیشترین است و این مکان ممکن است نه مکان کمترین هزینه و نه مکان بیشترین درآمد باشد موسس مفاهیمی چون" تغییرات در مقیاس"و در نظر گرفن ترکیبی عوامل در مکانیابی صنعتی را مهم تلقی کرد . لفبر 1تلاش کرد تا تئوري هاي مکانی کلاسیک را باتئوري عمومی اقتصادي در راستاي نظریات ترکیب نماید و آلونسو مفاهیمی چون صرفه جویهاي مقیاس جایگزینی عامل و کشش تقاضا را مکانیابی صنعتی مطرح کرد .
نظریه پردازان اخیر انگیزه هاي شخصی صاحبان صنایع - یارانه ها و کمک هاي مالی موجود . کیفیت زیست محیطی و پیوند بین صنایع را در تعیین مکان صنایع مهم تلقی کرده اند .
هرین و پرنیا عوامل موثر بر مکانیابی صنعتی در فیلیپین را مورد مطالعه قرار داده اند و به این نتیجه رسیده اند که عوامل زیر در مکانیابی صنعتی از اهمیت ویِژه اي برخوردار است . نزدیکی به مشتریان اصلی ، دسترسی آسان به راه اصلی ، دسترسی به سیستم برق رسانی مطمئن، وجود خدمات تلقن تلکس، وجود زمین مناسب صنعتی، وجود ساختمانهاي مناسب و وجود فضابراي گسترش ، وجود کارگر ماهر ،نزدیک بودن به منابع اولیه، سیستم آبرسانی مطمئن وجود سیستم حمل و نقل عمومی به سایت صنعتی، امکان اجاره نمودن زمین و املاك، قیمت پایین زمین و زیرساختهاي مناسب براي صنایع نیز به عنوان عوامل داراي اهمیت ثانویه در این مطالعه شناسایی شده اند.
در مطالعه اي که لی براي شناسایی عوامل موثر در مکانیابی صنایع پوشاك و صنایع فلزي بوگوتا در کلمیبا انجام داده، دسترسی به مواد اولیه محلی، فاصله رفت و برگشت کارگران و تراکم جمعیتی منطقه به عنوان عوامل بسیار مهم در مکانیابی این نوع صنایع مشخص شده اند . براي صنایع فلزي دسترسی به بازار مصرف و براي صنایع پوشاك سیستم برق رسانی مطمئن بعنوان عوامل داراي اهمیت ثانوي در جایگزینی صنایع شناسایی شده اند . [8 ]دستمزد کارگران، مشوقهاي مالی ، دسترسی به مواد اولیه و بازار مصرف ،وجود مشاورین فنی و زیرساختهاي مناسب براي صنعت عوامل موثر در مکانیابی صنعتی در کاراکاس و نزوئلا می باشند که توسط ریف مورد مطالعه قرارگرفته اند
