بخشی از مقاله
چکیده:
مهمترین عامل تعیین کننده طراحی در استفاده از نور روز، شکلدهی هندسی ساختمان است که شامل دیوارها، سقفها، کف، پنجرهها، ارتباط آنها با یکدیگر است. ارتباط کمیت نور با فرم های مختلف هندسی نیز ارزشمند میباشد. در اکثر محیطهای کاری از عمده ترین اهداف اولیه بهره وری و بازدهی است و از شیوه های طراحی نور طبیعی به عنوان پشتوانه ای برای تحقق این اهداف استفاده میشود.
خوشبختانه گرایش رو به رشدی برای افزایش رضایت کارکنان در بیشتر محیط های کاری پدید آمده است و کنترل کنندههای نور ورودی فضای اداری باید در ایجاد رضایت بصری و روان شناختی محیط مشارکت داشته باشد. از اینرو، توجه به طراحی صحیح و کاربرد درست شیوههای کنترل کنندههای نور، آثار مثبت بیشتری از لحاظ بازدهی و رضایت استفاده کنندگان در اکثر فضاهای اداری دارد. این نوشته در صدد است میزان تاثیرگذاری و اهمییت ارتفاع و پهنای پنجرهها، عمق اتاق، انواع نورگیرها و مصالح نورگیرهای سقفی در استفاده از نور روز مناسب و راههای فراهم آوردن آن را در ساختمانهای اداری بررسی کند. فاکتورهای ذکر شده در بالا کنترل کننده نور در فضای میباشند. روش تحقیق این پژوهش توصیفی و با تحلیل ساختمان اداری سفید تهران به اهمیت این موضوع میپردازد.
1 مقدمه
با توجه به اینکه نور طبیعی تاثیر بسزایی روی سلامت روحی و جسمی انسانها دارد و همچنین نور طبیعی روز در صرفه جویی انرژی و کاهش هزینهها بسیار موثر است و بهره گیری از نور طبیعی روز برای روشنای منازل از لحاظ فناوری امکان پذیر میباشد از نظر اقتصادی نیز به علت افزایش روز افزون قیمت سوختهای فسیلی و سایر منابع انرژی و تلاش متخصصین در کاهش هزینه، مهندسین و دانشمندان را به استفاده بیشتر از انرژی خورشید تشویق نموده است. امروزه فضاهای زندگی در مراکز شهرها به علت تمرکز جمعیت با مشکلات متعددی در عرصه اجتماعی، فرهنگی و به خصوص زیست محیطی مواجه است که موجب کاهش کیفیت زندگی در آنها شده است.
از طرفی کیفیت محیط زندگی انسان، تأثیر بسیاری بر، سلامت جسم و روح او دارد. طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی عبارت است از برخورداری از آسایش کامل جسمی، روانی و اجتماعی و نه فقط نداشتن بیماری و نقص عضو. همچنین احساس رضایت از کیفیت یک محیط، سبب تأثیرات مثبت برروابط ساکنان با هم میشود.
2 شرایط ایجاد نور روز مناسب
نور روز، ترکیبی از نور خورشید، نور آسمان و نور بازتاب شده از زمین و اجسام اطراف میباشد. نور آسمان، نوری است که در اثر برخورد پرتوهای خورشید به مولکولها و ذرات معلق در هوا پخش میشود. یکی از معیارهای معتبر سنجش مقدار نور روز در فضا، متوسط نور روز میباشد. متوسط نور روز، حاصل تقسیم میزان روشنایی داخلی فضا به روشنایی بیرون، در شرایط آسمان ابری میباشد، که به صورت درصدی بیان میشود.
در نظر گرفتن این شرایط آسمان، به منظور عدم تأثیر پرتوهای مستقیم خورشید بر مقدار متوسط نور روز، میباشد. نرم افزارهایی که عامل نور روز را محاسبه میکنند - نظیر اکوتک، دیالوکس، رادیانس - نیز، محاسبات را در همین شرایط آسمان انجام میدهند. مقدار عامل نور روز در حد استاندارد خود، برای همه کاربریها یکسان نمیباشد و هر کاربری مقدار مختص به خود دارد، که به آن اشاره خواهد شد.
چنانچه میزان متوسط نور روز زیر 1% باشد، فضا تاریک و افسرده به نظر میآید و در اغلب اوقات نیاز به استفاده از وسایل الکتریکی میباشد - حالت نورگیری ضعیف - . اگر این مقدار بین 2% تا 5% باشد نورگیرها نور قابل توجهای وارد فضا کردهاند، ولی همچنان در بعضی اوقات نیاز به وسایل الکتریکی میباشد - حالت نورگیری متوسط - و اگر بالای %5 باشد نور روز زیادی در فضا وجود دارد.
دیگر تحقیقاتی در فضاهای با متوسط نور روز زیر 1%، فاقد توان لازم برای بهرهگیری از نور طبیعی و به طور غیر قابل قبولی تاریک دانسته شده است. برای فضاهای با متوسط نور روز 1% تا 2% ،توان کمی برای بهره گیری از نور روز وجود دارد و این مقدار حداقل قابل قبول برای نور روز است، مقدار متوسط نور روز 2/5% مناسب و مقدار 5% بسیار خوب و مناسب برای مطالعه و کار در نظر گرفته شده است.
3 تأثیرات نور روز بر سلامت انسان
تأثیرات نور روز بر بهبود خلق و خو، کاهش افسردگی، افزایش بهرهوری در محیط کار، افزایش رضایتمندی از کیفیت محیط و کنترل ریتم شبانهروزی بدن، در مطالعات بسیاری اثبات شده است که در ادامه به نمونههایی اشاره میشود. چندین مطالعه معتبر تأثیرات مثبت نور روز را بر بهبود خلق و خو و قوه ادراک انسان و همچنین احساس راحتی نشان داده است در روز نور همچنین ایجاد احساس آرامش و نیز افزایش بهرهوری و رضایتمندی در محیطهای کاری مؤثر است. تحقیقات متعددی نشان داده است که قرار گرفتن در معرض نور روز مناسب باعث کاهش افسردگی و نیز جلوگیری از آن میشود
4 اهمیت و جایگاه نور در منظر راه - منظر شهری -
مهم ترین راههای ارتباطی انسان با محیط اطراف را حواس پنجگانه تشکیل می دهد و بین حواس ، بینایی از اهمیت زیادی برخوردار است. بخش اعظم اطلاعات پیرامونی هرفردشامل مواردی می شود که دیده میشوند. از نقطه نظر روانی، چگونگی حضور نور در محیط نقش بسیار تعیین کننده ای در چگونگی کنشها و واکنشها دارد و از همین روست که شناخت نور و چگونگی نورپردازی میتواند منجر به برخوردی آگاهانه در طراحی محیط زندگی انسانها شود. تاثیرات نور روز همیشه بوسیله معماران مورد ملاحظه قرار گرفته است. با توجه به کم شدن تاثیرات پویایی بصری نور طبیعی روز، در شب میتوان با نورپردازی و کنترل جهت، شدت و رنگ نور، خصوصیات منظر شهری را نشان داد.
5 رابطه نور و منظر راه - منظر شهری -
باید به ضرورت وجود نور به عنوان یکی از اصلی ترین عناصر منظر شهری،به صورت خاص پرداخته شود. امروزه نورپردازی که تعریف کننده هویت و منظر شهر در شب است، باعث کاهش حوادث، تصادفات، جرایم، بزه کاری و افزایش جذابیت، زمان فعالیت، امنیت اجتماعی و کیفیت زندگی شهری میشود. در بسیاری از شهرهای مهم دنیا مدیران شهری با بهره گیری از نظر مشاوران نورپردازی و با اجرای برنامههای متعدد در حال ایجاد ارتباط بین مردم، نور و محیط شهری هستند و یک نگرش اجتماعی به نورپردازی شهری را دنبال میکنند. نورپردازی شهری محدوده ای عملکردی است که هنوز علی رغم پیشرفتهای انجام شده از قابلیت های مهم و تاثیر گذاری برخوردار است که باید به آنها پرداخته شود.
6 نور و نورپردازی و منظر راه های شهری
استفاده بیانی از نور به شکلی نمادین، بصری، ساده و در عین حال ابهام آمیز برای گشودن پنجره دنیای خیالهای بشری، بزرگترین امکان نورپردازی در عصر معاصر است. هر روز بیش از پیش امکانات نور را کشف میکنیم و این کشف به نوبه خود زمینه را برای گسترش تواناییهای مربوط به درک محیطی فراهم میکند. این امر امکان خلق یک سلسله هیجانات و احساسات لطیف در گستره بینایی محدود و بسته میدهد.
بنابراین نورپردازی ابزاری است برای ساختن فضاهایی شخصی با ادراک و تلقی شخصی. امروزه نور توسط انسان آزادانه و به سهولت میتواند دیده شود، لمس شود و با یک اشاره ساده دگرگون و ثبت شود. بنظر میرسد که درراستای طراحی نورپردازی درراستای ایجاد طرحهای معمارانهخصوصاً در منظر شهری ملاحظات ذیل میتواند مثمر ثمر واقع گردد: خوانایی، زیبایی، ایمنی و امنیت که هر کدام این شاخصهها را میتوان در مقیاس شهری به به موارد متعددی تقسیم نمود
7 نور طبیعی در فضاهای داخلی محیط های اداری
نورپردازی محیط های عمومی قواعد ویژه ای دارد و استانداردهایی جدا از محیطهای خصوصی و مسکونی میطلبد. از آن جا که بیشتر فعالیتهای اداری در طول روز انجام میگیرد، روشنایی مصنوعی جنبه مکمل دارد. در ساختمانهای اداری که عرض ساختمان زیاد است، اغلب بخشهای مرکزی از نور طبیعی مستقیم و کافی برخوردار نیستند، در بخش ساختمان نور مصنوعی اولویت دارد در مکانهای کاری نزدیک به پنجره، چنانچه پنجره رو به جنوب، غرب یا شرق باشد، اجتناب از خیرگی چشم با استفاده از انواع وسایل شکست یا کاهش نور مستقیم اهمیت مییابد. اگر میزهای کار با توجه به نور طبیعی پنجرهها طراحی شوند، نور مصنوعی میتواند در نزدیکی پنجره نیز قرار گیرد تا تفاوت بین جهت تابش نور طبیعی و مصنوعی به حداقل برسد
8 نور در فضاهای اداری
به اختصار به قواعدی چند در مورد نورپردازی مکانهای مذکور میپردازیم. از آن جایی که بیشتر فعالیتهای اداری در طول روز انجام میگیرد روشنایی مصنوعی جنبه مکمل دارد. در ساختمانهای اداری که عرض ساختمان زیاد است اغلب بخشهای مرکزی ساختمان نور مصنوعی اولویت دارد در مکانهای کاری نزدیک به پنجره، چنان چه پنجره رو به جنوب، غرب یا شرق باشد، اجتناب از خیرگی چشم با استفاده از انواع وسایل شکست یا کاهش نور مستقیم اهمیت مییابد.
اگر میزهای کار با توجه به نور طبیعی پنجرهها طراحی شوند، نور مصنوعی میتواند در نزدیکی پنجره نیز قرار گیرد.تا تفاوت بین جهت تابش نور طبیعی و مصنوعی به حداقل برسد. محلهای تردد، ورود و خروج باید به صورت یکنواخت و کافی روشن شوند. 100 الی 150 لوکس روشنایی برای این گونه فضاها کافی است. قسمت بیرونی فضای ورودی باید حداقل 50 لوکس روشنایی داشته باشد. نمای بیرونی ساختمانهای اداری به لحاظ نورپردازی مهم است. چراغها باید در رابطه با فرم معماری نما طراحی شوند. چنان چه نمای ساختمان در خیابانها و معابر عمومی قرار گیرد، بخش پایینی نما میتواند نور پردازی قوی تر در مقایسه با قسمتهای بالایی نما - در مورد ساختمانهای مرتفع اداری - داشته باشد. در دفاتر و فضاهای کاری اداری تأمین 200 تا 300 لوکس روشنایی ضروری است و روی میز بهتر است 500 لوکس و در شرایط کار دقیق چشمی تا حدود 700 لوکس روشنایی تأمین شود.
9 اهمیت نور در محیطهای اداری
روشنایی سطوح عمودی در محلهایی که به طور مداوم مراجع دارند نیز اهمیت دارد. در این فضاها بهتر است متن و محیط اطراف محل مراجعه عموم به صورت متنوعی نورپردازی شود. نور پردازی باید به جهت یابی در فضا و تشخیص محلهای تردد و مراجعه اصلی کمک کند. محلهای گفت و گو، انتظار و استراحت بهتر است به سبک فضاهای مسکونی نورپردازی شوند تا محیطی دوستانه و آرامش بخش به وجود آید. نورپردازی یک فضای اداری با گذشته از کاربردهای علمی ابزار تبلیغ و نمایش چهره شرکت به عموم است.
در انتخاب نوع چراغ و نحوه نورپردازی باید به این مسئله توجه شود. نورپردازی نمیتواند یکسره به مهندس برق محول شود. روشنایی مصنوعی به عنوان مکمل نور طبیعی نقش مهم و موثری در طرح معماری و کیفیت کلی ساختمان دارد. با نورپردازی مناسب میتوان زیبایی ساختمان را تا حد قابل توجهی افزایش داد. در هر حال معماری و روشنایی دو مقوله غیر قابل تفکیک و در رابطه مستقیم با هم هستند .[13] ازجمله مهمترین عوامل فاکتورهای شکل دهنده نور روز پنجرهها و عمق اتاق و نورگیرها و مصالح استفاده شده در نورگیرها میباشد که کنترل کنندههای نور روز در فضا میباشند در ادامه به بررسی و تحلیل این فاکتورها میپردازیم.
10 فاکتورهای شکل دهنده و کنترل کنندههای نور روز
1-10 ارتفاع پنجره
همانند جدول اندازه ارتفاع آن از سطح کار از مهمترین فاکتورهای موثر در طراحی نور ورز میباشند. طبیعتا هرقدر سطح پنجره بزرگتر باشد نور حاصل از طریق آن افزایش مییابد اما ارتفاع پنجره فاکتور مهمتری است هر قدر پنجره بلند تر باشد روشنایی بیشتری به عمق اتاق نفوذ خواهد کرد. نکته به جنس اطراف هم بستگی دارد و شاید این درصد تغییر کند.
