بخشی از مقاله
چکیده :
نقد، بررسی وتحلیل آثار ادبی و منابع آموزشی از جهات گوناگون، از عوامل مهم تأثیرگذار در جهت ایجاد انگیزه براي علاقه مندان و مخاطبان است. این کار هم چنین موجب دقّت نظر خالق اثر و در نتیجه خلق آثار ارزنده تر ومفیدخواهد شد.تأمل ودقت نظر بیشتر به این نتیجه می رسیم که نقد و بررسی آثاري که مخاطب بیشتري دارند، از این منظر بیشتر مورد توجه است. نقد درست و منصفانه، ضمن نشان دادن نقاط قوتهايوارزشموجود در متن، نواقص و ایرادات آن را نیز با دقّت و حساسیت مورد توجه قرار می دهد.
کتاب فارسی عمومی دانشگاه پیام نور، گرد آوري گروه مولّفان از جملهیکتابهایی است که در نوع خود بی رقیب است و سالهاي متمادي هم چنان منبع اصلی این آموزه است. بنابراین باید با نگاهی انتقادي وبا حساسیت و وسواس بیشتر به نقد و بررسی آن پرداخت. این مقاله در صدد است تا کاستیها، ایرادات ومشکلات ابهام زاي این کتاب را بررسی نمایدو راهکارهایی براي تغییر اساسی در آن نشان دهد.
1مقدمه
کتاب فارسی عمومی دانشگاه پیام نور، گرد آوري گروه مولفان براي نخستین بار دي ماه سال یکهزار وسیصد و هفتادو هفت چاپ و از آن هنگام تا کنون بارها در شمارگان بسیار بالا چاپ وتوزیع گردیده است ومخاطب آن هم همهي دانشجویان رشتههاي گوناگون به جز زبان وادبیات فارسی است. به حکم تقدم فضل و فضل تقدم، ما ابتدا و پیش از هرگونه داوري، مراتب کُرنش خود را در برابر استادان بزرگ گرد آورنده به جا می آوریم و قدردان همهي تلاش، مجاهدت، حوصله، سلیقه و دقّت نظرایشان در انتخاب نمونهها، شرح و توضیح، تمرین و خودآزمایی هستیم.
از آن هنگام که این کتاب روانهي بازار دانش شدهاست، بیش از یکصد عنوان شرح و توضیح، راهنما و گردآوري پرسش و پاسخ در کنارآن آماده و در دست رس مخاطبان قرار گرفت و هرگز کسی با دید انتقادي به آن نگاه نکرد. تنها نقدي یک صفحهاي در روزنامهي همشهري و در خردادماه یکهزار و سیصد و هشتاد ویک با عنوان: تیراژ زیاد ایراد زیاد پیرامون آن نگاشته شدکه آن هم راه گشا نبود.
سعی ما بر این است که با نگاهی انتقادي ودقیق و بدون هر گونه شائبه- به جز اصل موضوع نقد منصفانه – به کاستیها، نارسائیها، اشکالات وابهامات گوناگون آن بپردازیم. این که چرا پس از این همه سال و انتشار مجدد، حالا به فکر نقد این کتاب شدیم وچقدر از معیارهاي نقد را به کار بردهایم و نقد ما چه تأثیري بر چاپ مجددکتاب خواهد داشت، پرسشهاییاند که پاسخ آنها در ادامه خواهد آمد.
نگارنده پس از چندین سال تدریس کتاب مذکور وآشنایی کامل با داشتهها ودانستههاي دانشجویانکه- مر بوط به مقطع متوسطه است– اقدام به این کار نمود. همان گونه که اشاره خواهد شد، این کتاب نهتنها چندان تناسبی با آموختههاي دانشجویان ندارد، بلکه در جاهاي مختلف موجب اشکال وابهام است و درجاهایی هم مطالب متفاوت و متناقض دارد که روي هم رفته ویرایش جدیدي از کتاب را می طلبد.
کلّیات
همان گونه که اشاره گردید، کتاب فارسی عمومی دانشگاه پیام نور، داراي ایرادات، اشکالات و خطاها و نارساییهایی است که می توان موارد را در چند دستهيکلّی زیر قرار داد و به ذکر شواهد، مصادیق و راه حل براي رفع اشکال پرداخت.
.2.1 ایرادات و اشکالات شکلی وصوري
.2.2 ایرادات و اشکالات املایی وچاپی
.2.3 ایرادات و اشکالات نگارشی وویرایشی
.2.4 ایرادات و اشکالات محتوایی
.2.1ایرادات و اشکالات شکلی وصوري
نخستین مشکلی که در این کتاب و با یک نگاه ساده دریافت می شود، عدم رعایت ترتیب وتوالی در اختصاص بخشهاي گوناگون به موضوعات متفاوت است. به نظر می رسد:اگر این کتاب به شکلی بهتر فصل بندي می شد، از هر حیث بهتر و ارزندهتر می بود. براي نمونه می توانست ابتدا از متون نظم و نثر قدیم ومتأخّر یا معاصر تشکیل شود و فصولی هم به مباحث دستوري، نگارشی، مکاتب ادبی جهان و... اختصاص داده شود.
این کتاب، - مانند دیگر آثار ادب فارسیبا- تحمیدیهاي از استاد توس، حکیم فردوسی، آغاز شده است و بعد از آن هم ابیاتی از داستان رستم وسهرابِ این حماسه ستُرگ انتخاب شده است. پس از آن بی درنگ به شرح زندگی، آثار و قصیدهاي از ملک الشعراي بهار پرداخته شده است. بعد هم به شرح حال و آثار اخوان ثالث و شعر زمستان او گریزي زده شده است و دوباره مطالبی در مورد صائب تبریزي و نمونههایی از مفردات وي انتخاب گردیدهاست.
پس از شرح حال کوتاه و نمونههاي شعر صائب، به شرح حال جامی، عنصر المعالی کیکاووس، عرفان از دیدگاه شهید مطهري و... به این ترتیب و در این پریشانی لجام گسیخته و بدون هیچ گونه توجیه و دلیل، نمونههایی چون: مطالبی از ترجمه تفسیر طبري؛ یعنی نخستین آثار نثر فارسی و یا آثارعبید زاکانی، شاعر، نویسنده و طنزپرداز قرن هشتم، بخشی از کتاب سیاست نامهي خواجه نظام الملک قرن پنجم و مانند آندرپایان کتاب و پس از معرّفی مکتبهاي ادبی غرب قرار گرفتهاند و از طرف دیگر، نمونههایی از شعر نیما یوشیج، سپهري و دیگر آثار معاصر، در میانهي کتاب گنجانده شدهاست که این
عدم توالی درست مخل یادگیري و مصداق بارز بد سلیقگی است.
پیشنهاد می شود:این کتاب درفصل اول - به نظم فارسی از آغاز تا دورهي مشروطه بپردازد وضمن آن، نمونههایی از قدیمیترین آثار سبکهاي خراسانی، عراقی، اصفهانی، بازگشت ادبی وجریانات بین- بین مثل شعر دورهي سلجوقی و مکتب آذربایجان، مکتب وقوع، و اسواخت و... مانند آورده شود.
