بخشی از مقاله
-1 چکیده
عدالت اجتماعی از جذّاب ترین شعارهای مکاتب بشری در طول تاریخ بوده است و در دهه های گذشته یکی از مهم ترین موضوع هایی است که دانشمندان علوم اجتماعی به آن توجه دارند. این امر برآمده از رویکرد واقع بینانه ی تمامی رشت ههای علوم انسانی به فرایندهای نابرابری در جهان است - مرصوصی، 1383 - عدالت اجتماعی از مفاهیمی است که در تاریخ : زندگی بشر، کاربردها و برداشت های مختلفی داشته است و مفهوم آن همیشه مورد گفت وگو و کشمکش اندیشمندا ن مختلف بوده است، به گونه ای که درک انسان معلول با یک انسان مستعد از مفهوم عدالت، متفاوت خواهد بود.
همین طورفردی از طبقه ی پایین اجتماعی با فردی توانگر با پایگاه اقتصادی بالا، فردی مسلمان با فردی غیر مسلمان ، شهروند ساکن در منطقه ی مرفّه نشین پایتخت با یک فرد ساکن در روستای دور افتاده و... هر یک دیدگاه های متفاوتی از مفهوم عدالت دارند. بنابراین می توان گفت: "عدالت نیز مقید به زمان و مکان و نوع روابط نظام و ساختارهای اجتماعی است در این مقاله با مراجعه به منابع مختلف و تحقیقات کتابخانه ای در مورد عدالبت اجتماعی و مقایسه تاثیر آن بر سبک زندگی افراد جامعه با در نظر گرفتن فاکتورهای تاثیرگذار به بررسی تأثیر عدالت اجتماعی پرداخته شده است .
-1 مفهوم عدالت
عدالت در لغت به معنی راستی - استقامت - و در شریعت به معنی راستی در راه حق و دوری از مانع و برتری دادن عقل بر هو است. در اصطلاح فقیهان، عدالت پرهیز از گناهان بزرگ و اصرار نکردن درگاهان کوچک و راستگویی و پرهیز از دروغ و رعایت تقوا و دوری از افعال پست است.عدالت از این جهت که مصدر است، مترادف عدل است و عدل اعتدالی، راستی و میل به حق و حد وسط بین دو طرف افراط و تفریط است. - تعریفات جرجانی - در نظر فیلسوفان، عدالت اصل آرمانی یا طبیعی یا قراردادی است که معنی حق را تعیین میکند و احترام به آن و رعایت آن را در عمل ایجاب میکند . اگر عدالت متعلق به شیء مطابق با حق باشد، دال بر برابری و راستی است، اما اگر متعلق به فاعل باشد دال بر یکی ازفضایل اصلی است.
اگر از جهت »اجتماعی« مورد توجه واقع شود دال بر احترام به حقوق دیگران و دادن حق هر صاحب حقی است. فیلسوفان گفته اند: اساس عدالت برابری و اصل آن » حد وسط بین دو طرف افراط و تفریطه استلا“ ان چنانکه مشاهده میشود در تعریف عدل و .×عدالت، همچون منابع پیشین بر واژههای اعتدال، توازن، حد وسط بین دو طرف افراط و تفریط و ... تأکید شده است.
دکتر سجادی در فرهنگ معارف اسلامی واژه عدل را با توجه به اصطلاح کلامی تعریف کرده است عدل مقابل ظلم است و به معنای احفاق حق و اخراج حق از باطل است و امر و متوسط، میان افراط و تفریط« را نیز عدل گویند. میبدی گوید: »قوت غضبیه انسان در مرتبت افراط، تهور و در مرتبت تفریط، جبن و در مرتبت متوسط، شجاعت است و قوت شهوانیه در مرتبت متوسط، عفت است و قوت عقلیه در مرتبت افراط، جربزه و در مرتبت تفریط، بلادت و در مرتبت متوسط، حکمت است و حد متوسط، این قواعدعداالت است.
امروزه بحث از عدالت اجتماعی در کانون مطالعات شهری در تمامی رشته های مرتبط قرار دارد. تحقق عدالت اجتماعی در شهرها در نهایت به رضایت شهروندان از شیوه زندگی خود منجر شده و به ثبات سیاسی و اقتدار ملی کمک شایانی خواهد نمود. از نقطه نظر جغرافیایی عدالت اجتماعی شهر مترادف با توزیع فضایی عادلانه امکانات و منابع بین مناطق مختلف شهری و دستیابی برابر شهروندان به آنها است زیرا عدم توزیع عادلانه آنها به بحران های اجتماعی و مشکلات پیچیده فضایی خواهد انجامید
از طرف دیگر وجود نابرابری در کیفیت زندگی، گروه های محروم را متوجه گروه های مرجع نموده و مشکلات دیگری را ایجاد میکند بنابراین مهمترین رسالت برنامه ریزان و مدیران شهری در این زمینه تلاش برای دستیابی به آرمان »فرصت های برابرا در دسترسی گروه های مختلف جامعه شهری به خدمات شهری و از بین بردن تضاد در تأمین فرست های آموزشی، بهداشتی، خدماتی و مانند آن است. در راستای رسیدن به چنین هدفی رعایت اصل برابری و دستیابی برابر به فرصت های زیست شهری از اولویت های اساسی است.
-3 پیشینه تحقیق
مفهوم عدالت اجتماعی از دهه 1960 وارد ادبیات جغرافیایی شده، اما ریشه این نوع جغرافیای مردمی که در جهت رسیدن به عدالت اجتماعی تلاش می کند، به پیشنهادات پترو کروپتکین در زمینه پیکار علیه فقر، ناسیونالیسم اروپایی و نژاد پرستی در بیش از یک قرن قبل بر می گردد
با افزایش طرفداران جغرافیای رادیکال این بحث بطور جدی در جغرافیا مطرح شد. به طور کلی بحث عدالت اجتماعی در ایران به صورت مستقیم و غیر مستقیم در مقالات ارائه شده به سمینارها، کنگره ها و مجلات ادواری جغرافیا دیده می شود که در زمینه های مختلف نابرابری های جهانی، منطقه ای، درون شهری، روستا- شهری و مانند آن قابل تقسیم بندی هستند اما مقالات و کتبی که به زبان فارسی با بنیان های فلسفی به مسأله عدالت اجتماعی پرداخته باشند، محدودند که از جمله این منابع می توان به آثار حسین شکویی و دیوید هاروی اشاره کرد. آثاری که به نابرابری های درون شهری پرداخته اند عمدتا به بحث حاشیهنشینی، مشاغل غیررسمی، مساکن ارزان قیمت و چگونگی توزیع فضایی خدمات شهری پرداخته اند
راپاپورت : خانه در وحله اول نوعی نهاد است نه سازه ، و این نهاد برای مقاصد بسیار پیچیده ایجاد شده است . با توجه به اینکه احداث خانه پدیده ای فرهنگی است شکل وسازمان فضائی آن هم به شدت تحت تأثیر فرهنگ آنان قرار می گیرد استاد محمد کریم پیر نیا : خانه جائی است که ساکنان آن احساس ناراحتی نکنند و اندرون خانه می بایست تنوع زیادی داشته با شد تا خستگی احساس نشود.
-4 مبانی نظری
در قرآن کریم بارها از واژ ه ی عدالت استفاده شده که نشان دهنده ی میزان اهمیتی است که خداوند به امر عدالت به عنوان زیربنای رشد جامعه و تضمین کننده ی سعادت انسان قائل شده است. در زیر نمونه هایی از این آیه ها آورده شده است: ثروت نباید نزد گروه اندکی تجمع یابد و طبقه ی غنی ایجاد شود - حشر،آیه - 70 خداوند نگهبان عدل و درستی است - آل عمران،آیه - 15 خداوند به عدل و احسان فرمان می دهد - نمل، آیه ی - 90 به مردم فرمان می دهد که دربرپایی عدالت کوشا باشند - نساء، آیه ی 135 در نظر خداوند عدالت از هر عمل دیگری به تقوی نزدیکتر است - مائده،: آیه ی . - 42 پیامبر مأموریت - دارد که به عدالت در میان مردم حکم نماید - شور ی، آیه ی - 15 - شریف ی، - 11:385 امام علی عواملی مانند: خودکامگی، امتیازجویی، تبعیض، پیش داوری، سودپرستی، هوا و هوس و تشنج را مانعی در راه رسیدن به عدالت می داند
مفهوم "عدالت اجتماعی" در شهر، در نگهداری منافع گروه های مختلف اجتماعی، به طور عام و گروه های هدف ب هطور خاص،از طریق گسترش بهینه ی منابع شهری، درآمدها و هزینه ها است
مفهوم عدالت اجتماعی از ده 1960 وارد ادبیات جغرافیایی شده، اما ریشه ی نوع جغرافیای مردمی که در رسیدن به عدالت اجتماعی تلاش می کند، به پیشنهادهای پترو کروپتکین در زمین هی پیکار با فقر، ناسیونالیسم اروپایی و نژادپرستی از یک قرن پیش آغاز شد
و برای اولین بار آوای بازماندگان در جوامع انسانی در دانش جغرافیا طنین انداز شد. بدین سان از دهه ی 1970 به بعد، نظام ارزشی و نظام اخلاقی، اندیشه های جغرافیایی را به مسیرهای تازه ای می کشاند
در اواخر دهه ی 1960 ، به دلیل افزایش نزاع ها و تنش های شهری در جوامع غربی، برنامه ریزی شهری، به سوی "عدالت اجتماعی" گرایش یافت، به گونه ای که در کاهش نزاع های شهری و کنترل اجتماعی و ایجاد تعادل در جامعه سرمایه داری غرب بسیار موفّق بود. حتّی سرمایه داری جهانی برای تحکیم پایه های قدرت خود به ایجاد نهادهای جدید در دفاع از حقوق محرومان با هدف کنترل اجتماعی اعتراض ها ی اقشار محروم اقدام کرد و این امر از حمایت مالی فن سالاران و صاحبان سرمایه برخوردار بود .تو جه به عدالت اجتماعی به حدی مهم است که حتی در مفاهیم مربوط به توسعه ی پایدار و "عدالت محیطی" تأکید شدیدی به راهبرد "فقرزدایی" می شود، به طوری که همایش البورگ در ماه می سال 1994 ، با معنای توسعه پایدار در تحمل پذیری شهرها با توجه به گسترش برابری در آینده آغاز و با ایجاد "عدالت اجتماعی" برای اقتصاد پایدار و محیط زیست پایدار پایان یافتعدالت اجتماعی و برابریِ زندگی از مهمترین جنبه های پایداری است و این پایداری از: بهداشت عمومی و سلام ت ، دسترسی به آموز ش ، مراقبت بهداشت ی ، شغل رضایت بخش، فرصت هایی برای پیشرفت شخصی و اجتماعی، فرهنگ، زندگی اجتماعی و تفریح، تسهیلات محیطی و برابری های زیباشناختی تشکیل می شود برابری های زیباشناختی تشکیل می شود در این زمینه، با توجه به اهمیت همه جانبه ی عدالت اجتماعی در مدیریت و برنامه ریزی شهری، باید رسالت پژوهشگران و محققان شهری را بسیار مهم و خطیر دانست ، به طوری که آنان نباید خود را در توزیع ناعادلانه منابع شهری و افزایش نابرابری های در مناطق شهری، چندان بی گناه بدانند .
جمیل صلیبا شادمانی را خشنودی از دستاوردهای زندگی تعریف می کند و معتقد است که عدالت اجتماعی دارای سهبُعد است: عدالت توزیعی،عدالت مراودهای وعدالت رویه-ای و هریک بر شادمانی ومیزان خشنودی از دستاوردهای زندگی مؤثرند. به عقیده اوعدالت توزیعی توزیع عادلانه ثروت و منابع، فرصت های آموزشی و اجتماعی، پاداش ها و حقوق و مزایا بین افراد جامعه است که این رعایت انصاف هنگام توزیع منابع و پاداش های اجتماعی خود مستلزم تعریف مبنای معیّن ومشخص برای مرتبط ساختن صریح تلاشهای افراد با پاداش های دریافتی آنان است عدالت مراوده ای رعایت انصاف در ارتباط ها و مراوده های اجتماعی است که مستلزم تعریف الگوهای ارتباطی مناسب میان اعضای جامعه است. در حقیقت، کیفیت رفتار بین اشخاص در طول اجرای رویه ها در تعیین قضاوت های منصفانه، مهم و مؤثرند و توجیه ها و توضیح های ارائه شده در درک انصاف احتمال این که رویه های تصمیم گیری منصفانه نگریسته شوند را افزایش می دهند
عدالت رویه ای نیز وجود عدالت در رویه ها و فراگردهای اجتماعی است که مستلزم تعریف رویه هاو فراگردهای عادلانه است، به طوری که خط مشی ها و برنامه های معطوف به عدالت بدون استفاده ازرویه های غیرعادلانه اجرا شوند و درواقع، به فرآیندی اشاره داردکه درآن، تصمیم ها یا نتایج مورد تصویب واقع می شوند. به بیان دیگر، اعمال قواعد رویه ای و فرآیندهای مناسب آن استکه می تواند عدالت را رقم زند که بر اصل برابری قوانین بر اساس جنس، نژاد، منزلت، مذهب و ... استوار است. به طوری که فرآیندرسیدگی به اتهام ها و حرکت تا حصول به نتایج باید عادلانه باشد و نباید نسبت به افراد، گروه ها، نژادها ومذاهب سوگیری وجود داشته باشد.
