بخشی از مقاله
چکیده
در این تحقیق ابتدا با تلفیق فرایند مدیریت ریسک و گام های چرخه حیات پروژه، زمان مناسب جهت اجرای مراحل مختلف فرایند مدیریت ریسک شامل برنامه ریزی، شناسایی، ساختاردهی، تعیین مسئولیت های مدیریت در حوزه مالی پروژه، تجزیه و تحلیل های کیفی و کمی، کنترل و مدیریت در هر یک از گام های چرخه حیات پروژه بیان می گردد.سپس کل فرآیند مدیریت ریسک مرور شده و در بخش نحوه شناسایی و آنالیز، روشهای موجود ارایه شده و سپس رویکرد جدیدی بر مبنای کار با WBSها، ارایه شده است.
در پایان شناسایی موارد عدم قطعیت در پروژه های ساختمانی انجام می گیرد ، سپس مواردی که بر روی سود پیمانکار اثر می گذارند جدا شده ، با استفاده از نمودار توزیع احتمالات تحلیل می شوند تا الگویی جهت ارزیابی هزینه ها و درآمدهای پیمانکار ارائه گردد. این کار با تعیین ارتباط ریاضی بین هر یک از عدم قطعیت ها - که به شکل متغیر ظاهر می شوند - با هزینه انجام می گیرد.
-1مقدمه
موفقیت یک پروژه بر مبنای نتایجی که باید بر اساس اهداف پروژه در قالب زمان، هزینه و کیفیت تعیین شده بدست آورد سنجیده می شود و دستیابی به نتایج مطلوب پروژه، به نحوه مدیریت ریسک هایی که پروژه با آن ها مواجه می گردد بستگی دارد. بسیاری از شرکت ها پروژه را تنها با دیدی مبهم از اهداف پروژه و اولویت های آنها آغاز می نمایند.هر یک از فرایندهای مدیریت ریسک مستلزم بکارگیری ابزار تجزیه و تحلیل، برنامه ریزی، کنترل و فنون مدیریتی است که نیاز به سرمایه گذاری دارد.
همچنین برای اجرای این فرایند در سازمان می بایست بسترسازی لازم و زیرساخت هایی اعم از فنی، پشتیبانی، کامپیوتری، بانک های اطلاعاتی و رویه ها و فرایندها فراهم گردد. آگاهی و درک پتانسیل و اهمیت مدیریت ریسک پروژه باید به صورت شفاف و واضح در تصمیم گیری های مدیریت پروژه لحاظ گردد. چارچوب و ساختار طبیعی بررسی این تصمیمات، چرخه حیات پروژه می باشد.
نمای ساختار چرخه حیات پروژه برای تهیه چارچوبی در جهت پیش بینی منابع عدم اطمینان هایی که زودتر از زمان موعود به وقوع می پیوندند و آگاهی از اینکه فرایندهای مدیریت ریسک چه زمانی از چرخه حیات پروژه باید تغییر نمایند، از اهمیت زیادی برخوردار می باشد. در اجرای فرایند مدیریت ریسک، برقراری ارتباط آن با گام های مختلف چرخه حیات پروژه می تواند اثربخشی و کارآیی این فرایند را تا حد بسیار زیادی افزایش دهد.
-2سوابق مربوطه
مدیریت ریسک یک فرایند سیستماتیک جهت برنامه ریزی، شناسایی، ساختاردهی، تجزیه و تحلیل، واکنش به ریسک های پروژه و کنترل و مدیریت آنها میباشد. برای اجرای مدیریت ریسک اثر بخش و کارآمد باید مجموعه ای از فرایندهای ساختار یافته و رسمی وجود داشته باشد. در سال های اخیر ساختارهای متعددی از سوی مؤسسات و کتب مختلف برای اجرای فرایند مدیریت ریسک ارائه گردیده است که در این جا به برخی از آنها اشاره می نماییم.
برای اولین بار در اواخر سال 1950 جهت اجرای پروژه ساخت و راه اندازی موشک پولاریس ساختار PERT - Program Evaluation and Review Technique - گردید و به عنوان اولین روش برنامه ریزی رسمی پروژه که ریسک پروژه و عدم اطمینان های مربوط به فعالیت های پروژه را در برنامه ریزی دخالت داد، مطرح گردید. این رویکرد شامل یک مدل متشکل از شبکه فعالیت ها که در آن فعالیت ها دارای مدت زمان های احتمالی بوده و از توزیع های احتمالی یا تخمینی تبعیت می نمایند، تشکیل گردیده است.
در اواخر سال 1960 نویسندگان مدل های احتمالی ساختار درخت تصمیم گیری برگرفته از فرایندهای مارکو را مطرح نمودند. مدل GERT - Graphical Evaluation and Review Technique - واژه ای است که برای توصیف این نوع از مدل ها بکار می رود. این مدل این اجازه را می دهد که فعالیت ها درطول چرخه حیات پروژه و در مدت زمان های مختلف تعریف شوند و به عبارتی وجود فعالیت ها نیز به صورت احتمالی بیان گردد. در اواسط سال1990، انجمن مدیریت پروژه فرایند - Project Risk Analysis PRAM - and Management را در جهت توسعه راهنمای آنالیز و مدیریت ریسک پروژه در 9 مرحله تدوین نمود.
این ساختار چکیده تجربیات متعدد بدست آمده از سازمان های انگلیسی بود که سال های متمادی فرایندهای مدیریت ریسک را به طور موفق استفاده نموده بودند. همچنین در دهه 90 ساختار مدیریت پروژه توسط مؤسسه مدیریت پروژه - - Project Management Institute PMI در پیکره دانش مدیریت پروژه - PMBOK - Project Management Body Of Knowledge ارائه گردید که فرایند مدیریت ریسک را به عنوان یکی از زیر شاخه های مدیریت پروژه در 6 مرحله عنوان نمود .
راهنمای RAMP - Risk analysis and Management of Project - در سال 1998 برای اولین بار با همکاری مشترک مؤسسه مهندسین سیویل و مؤسسه و دانشکده اکتواریس ارائه گردید. یکی از مشخصه های اصلی ساختار RAMP دیدگاه استراتژیک آن به پروژه در قالب یک مدل مالی است. این ساختار نسبت به ساختارهای PMBOK وPRAM از سطح استراتژیک بالاتری برخوردار بوده و با تمرکز بسیار قوی بر روی موارد مالی پروژه، عمل می نماید. ساختارهای مطرح شده RAMP,PMBOK,PRAM نمونه های مناسبی از ساختارهای مختلف فرایندهای مدیریت ریسک می باشند.
دیگر ساختارهای ارائه شده را می توان به گونه ای به این سه ساختار مرتبط نمود. اگر چه برخی گزینه ها ممکن است نیازمند یک رویکردکاملاً جدید جهت مقایسه باشند، لیکن موارد اساسی و پایه در آنها یکسان خواهند بود. یکی از مدل هایی کهاخیراً توسط کریس چپمن و استفان وارد ارائه گردیده، ساختار SHAMPU می باشد که در واقع ویرایش جدید ساختار PRAM بوده و با تغییرات اندک در مفاهیم و تعاریف در سال 2003 در 9 مرحله مطرح گردیده و به عنوان یکی از جدیدترین و کاملترین ساختارهای مدیریت ریسک به شمار می رود. در این تحقیق از ساختار فرایند مدیریت ریسک SHAMPU جهت تلفیق آن با چرخه حیات پروژه استفاده گردیده است.
-3 اهداف تحقیق
در این تحقیق ابتدا با تلفیق فرایند مدیریت ریسک و گام های چرخه حیات پروژه، زمان مناسب جهت اجرای مراحل مختلف فرایند مدیریت ریسک شامل برنامه ریزی، شناسایی، ساختاردهی، تعیین مسئولیت های مدیریت در حوزه مالی پروژه، تجزیه و تحلیل های کیفی و کمی، کنترل و مدیریت در هر یک از گام های چرخه حیات پروژه بیان می گردد. سپس کل فرآیند مدیریت ریسک مرور شده و در بخش نحوه شناسایی و آنالیز، روشهای موجود ارایه شده و سپس رویکرد جدیدی بر مبنای کار با WBSها، ارایه شده است.
در پایان شناسایی موارد عدم قطعیت در پروژه های ساختمانی انجام می گیرد ، سپس مواردی که بر روی سود پیمانکار اثر می گذارند جدا شده ، با استفاده از نمودار توزیع احتمالات تحلیل می شوند تا الگویی جهت ارزیابی هزینه ها و درآمدهای پیمانکار ارائه گردد. این کار با تعیین ارتباط ریاضی بین هر یک از عدم قطعیت ها - که به شکل متغیر ظاهر می شوند - با هزینه انجام می گیرد.
-4لزوم توجه به چرخه حیات در فرایند مدیریت ریسک
چرخه حیات پروژه روش مناسبی برای تفهیم ساختار عمومی پروژه در هر دوره زمانی است. ساختار چرخه حیاتپروژه عموماً بر اساس ماهیت و طبیعت پروژه تعیین می گردد. بسیاری از منابع عدم اطمینان پروژه به دلیل عدم مدیریت آنها در گام های اولیه پروژه، دیر شناسایی شده و اثرات مخربی روی پروژه می گذارند و به همین دلیل ساختار تفصیلی چرخه حیات پروژه می تواند مدیریت ریسک را به درستی سازماندهی نماید. فرصت های اجرای مدیریت ریسک در طول چرخه حیات یک پروژه قابل ملاحظه می باشد.
مدیریت ریسک میتواند به طور موثر بر پایه های متفاوت و جداگانه در هر گام از چرخه حیات پروژه و بدون الزام اجرای مدیریت ریسک در گام قبلی و یا بعدی به کار برده شود، لیکن آغاز دیرهنگام آن می تواند محدودیت هایی را در اتخاذ واکنش های مقابله با ریسک به همراه داشته باشد. محدوده و عمق تجزیه و تحلیل ها با حرکت پروژه به سمت مراحل اجرایی افزایش خواهد یافت.
پیش از شروع هر گام یک تجزیه و تحلیل ریسک در مرحله اول می تواند مسیر حرکت را مشخص نموده و با در نظر گرفتن موارد جزئی تر و گزینه های مختلف در مراحل بعدی، تجزیه و تحلیل ریسک با جزئیات و دقت بالاتر اجرا می گردد، تا در نهایت فرایندهای مدیریت پروژه را به درستی و به صورت اثربخش هدایت نماید. مدیریت ریسک باید به عنوان یک جزء مکمل مدیریت پروژه در هر گام از چرخه حیات پروژه بحساب آید.
-5تفکیک گام های چرخه حیات
به طور کلی چرخه حیات، مراحل مختلف پروژه را از لحظه شروع تا پایان به یکدیگر متصل می نمایدعموماً. نمی توان یک تفکیک واحد چرخه حیات را جهت استفاده در کلیه پروژه ها بکار گرفت. برخی سازمان ها سیاست هایی را برای استاندارد نمودن چرخه حیات کلیه پروژه ها اتخاذ می نمایند و برخی دیگر نیز به مدیر پروژه و تیم پروژه اختیار تعیین مراحل مختلف چرخه حیات را بنا بر اقتضای هر پروژه تفویض می نمایند. در هر پروژه گام های چرخه حیات با توجه به ماهیت پروژه و اهمیت اقلام قابل تحویل در مقاطع مختلف پروژه تعیین می گردند.
-6مدل مدیریت ریسک در چرخه حیات پروژه
· آغاز فرایند مدیریت ریسک
مدیریت ریسک در گام های اولیه چرخه حیات پروژه تا پایان گام طراحی سخت تر از گام های اجرا و بعد از آن می باشد، زیرا درگام های اولیه مفاهیم پروژه به حالت سیال بوده و به درستی تعریف و شناسایی نگردیده اند. مدیریت ریسک در گام های اولیهمعمولاً استراتژیک، خلاق و به تمرکز بر شناسایی و بهرهبرداری از فرصت ها محدود می شود و کمتر موارد به صورت کمی، رسمی و در سطح تاکتیکی و عملیاتی در نظر گرفته می شوند. اجرای مدیریت ریسک رسمی در یک ساختار اهداف- سود- طراحی، نیازمند توجه به مدیریت ریسک در زودترین زمان ممکن ترجیحاًو در گام طراحی می باشد.
در گام طرح ایده در چرخه حیات پروژه، مهمترین مسئله تفهیم و تعیین دقیق و واضح اهداف اصلی پروژه و تا حد مشخصی شکست آنها جهت تعیین ارتباط هر یک با فعالیت های کلان پروژه می باشد. آغاز دیرهنگام فرایند مدیریت ریسک در پروژه، موجب پدید آمدن مشکلات زیادی در پروژه خواهد گردید. در آغاز گام اجرا، با توجه به اینکه قراردادها منعقد شده، پیمانکاران تامین تجهیزات و اجرا تعیین گردیده و مسئولیت ها و پست های مربوط به پروژه تعیین شده اند، تغییر در مدیریت ریسک در مقایسه با گام طراحی بسیار سخت و غیرموثر بوده و ممکن است هزینه مضاعف قابل توجهی را در پروژه بوجود آورد.
