بخشی از مقاله
چکیده
در پژوهش حاضر به شناسایی متغیرهای زیستگاهی تاثیرگذار بر حضور سوسماران منطقه حفاظت شده الوند پرداخته شد. منطقه حفاظت شده الوند با مساحت 8618 هکتار در استان مرکزی و در شهرستان خمین واقع شده است. در این پژوش زیستگاه مورد مطالعه از نظر ژئومورفولوژی به سه تیپ دشت، تپه ماهور و کوهستان تقسیمبندی شد. با استفاده از نرم افزار Arc-Gis هر سه تیپ به سلولهایی به اندازه 50×50 متر شبکه بندی شده ودر هرتیپ با استفاده از طرح نمونه برداری تصادفی- سیستماتیک 10 درصد از سلولها انتخاب شد، سپس به روش پیمایشی در هریک از سلولهای انتخابی به جستو جوی سوسماران پرداخته شد.
در محل مشاهده گونه پلات دایرهای به شعاع 11/5 متر جهت ثبت اطالاعات زیستگاهی از قبیل پوشش گیاهی - تراکم، غنا و درصد پوشش گیاهی - و جنس بستر - خاک، سنگ وسنگریزه، صخره - ، ارتفاع از سطح دریا و جهت زده شد نتایج حاصل از آنالیز نرم افزار GGE biplot برای سه تیپ زیستگاه دشت، کوهپایه، و کوهستان نشان داد که بیشترین حضور در زیستگاه دشت متعلق به گونهOphisops elegans است که متغیر های تاثیر گذار برای حضور این گونه عبارتند از: درصد غنای گیاهی، درصد خاک، و درصد تراکم پوشش گیاهی و بدترین پارامتر برای حضور این گونه دصد سنگ ریزه میباشد. در زیستگاه کوهپایه بیشترین حضور متعلق به گونه های Ophisops elegans و Paraloudakia caucasia می باشد، و مهمترین پارامتر برای گونه Paraloudakia caucasia ارتفاع و درصد سنگ ریزه میباشد. همچنین برای زیستگاه کوهستان گونه های Ophisops elegans، Paraloudakia caucasia و Loudakia nuptaبیشترین حضور را داشتند که به طور اختصاصی گونههای Ophisops elegans و Paraloudakia caucasia با درصدصخره و گونه Loudakia nupta با غنای گیاهی، درصد تراکم پوشش گیاهی، درصد سنگریزه، و ارتفاع به ترتیب حضور نشان دادند.
کلمات کلیدی: فاکتورهای زیستگاهی، سوسماران، منطقه حفاظت شده الوند،GGE biplot
مقدمه:
ایران دارای تنوع بالای از خزندگان است به شکلی که بیش از 120 گونه سوسمار از نقاط مختلف آن گزارش شده است . - Anderson, 1999; Rastegarpouyani et al., 2008 - از انجاییکه اکثر مطالعات موجود در ایران در حوزه خزندگان متمرکز بر مطالعات تاکسونومی بوده است لذا بررسی بوم شناختی خزندگان - سوسمارها - در ایران ناشناخته مانده است و پژوهش در این حوزه پیرامون این گروه از مهرهدارن حائز اهمیت می باشد. همچنین از آنجاییکه زیستگاه یک فاکتور کلیدی در حفاظت از گونهها محسوب میشود - Dezfoulian et al., 2012 - لذا بررسی متغییرها و پارامترهای زیستگاهی موثر بر حضور، پراکنش و همچنین انتخاب زیستگاه سوسماران حائز اهمیت می باشد - . - Ebrahimi et al., 2013 به همین خاطر سالیان زیادی است که اکولوژیست ها به بررسی انتخاب زیستگاهی، الگوی تنوع گونهای و همچنین عوامل زیستگاهی موثر بر پراکنش و حضور سوسماران میپردازند . - Ebrahimi et al., 2013 -
همچنین سوسماران در بین دیگر گروه مهرهدارن به عنوان مدلی برای توجیه و توضیح الگوی تنوع گونهای مورد استفاده قرار میگیرند . - Huey et al,1983,. Vitt, 1994 - سوسماران تغییرات درون و بین گونهای زیادی را در الگوی استفاده از زیستگاه و پراکنش نسبت به پارامترهای زیستگاهی از قبیل ارتفاع، ساختار خاک و همچنین پوشش گیاهی نشان میدهند . - Lomolino,2001,. Rohbek, 1995 - استفاده از زیستگاه و همچنین انتخاب زیستگاه در بین گونههای سوسماران بسیار متفاوت میباشد، که به شدت تحت تاثیر فاکتورهای زیست محیطی - از قبیل: ارتفاع، ساختار خاک، پوشش گیاهی، دما، بارش و.. - قرار میگیرند . - Ebrahimi et al,2013 -
این ویژگیهای فیزیکی زیست محیطی نقش مهمی را در حضور، پراکنش و همچنین استفاده از زیستگاه سوسماران ایفا میکند. غنا و تنوع گونهای و بیومس سوسماران میتواند در بین زیستگاهها متفاوت باشد، چون هرگونه، پاسخ و عکسالعمل متفاوتی را نسبت به فاکتورهای زیستی و غیر زیستی نشان میدهند . - Ebrahimi et al,2013 - شناخت عوامل محیطی موثر بر حضور گونهها یکی از مهمترین موضوعات در علم بومشناسی است - - Krebs, 2001 و آگاهی از نحوه تاثیر پذیری گونهها از متغییرهای محیطی می تواند کمک موثری برای حفاظت از گونهها مخصوصا انواع در خطر انقراض داشته باشد. خزندگان نقش مهمی در کارکرد اکوسیستمها دارند - Zug, 2001 - و حذف آنها باعث اختلال در زنجیره غذایی و چرخه انرژی در اکوسیستمها می شود. لذا گام نخست در حفاظت از طبیعت شناخت تک تک اجزای آن است.
مواد و روش ها:
موقعیت منطقه مورد مطالعه:
منطقه حفاظت شده الوند با مساحت 8618 هکتار واقع در استان مرکزی، در سال 1381 حفاظت شده اعلام شد. منطقه شامل رشته کوه الوند ودشتهای اطراف آن با دامنه ارتفاعی 2040 تا 3080 متر است. بارندگی و دمای متوسط سالیانه 380 میلیمتر و10 درجه سانتیگراد، منطقه را دارای اقلیم مدیترانهای معتدل نموده است. این ناحیه جزء رویشگاه ایرانی- تورانی به شمار میرود. الوند منطقه ای کوهستان است که بطور مایل از شمال غرب به سمت جنوب شرق امتداد یافته و در بخش جنوبی استان مرکزی قرار گرفته . کوه الوند در 20 کیلومتری غرب شهرستان خمین و 30 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان شازند واقع است.
از نظر جغرافیایی در حد فاصل 49 38/10 الی 49 /49/00 طول شرقی و 33 /42/00 الی 33 /49/10 عرض شمالی واقع شده است ،کوه الوند منطقه ایکاملاً کوهستانی با کمربندهای ارتفاعی متفاوت که دارای کوه ها و تپه ماهورهای بلند و دره های متعددی است. از پستاندارن مهم منطقه میتوان به بز و پازن - - Capra aegagrus aegagrus، قوچ و میش - - Ovis orientalis، پلنگ - - Panthera pardus، گرگ - - Canis lupus و از پرندگان مهم میتوان به شاه بوف - - Bubo Bubo، سنقر سفید - - Circus Macrourus، دال - - Gyps Fulvus، عقاب طلایی - - Aquila chrysaetos، قرقی - - Accipiter nisus اشاره کرد. - درویش صفت، . - 1385
