بخشی از مقاله
چکیده :
کیفیت آب یکی از عمده ترین مسایل در پرورش موفق ماهیان می باشد . به طور کلی در طول دوره پرورش باید نکات بسیاری در نظر گرفته شود اما اساسی ترین آنها کیفیت خصوصیات فیزیکوشیمیایی آب مورد استفاده در پرورش ماهی است. عوامل بسیاری در ارزیابی کیفی آب موثرند ؛ از جمله دما,گازهای محلول,همچنین عناصر فلزی و غیر فلزی ، PH ،سختی ، قلیایت ،و موارد متعدد دیگر .
تغییر این عوامل ازحد استاندارد آنها می تواند منجر به اختلالاتی چون عارضه های ناشی از کاهش اکسیژن مثل تجمع در محل ورودی آب، آمدن به سطح آب و بلعیدن هوا ، عوارض ناشی از تغییرات PH با نشانه های چون تحریک پذیری ماهی و تشنج یا شوک های دمای منجر به تغییرات اسکلت نوزاد ماهیان شود. به این سبب در این مطالعه استاندارد سازی کیفی آب در دو جدول بر اساس تقسیم بندی ماهیان گرمابی و سردابی تدوین شده است.
مقدمه:
امروزه صنعت آبزی پروری در بسیاری از کشورها، از توسعه قابل توجهی برخوردار است. در این کشورها همگام با توسعه آبزی پروری، مطالعات زیادی در زمینه بهینه سازی مدیریت آبزی پروری، بررسی کیفیت آبهای مزارع پرورشی، پسابهای خروجی و روشهای کنترل اثرات آبزی پروری بر محیط زیست انجام شده است
به طور کلی همه فعالیت های ماهی مثل تغذیه ، رشد ، سلامت ، مقاومت در برابر بیماری ها و سایر عوامل به شرایط محیطی ماهی بستگی دارد. بنابر این رعایت کردن همه نکات بهداشتی در طول دوره پرورش اهمیت زیادی دارد.
پرورش آبزیان اعم از گرم آبی و سرد آبی امری است وابسته به شرایط و عوامل متعدد، و برای موفقیت در تولید بیشتر به همراه کیفیت مناسب تر در جهت ارائه به بازار، باید بهترین شرایط را برای محیط آبزی فراهم آورد. عوامل فیزیکوشیمیایی بعنوان فاکتورهای مهم حیاتی، تاثیر بسیار مهم و اساسی را بر حیات آبزیان دارند و رعایت میزان مناسب این عناصر، نحوه ی کاربرد بهینه از آن ها و همچنین دانستن نقش و تاثیراتی که بر زندگی آبزی پرورشی دارند امری ضروری و لازم است.
در یک استخر پرورشی باید همواره سعی گردد تا عوامل مضر و استرس زا مانند هیدروژن سولفید و نیتریت را که باعث ایجاد سمیت می گردند شناسایی و بسرعت از چرخه ی حیات آبزی خارج نمود و همچنین باید عوامل مفید برای آبزی مانند میزان اکسیژن محلول را همواره به مناسب ترین شکل در اختیار آبزی قرار داد. در این مقاله سعی شده تا به بررسی تعدادی از این عوامل که بطور مستقیم یا غیر مستقیم بر چرخه زندگی و شرایط محیطی آبزیان پرورشی - ماهیان و میگو - نقش دارند پرداخته شود.
دمای آب:
دمای آب عامل بسیار مهم و اثرگذار بر سلامت ماهیان است . ماهیان موجودات خونسردی هستند و دمای مشابه دمای اطراف خود را نشان می دهند . دمای آب بر فعالیت ، رفتار ، تغذیه ، رشد، تولید مثل و نرخ متابولیسم همه ماهیان اثرگذار است . ماهیان به طور کلی بر پایه دمای بهینه رشد ،به دو دسته گرمابی و سرمابی تقسیم می شوند . بر این اساس حدود اکولوژیک دمایی در ماهیان گرمابی بین 22 تا 30 درجه سانتی گراد و در ماهیان سردابی 14 تا 18 درجه سانتی گراد است . دما همچنین میزان گازهای محلول در آب را تعیین می کند و آب سرد گازهای حلال بیشتری دارد.[20] ماهی نسبت به تغییرات ناگهانی دما ، همانند سایر عوامل مربوط به کیفیت اب حساس است ولی می تواند همگام با افزایش سن در مقابل این گونه تغییرات سریعتر تطابق حاصل کند.[3]
کدورت آب:
در استخرها ، کدورت و رنگ ممکن است در نتیجه ذرات رس بصورت کلوئیدی ، مواد آلی کلوئیدی یا محلول و یا از فراوانی پلانکتونها باشد . مواد جامد محلول معمولاً پلانکتون ، مواد زائد ماهی ها ، غذای خورده شده ماهی ها یا ذرات رس به صورت معلق در آب می باشد. استخرهایی که در مناطق جلگه ای بصورت ردیفی قرار دارند کدورت آنها ناشی از فرسایش ذرات کلوئیدی خاک است .
استخرهایی که در مناطق بیشه زار یا جنگلی هستند معمولاً کدورت آنها ناشی از مواد هومیکی است که از فساد مواد گیاهی صورت می گیرد . استخرهایی که معمولاً کشت متراکم ماهی را دارند بطور معمول کدورت آنها ناشی از کود دهی یا غذای اضافی است که این باعث رشد بیش از حد فیتوپلانکتونها می شود . کدورت آب معمولاً نشانه ای از شکوفایی فیتوپلانکتونی در استخر است و پمپاژ آب و فرآیندهای کودهی موجب تداوم این حالت می شود. چنانچه کدورت ایجاد شده ناشی از شکوفایی پلانکتونی باشد مناسب بوده و در حالیکه ناشی از ذرات معلق باشد نا مناسب است.
-4 شوری:
شوری از دیگر فاکتور های مهم در مقوله ی کیفیت آب استخر هاست و می توان گفت که هر یک از گونه های آبزیان دارای دامنه ی شوری مناسب تعریف شده ی است که در خارج از آن دامنه مجبور به صرف انرژی در جهت تنظیم اسمزی در عوض استفاده از آن در جهت تغذیه و رشد می باشد. شوری به عنوان یک نقش، بطور طبیعی فاکتور مهمی در پرورش ماهی نیست
بیشترین تنوع در ترکیب نمک های دریا، در کلسیم و کربناتها صورت می گیرد و این در نتیجه استفاده آنها در پروسه های بیولوژیکی است. اثر مستقیم شوری روی جانوران آبزی بصورت نفوذ در غلظت و افزایش فشار اسمزی مایعات بدن جانوران است. در شوریهای مرگ آور غلظت های یونهای درون بدن از حد تحمل جانور خارج می شود. زمانیکه آبزیان در شوریهای مختلف زیست می کنند تغییرات عمده ای در سرعت متابولیک آنها رخ می دهد. شوری می تواند واکنش های دمایی را بوسیله کاهش در دمای اپتیمم تغییر دهد
تغییرات شوری در آبهای ساحلی دارای دامنه وسیعی است و مقادیر آن به محل، عمق، فصل و جریانات جزرو مدی بستگی دارد. به طور کلی در آبهای مناطق گرمسیری، شوری دارای تاثیر مثبت بر روی تولید جوامع بنتیک محسوب می شود. تغییر فصول با جریان های جزر و مدی و مقادیر ورودی آب شیرین می تواند سبب بروز نوسانات شوری در یک منطقه شود
گونه های دریازی تروپیکال - گرمسیری - و زیر گرمسیری بیشتر در آبزی پروری استفاده می شوند بدلیل اینکه گونه های کرانه ای هستند و در زیستگاه های آنها در فصول بارانی شوریهای متنوعی وجود دارد و آنها باید درجه طبیعی از تحمل شوریهای مختلف را داشته باشند
PH یکی از مهمترین پارامترهای شیمیایی زیستگاههای مختلف محسوب می شود که نه تنها به طور مستقیم بر تنوع و پراکندگی موجودات زنده اثر می گذارد، بلکه طبیعت بسیاری از واکنشهای شیمیایی در محیط را تعیین می کند. با توجه به اینکه آب دریا دارای خصلت بافری می باشد، دامنه تغییرات PHدر آن زیاد نبوده و حدوداً بین 7 تا 8/5 تغییر می نماید .
به نظر می رسد تغییرات PH در مصب های کم عمق و خلیج های کوچکی که در آنها باران های اسیدی می بارد، بر روی تولید مثل و چرخه سلولی تاثیرات زیان آوری داشته باشد PH . [17] آب استخر های پرورشی دارای فرآیندی مشابه فرآیند آب های طبیعی می باشد با این تفاوت که فعالیتهای بیولوژیکی - عمدتاً فتو سنتز - در استخر ها سبب افزایش PH آب می گردد
عدد PH نشان دهنده خاصیت اسیدی یا قلیایی آب بر پایه مقیاس لگاریتمی است و از 1 تا 14 تغییر می کند . محدوده قابل قبول برای پرورش ماهیان به طور کلی بین6,5 تا9 در نظر گرفته می شود [20]، تغییراتPH خارج از این محدوده باعث ایجاد استرس می شود . PH پایین در اثر شستشوی طبیعی اسید های معدنی موجود در خاکها ، مردابها و جنگلها ممکن است ایجاد شود.[3] این پارامتر در ماهیان گرمابی دامنه وسیع تری را نسبت به ماهیان سردابی به خود اختصاص می دهد .
-7سختی:
سختی به طور عمده کلسیم و منیزیم را اندازه می گیرد ولی دیگر یون ها مثل آمونیم ، آهن ، منگنز، استرانسیوم ، روی و هیدروژن را هم شامل می شود .[20] سختی اصطلاحا به وجود کربنات کلسیم محلول در آب اتلاق می شود و منابع آب از این نظر به دو دسته آبهای خیلی نرم - صفر تا 10mg کربنات کلسیم در لیتر - و خیلی سخت - بیش از 200 mg کربنات کلسیم در لیتر - تقسیم میشوند . معمولا آبهای سخت خاصیت قلیایی دارند، اما آبهای نرم لزوما اسیدی نیستند ،با این وجود در مقابل اسیدی شدن ، مقاومت کمی از خود نشان می دهند ودر مواقع سیلاب که رود خانه از روی خاکهای فاقد کلسیم و واجد لایه صخره های آذرین عبور می کند PH آب در اثر شستشوی اسید های الی موجود در خاک به طور ناگهانی کاهش میابد .
حال اگر این آب به مزارع پرورش ماهی راه یابد ،باعث ایجاد ضایعات شدید روی آبششهای ماهی می شود و تلفات زیادی به همراه می آورد.[3] اگر سطح سختی مساوی قلیاییت کربناته و بی کربناته باشد ، سختی کربناته است . اگر سختی بزرگتر از قلیاییت کربناته و بی کربناته باشد ،سختی غیر کربناته است . میزان سختی باید 20 mg در لیتر برای بهینه رشد موجودات آبزی باشد . سطح پایین سختی با اضافه کردن اهک کشاورزی افزایش می یابد .[20]
گازهای محلول:
معمول ترین گازهای محلول در آب ؛اکسیژن ،دی اکسید کربن ،نیتروزن ، آمونیا و هیدروژن سولفید است . غلظت آنها بر حسب ppm یا mg/l سنجیده می شود که هر دو مشابهند.
-1 اکسیژن محلول : - DO -
اکسیژن محلول مهمترین فاکتور در پرورش ماهی می باشد . سطح کم اکسیژن محلول ،مسئول مرگ بیشتر ماهیان است[20]،به علاوه ماهیان برای انجام سوخت و ساز بدن به اکسیژن محلول در آب نیاز شدیدی دارند . قابلیت آب برای جذب اکسیژن و تبدیل آن به حالت محلول ؛ به دما ،فشار و نمکهای محلول در آن بستگی دارد . هر چه دمای آب افزایش می یابد اکسیژن کمتری در آن باقی بماند . بعلاوه با افزایش عرض جغرافیای و شوری هم دما کاهش می یابد
