بخشی از مقاله
چکیده
کلینیک های درمانی از جمله مکان هایی ست که بر حالات روحی و روانی مراجعه کنندگان تاثیر به سزایی دارد. طراحی نامناسب این محیط ها، بدون در نظر گرفتن نیاز های بیماران و همراهان آن ها سبب تشدید اضطراب و ترس در آنها می گردد و عدم کنترل صحیح آن سلامت مراجعان را به خطر انداخته و حتی موجب تشدید بیماری می شود. هدف از این پژوهش که به طرح و بررسی عوامل محیطی موثر در کاهش اضطراب افراد پرداخته، ارتقای سلامت روان آن هاست.
برای دستیابی به اهداف مذکور با روش میدانی به گردآوری داده ها با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و اسنادی راهکارهایی خاص برای طراحی کلینیک های درماین ارائه شده است که سبب ایجاد محیطی مطبوع با فضاهایی منعطف و منطبق در فرآیند درمان می گردد. از نتایج حاصل از این پژوهش به نظر می رسد جذابیت محیط طبیعی، گرافیک محیطی مناسب، رنگ و نور می توانند تاثیر مستقیم در بهبود فرایند درمان داشته باشند.
-1 مقدمه
مراکز درمانی با هدف درمان بیماران و بهبود سلامتی افراد جامعه احداث و به بهره برداری می رسند. بنابراین در اکثر موارد، صرفا کیفیت درمان این مراکز مورد بحث و بررسی قرار می گیرد و متاسفانه کالبد فیزیکی بنا صرفا از جهت بهداشت و عدم آلودگی و ارتباطات عملکردی و فیزیکی فضاهای موجود ارزیابی می شود؛ و احساس رضایت کاربران مجموعه - بیماران و کارکنان - از فضا و جنبه های ادراک دیداری و بصری موجود و تاثیر آنها بر رفتار بیماران اهمیت چندانی ندارد. اما بر مینای تعریف سازمان بهداشت جهانی، سلامتی یک مساله چند بعدی است و علاوه بر بعد جسمی، دارای ابعاد روحی-روانی و اجتماعی است. باید توجه داشت که ابعاد مختلف سلامتی و یا بیماری بر یکدیگر اثر گذاشته و تحت تاثیر یکدیگر قرار می گیرند.[1]
انسان همانگونه که محیط خود را می آفریند، تحت تاثیر روانی آن نیز به سر می برد. این حقیقت محتوم مدتی است که باعث ظهور یک بحث مهم علمی تحت عنوان »نفوذ متقابل انسان و محیط« شده است. تاف اشاره می کند که سلامت در مراکز درمانی به طور چشمگیری می تواند از طریق هماهنگی بین انسان و محیط اطرافش تعریف شود و آن را بالا بردن »سازگاری انسان-محیط« می نامد.[2]
ار آنجا که سلامت روان با عواطف تفکرات و رفتار آمی ارتباط دارد و در واقع رشد مهارت های فکری و ارتباطی را فراهم می کند و باعث رشد عاطفی، انعطاف پذیری و عزت نفس آدی می شود.[3] استرس زمانی اتفاق می افتد که یک عدم تعادل میان نیاز های انسان و قابلیت های محیطی به وجود بیاید. ممکن است محیط با شلوغی بیش از حد، سروصدا، کمبود حریم شخصی، کمبود روشنایی به خصوص وقتی با اجرای رنگ های داخلی نا مناسب همراه شود، به این استرس بیافزاید.[4]
انسان ها نیاز های فیزیکی، اجتماعی و روانشناختی دارند، که رضایت آنان از زندگی را فراهم می آورد. تحقیق در مورد نیاز های انسان ابتدا توسط مک دوگال در سال 1908 آغاز شد، توسط فروید، مورای و هال ادامه یافت و سرانجام توسط مازلو در حیطه روانشناسی رایج و عملی شد.[5] در قرن گذشته دیدگاه های مختلفی درباره ی نیازهای اساسی انسان ها توسعه و تکامل یافته است.
فضای زندگی عبارت است از شخص و محیطی که به وسیله ی شخص ادراک می شود. بنابراین موقعیتی را که شخص در آن به سر می برد »فضای زندگی« اوست. بر اساس گفته پایه گذار نظریه میدانی، کورت لوین رفتار آدمی تابعی است از شخص و محیط که یه صورت فرمول B=F - P.E - نشان داده می شود.[6] اندیشه اصلی رویکرد شناختی - گشتالتی - به روان شناسی اجتماعی آن است که رفتار شخص بستگی به شیوه ی درک او از موقعیت های اجتماعی دارد.
بنابراین مقاله با گردآوری داده کتابخانه ای و میدانی نظر دارد جستجوی خود را به متون مختلف معطوف کرده تا بتواند توصیه های طراحی کلینیک ها را استخراج کرده و مصادیق توصیه ها را بیابد. بنابراین در ابتدا به سابقه مطالعه در این خصوص اشاره ای مختصر می شود تا روش کتابخانه ای که مهم ترین راه رسیدن به هدف تحقیق است، مشخص شود.
-2 پیشینه تحقیق
در دهه های اخیر، مفهومی با عنوان معماری شفا بخش پدید آمده است.. [7 ] که برخی از آن به طور خاص برای معماری فضا های درمانی و برخی به طور خاص برای محیط های مختلف و تاثیرش بر سلامت انسان از آن بهره می برند.[8] در بررسی تاثیر خصوصیات محیط بر سلامتی مختص فضا های درمانی، پژوهشگران بر این اتفاق نظر دارند که محیط فیزیکی مناسب در طراحی فضا های درمانی، می تواند سلامت جسمی، روحی و روانی بیماران و کارکنان را تامین کند.[9]
بررسی تاثیر خصوصیات محیط بر سلامتی به طور عام نیز، یا بر پایه رویکرد های روانشناسی محیط است که درباره اثر محیط بر سلامتی و درمان نگاشته شده است[10] یا بر پایه تنظیم انرژی اشیا در محیط و اثر گذاری آن بر انسان است که در این پژوهش ها ارکان اربعه را مبنای تبیین انرژی قرار داده اند.[11] این تحقیق با شهادت بر این که معماری به مثابه مکان زندگی انسان و امتداد وجودی اوست، با نگاهی به سلامتی او، کیفیت معماری را تبیین می کند. نتایج پژوهش بر این نکته صحه می گذارد که توجه هر چه دقیق تر به عوامل موثر در طراحی محیط های درمانی می تواند تاثیر بسیاری بر روند مثبت بهبود بیماران داشته باشد.
-3 مولفه های موثردر ارتقای شفابخشی محیط
موسسات و اشخاص حقیقی و حقوقی بسیاری در زمینه محیط های شفابخش و عوامل موثر بر آن به تحقیق و بررسی پرداخته اند. یکی از این نهاد ها، موسسه ساموئلی است. این موسسه یک سازمان پژوهشی غیرانتفاعی است که از تحقیقات علمی در زمینه شفا و نقش آم در پزشکی و مراقبت های بهداشتی حمایت می کند و به توسعه محیط شفابخش مطلوب می پردازد.
این موسسه نتیجه سال ها تحقیق و پژوهش خود را تحت عنوان OHE ارائه نموده است. در جدول 1، به توضیح فضا - فضا به عنوان یک مکان با خصوصیات اجتماعی، روانی، جسمی، روحی، اجزای رفتار - در حمایت از بهداشت و درمان می پردازد. به عقیده این موسسه، محیط شفابخش مطلوب یا مناسب از طریق تحریک ظرفیت ذاتی بدن، توانایی شفا و التیام را داراست.[12] این موسسه در بررسی های خود صرفا به عوامل کالبدی نمی پردازد؛ بلکه عوامل بسیاری که رد زندگی روزمره افراد نقش دارند از جمله ذهن، امید، فرهنگ و غیره را در شفا بخشی مورد نظر قرار داده است. این موسسه هفت مولفه را در جهت ارتقا شفابخشی محیط ضروری می داند - جدول . - 1
روش ارائه شده توسط OHE ، یک شیوه سالم، بی خطر و فراگیر نسبت به روند بهبود را فراهم می کند. با توجه به یافته های موسسه ساموئلی در زمینه ارتقای شفابخشی محیط، پژوهشگران مالزیایی در زمینه معماری دیاگرامی بر مبنای محیط کالبدی، تحت عنوان ساخت فضاهای شفا بخش-BHS ارائه نمود - نمودار. - 1 در این نمودار، معماری شامل محیط کالبدی داخلی و خارجی است.
-4 محیط داخلی
با توجه به آنچه که در نمودار 1 طبقه بندی شده است؛ عناصری که در ایجاد یک محیط شفابخش موثرند عبارتند از: ایمنی، ارگونومی، رنگ ها، آثار هنری، نور، چشم انداز بیرونی، مبلمان، محیط پیرامون و در مان های مختلف. ایجاد محیطی امن و ایمن خصوصا در فضاهای درمانی، از جمله دغدغه طراحان و پژوهشگران است که بارها در مقالات و پژوهش های متعدد بر ضرورت آن تاکید شده است. خصوصا در بخش هایی که مختص کودکان می باشد و با توجه به مقتضای سنی کودکان که بسیار پر جنب و جوش تر از افراد بزرگسال هستند، اهمیت بیشتری می یابد.[13]
از سوی دیگر ارگونومی ارتباطی مستقیم با ایمنی دارد. هدف ارگونومی آن است که در طراحی ابزار و وسایل کار و سیستم های تولیدی و فنی نیز در طراحی محیط کار ، نیاز ها و خصوصیات جسمی و روحی انسان ها در نظر گرفته شود تا در عین نیل به افزایش بازدهی تولید، به سلامت وبهداشت و راحتی انسان ها نیز به بیشترین حد توجه شده باشد.[14] ادغام رنگ و آثار هنری با یکدیگر نقشی بسیار مهم در محیط های درمانی ایفا می نماید. در تحقیق ایزن - 2006 - دریافت که بهره گیری از رنگ های شاد و متنوع، محیطی فرحبخش و شاد را برای کودکان بستری، جهت بهبود، فراهم می نماید و استرس، اضطراب و افسردگی بیماران را به نسبت چشمگیری کاهش می دهد.
