بخشی از مقاله
چکیده
در سال های اخیر به دلیل روند افزایش جمعیت کودکان در ایران، توجه به مسایل مربوط به آموزش و فضاهای آموزشی کودکان حائز اهمیت قرار گرفته است. متاسفانه فضاهایی که برای رشد و نگهداری کودکان خلق می شوند، به ابعاد مختلف وجودی کودک توجه ندارند و با ادراک، فعالیت ها و نیازهای آنان هماهنگ نیستند. بنابراین کودکان در طراحی معماری فضا مورد التفات قرار نداشتند، چنانچه جستجو برای تبیین راهکارهای مربوط به طراحی کالبدی فضاهای مرتبط با کودک از اهمیت مضاعفی برخوردار بوده، بر انگیزش حس خلاقیت و حس تعلق در این گروه سنی می تواند از مهم ترین مواردی باشد که لازم است در طراحی معماری فضاهای مرتبط با کودک مورد توجه قرار بگیرد.
هدف اصلی این پژوهش تبیین اصول طراحی فضایی برای کودکان همراه با ایجاد محیطی برای پرورش فکری این کودکان است که مبتنی بر ایجاد حس تعلق در آنان است تا کودک تجربه ی بودن در خانه و در مقیاس دیگر، عضو جامعه بودن را احساس کند. همچنین تنوع در فضا های آموزشی کودکان با رویکرد ارتقاء خلاقیت با به کارگیری اصول حاصل در طراحی فضاهای مختص کودکان، انگیزش کودکان برای بازی ارتقاء یافته، قدرت تخیل و کنجکاوی آنان افزایش می یابد و خلاقیت در کودکان در همچین فضایی افزون می شود.
در این مقاله روش تحقیق، توصیفی تحلیلی از نوع مطالعه موردی می باشد و جهت گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه ای، مقالات معتبر منتشر شده در نشریات معتبر علمی و از منابع دیجیتال بهره برده شده است. البته از برداشت های میدانی و مشاهده محیط نیز جهت تکمیل اطلاعات و شناخت الگوهای جاری رفتار در محیط استفاده شده است.
-1 مقدمه
کودکان سرمایه های اصلی جامعه محسوب می شوند که با بهره گیری صحیح از توانمندی های آنان می تواند تضمین کننده رشد و توسعه کشور باشد؛ چنان که اولویت بخشی به امور کودکان در برنامه ریزی صحیح و درست دولت قرار گیرد، اقدامات مختلف دولت را می توان نشانه جایگاه خاص و تأثیرگذاری بسزای کودکان در عرصه های گوناگون دانست.
در رابطه با این پژوهش باید گفت که امروزه در حوزه معماری، توجه به مفهوم تقویت» خلّاقیت« در طراحی فضاها و محوطههای مناسب برای کودکان در راستای برانگیزش و ارتقاء سطح خلّاقیت، از محورهای مورد بحث در جامعه علمی است؛ چنانچه عقیده معماران در طرح ساختمانهای کودکان بر این است که با »احساس تعلق به فضا«، و اینکه در خانه خودشان هستند، بتوان خلّاقیت آنها را تحریک کرد یعنی بعبارتی بهتر، کودکان تمایل دارند تا در این فضاها، احساس اینهمانی و هماهنگی هویتی خاص با فضاها و محوطههای بازی داشته باشند تا بصورت آزاد - حداقل از دیدگاه خودشان - به دخل و تصرف در محیط و پرورش حس آفرینشگری درونی خود اقدام کنند.
همچنین باید گفت که شخصیت کودکان از بدو تولد تا 6 سالگی یعنی در سالهای اول زندگی شکل میگیرد. رشد کودک در سالهای ابتدای زندگی، از عوامل بسیاری تاثیر میپذیرد. فعالیت و بازی، یکی از ارکان اصلی رشد و یادگیری هر کودک است که در ارتباط با فضا و محیط، رشد شخصیتی و اجتماعی او را شکل میدهد. لذا فضاهای کودکان، میبایست مناسب و مطلوب برای رشد جسمی، ذهنی و عاطفی و اجتماعی کودکان باشد که در روند تقویت خلّاقیت او نیز تاثیر دارد.
-2 طرح مساله
سال های اولیه کودکی مهم ترین دوران شکل گیری شخصیت است، که این عامل سبب می شود توجهی خاص نسبت به کودکان و عوامل موثر در رشد و یادگیری آنها شود. نبود فضاهای مناسب برای کودکان امکان بروز اختلالات روحی و جسمی در کودکان خواهد شد، و در مقوله ی معماری به ندرت فضایی یافت می شود که مناسب برای رشد جسمی و ذهنی کودکان ایجاد شده باشد.
لذا با طراحی محیطی مناسب در شان و شخصیت کودک و همچنین با بررسی عوامل موثر در افزایش قدرت خلاقیت و ایجاد حس تعلق در کودکان می توان به آنان کمک کرد تا کمتر احساس غربت کنند. و سازش بیشتری با محیط داشته باشند و با اعتماد به نفس بیشتری وارد جامعه شوند. در نتیجه فضای این مجموعه باید نشانی از هویت آنان باشد ، چند تکه و درهم تنیده ، فضایی مملوو از آسایش و آرامش ،به رنگارنگی تفکراتشان و خلوص صداقتشان و به زیبایی آفرینششان. در اکثر تحقیقات صورت گرفته بیشتر جنبه های آموزشی ومراقبت مد نظر بوده و به ندرت به جنبه روانشناسی و روحی کودکان توجه شده است،و به طراحی محیطی به صورتی که کودک احساس امنیت کند توجه نشده است.
لذا در این تحقیق تلاش بر آن است روند روان شناختی درک همدلانه و مشارکت و تامین سلامت روان کودکان و فراهم آوردن شرایطی جهت درک کودک از خود و شکوفایی استعدادهای بالقوه در کودکان، علاوه بر آموزش و مراقبت مورد توجه قرارگیرد. و شرایط مناسبی برای ورود آنها به جامعه فراهم آوریم که این خود باعث کمک به سلامت جامعه می شود.
-1 -2 روش تحقیق
*این مقاله در راستای پایان نامه نگارنده اول با عنوان طراحی مرکز اقامتی برای کودکان بی سرپرست با رویکرد ارتقاء حس تعلق و خلاقیت در دانشگاه آزاد اسلامی اراک می باشد. در این تحقیق ابتدا با بهره گیری از نتایج پژوهش های صورت گرفته در زمینه حس تعلق به مکان و شرایط روحی کودکان در محیط های یادگیری، در بستر مطالعات کتابخانه ای به فهم کامل موضوع و توجه به محدودیت ها در این مقوله همت می گماریم و سپس با روش تحقیق نظری و شیوه تحلیل استقرایی به تحلیل داده های اطلاعاتی می پردازیم تا طی استنتاج های صحیح و مبانی فکری مدون به اصول طراحی پی ببریم. گردآوری اطلاعات بیشتر به روش کتابخانه ای و مطالعه نمونه ها و همچنین مصاحبه با اساتید مجرب و صاحب نظر می باشد. البته از برداشت های میدانی و مشاهده محیط نیز جهت تکمیل اطلاعات و شناخت الگوهای جاری رفتار در محیط استفاده خواهد شد.
-3 مبانی نظری
-1-3 خلاقیت
خلاقیت مفهومی است که تعریفهای آن در طول زمان تغییراتی کردهاست.خلاقیت شامل تولید چیزی است که هم اصیل و هم ارزشمند باشد و نشأت گرفته از فرآیندهای خودآگاه و ناخودآگاه انسان باشد. از نقطه نظر یک دیدگاه علمی محصولات تفکر خلاق گاهی اوقات به تفکر واگرا ارجاع داده میشود .[1]
-2-3 آموزش وپرورش خلاقیت در کودکان
برخی از پژوهشگران بر این اعتقاد هستند که رشد و ظهور خلاقیت بستگی به عواملی به جز هوش دارد که از مهترین آنها میتوان ساخت شخصیت فرد و وضیعت محیطی و اجتماعی و فضایی که کودک در آن پرورش مییابد نام برد .[1] یکی از ویژگیهای افراد خلاق، استقلال شخصیت و اعتماد به نفس است. که با تقویت این خصوصیات در کودکان آنها میتوانند فکرهای جدید و نو ارائه دهند و از تمسخر دیگران هراسی نداشته باشند.
همانطور که گفته شد نقش فضا و محیط را نیز نباید نادیده گرفت. باید فضاهایی را به وجود آوریم که به تحریک خلاقیت کودکان بپردازد و حس کنجکاوی آنها را بر انگیزد. آنان به محیطی شور انگیز و مشوق نیاز دارند که انگیزه لازم را برای ارائه بهترین تلاش در آنان ایجاد کند. محیط های بی روح و کسل کننده و یکنواخت مانع رشد خلاقیت کودکان است. پرورش خلاقیت باید ازهمان سالهای نخستکودکی آغاز شود تا تدریجاً شکل گیرد و رشد یابد زیرا اوج خلاقیت تاسنین 6-7 سالگی است. پس باید از محدود کردن کودک در این دوران خودداری کنیم.[1]
-3-3 فاکتورهای محیطی موثر در افزایش روند رشد خلاقیت کودکان
پژوهشهای مختلف پیرامون تأثیر محیط کالبدی بر ارتقا خلاقیت نشان میدهد برخی فاکتورهای محیطی - به طور مستقل - در افزایش روند رشد خلاقیت مؤثرند. این فاکتورها عبارتند از:
عوامل طبیعی محیط: ایجاد منظر محیط طبیعی در رشد خلاقیت مؤثر است. حتی وجود گیاهان در فضای داخلی بر خلقیات و فرایند خلاقیت تأثیر گذار هستند.
