بخشی از مقاله
چکیده
در این تحقیق جهت پاسخ شناسایی و تحلیل ریسک ها در پروژه های راهسازی، نتایج مطالعات و پیمایش میدانی ترکیب شده و در نهایت ریسک های مهم و اثر گذار بر پروژه شناسایی شدند. سپس ریسک ها بر اساس روش مقایسه زوجی و تحلیل سلسله مراتبی وزن دهی شده و در نهایت وزن هر یک در کل پروژه به دست آمد. همچنین با توجه به تقسیم بندی کلی صورت گرفته ریسک ها، ریسک های خارج پروژه به دولت و ریسک های داخل پروژه به شرکت پروژه تخصیص یافته اند.
-1 مقدمه
پس از جمع آوری و مروری بر ادبیات موضوع ضروری است به روش تحقیق و پیاده سازی مفاهیم مدیریت ریسک در پروژه های راه سازی پرداخت. همانگونه که در فصل قبل به طور مفصل شرح داده شد، فرآیند مدیریت ریسک از سه مرحله اساسی شناسایی ریسک، تحلیل ریسک و پاسخ به ریسک تشکیل شده است. با توجه به ضرورت پیاده سازی این فرآیند در پروه های راه سازی، روش تحقیق در هر مرحله به طور مختصر شرح داده شده و سپس نتایج آن مرحله ارائه و تحلیل می شوند.
-2 شناسایی ریسک در پروژه های راه سازی
مرحله شناسایی ریسک مهم ترین مرحله در فرآیندمدیریت ریسک می باشد، پرا که بدون شناسایی کامل ریسک های پروژه و فهم مشخصات ویژه و تعیین منابع ریسک های تعیین شده به منظور توصیف بهتر ریسک ها، پرداختن به سایر مراحل فرآیند مدیریت ریسک امکان پذیر نبوده و نتایج به دست آمده غیر قابل استفاده است. از همه مهم تر هدف اصلی مدیریت ریسک که مواجهه اصولی و برنامه ریزی شده با مخاطرات یک پروژه است امکان پذیر نمی باشد.
روش های متعددی برای شناسایی ریسک ها معرفی شده است که مهم ترین آن ها غبارت اند از:
· روش طوفان فکری
· روش دلفی
· روش گروه اسمی
· روش بررسی مستندات و سوابق پروژه های مشابه اصلی
· روش چک لیست
· روش مصاحبه با ذی نفعان پروژه
هر یک از روش ها دارای مزایا و معایبی هستند و نمی توان به طور قطعی یک روش را انتخاب و توصیه کرد. با توجه به شرایط محیط تحقیق که تنها بانک اطلاعات کاملی از پروژه ها وجود ندارد بلکه دسترسی به اطلاعات ناقص نیز تقریباً غیر ممکن است، استفاده از روش هایی همچون بررسی مستندات و سوابق پروژه های مشابه قبلی امکان پذیر نمی باشد. روش های طوفان فکری، دلفی و گروه اسمی نیز محدودیت های اجرایی خاص خود را داشته و انجام این روش ها در محیط تحقیق
امکان پذیر نمی باشد.
با توجه به اینکه مطالعات نسبتاً جامعی در زمینه شناسایی ریسک در پروژه های راه سازی در دنیا انجام گرفته است، در بخش شناسایی ریسک به طور عمده به این مطالعات استناد شده است.
از آن جایی که یکی از ابزار های مورد قبول اکثر محققین علاوه بر اطلاعات پرژه های مشابه، استفاده از چک لیست برای تعریف و شناسایی ریسک ها می باشد[3]، برای این که ریسک ها متناسب با شرایط محیط ایران بوده و از سازگاری لازم برخوردار باشد و همچنین ریسک های عمده دیگری در صورت وجود در شرایط محیطی ایران نادیده گرفته نشده باشد از ابزار پک لیست برای بومی سازی و تکمیل ریسک ها استفاده شده است.
چک لیست ابزاری است که به شرکا و همکاران پروژه کمک می کنند تا درباره ریسک های ناشناخته فکر کنند و آن را به فهرست موجود بیافزایند.
در حقیقت شناسایی ریسک با تلفیقی از مطالعات کتابخانه ای و پیمایش میدانی صورت گرفته است.
- 3 تحلیل ریسک در پروژه های راه سازی
تحلیل ریسک به دو صورت کمی و کیفی صورت می گیرد و هرکدام از این ارزیابی ها دارای ابزار ها و تکنیک های خاص خود هستند.
اما به دلایل زیر در این تحقیق فقط از تحلیل کیفی استفاده شده است.
-1 ماهیت اکثر ریسک ها در پروژه های راه سازی به صورت کمی و عددی نبوده و تحلیل کمی اکثرا در مورد ریسک هایی که ماهیت عددی دارند مانند حجم ترافیک، زمان و هزینه پروژه به کار می رود.
-2 تجزیه و تحلیل کمی ریسک ها نیازمند دستیابی به اطلاعات دقیق و زیادی از پروژه است، با توجه به اینکه این اطلاعات در دسترس محقق نبوده است استفاده روش تحلیل کمی مقدور نمی باشد.
-3 در صورت استفاده از تحلیل کمی در مورد یک ریسک در پروژه می توان اظهار نظر و قضاوت نمود و نمی توان نتایج را به همه پروژه ها تعمیم داد.
-4 استفاده از تحلیل کمی و با ابزار مصاحبه نیز به دلیل عدم آشنایی دقیق و کافی برای قضاوت خبرگان امکان پذیر نبوده است.
پس با توجه به محدودیت های اجرایی و عملی که محقق با آن مواجه بوده است فقط از تحلیل کیفی استفاده شده است
-4 اجزای اصلی پرسش نامه
اجزای اصلی پرسش نامه عبارت اند از:
الف - نامه همراه: مقدمه ای برای آماده کردن پاسخ دهنده جهت تکمیل پرسش نامه ب - دستورالعمل ج - سوال ها
الف - نامه همراه: در این قسمت هدف از گرد آوری داده ها به وسیله پرسش نامه و ضرئرت همکاری پاسخ دهنده در عرضه داده های مورد نیاز توضیح داده شده و مشخصات پژوهشگر به عنوان مجری تحقیق و محل انجام تحقیق مطرح گردیده است.
ب - دستورالعمل: در این قسمت سعی شده در حد یک صفحه پاسخ دهنده با چگونگی پاسخ دادن به سوال های پرسش نامه آشنا شود. در این بخش از مدیران شرکت ها و موسسات پاسخ گو خواسته شده که جهت عرضه نتایج بهینه پرسش نامه توسط مدیران یا کارشناسانی که دارای تجربه کافی در زمینه اجرای پروژه های راهسازی هستند تکمیل شود. با توجه به ضرورت وجود معیارهای یکسان در زمینه پاسخ گویی به میزان احتمال و اثر ریسک ها با توجه به استاندارد PMBOK از جدول 1 استفاده شده است. در این جدول دو اصلاح عمده صورت گرفته است.
-1با توجه به تعریف ریسک صرفاً عبارت افزایش در زمان و هزینه که بعد منفی ریسک را مورد توجه قرار می دهند استفاده نشده و از عبارت تغییرات در زمان و هزینه استفاده شده است.
-2 با توجه به شرایط محیط تحقیق و این که پروژه های راه سازی به طور متوسط از افزایش 30 درصدی زمان و هزینه برخوردارند - این ارقام در پیش آزمون و پیمایش اولیه مورد سوال قرار گرفت و مورد اجماع خبرگان قرار داشته است - شاخص های کیفی کتناسب با محیط ایران تغییر کرده اند.
ج - سوال ها: سوال های تحقیق - پرسش نامه - پس از نامه همراه - معرفی نامه - و دستورالعمل در یک صفحه با قطع A4 به صورت جدول تهیه شده و برای پاسخ دهندگان ارسال گردید.
جدول 1 اثرات ریسک ها بر فاکتورهای پروژه
-5 پاسخ به ریسک در پروژه های راه سازی
با توجه به تقسیم بندی صورت گرفته در مورد ریسک ها که بتوان به راحتی آن ها را به هر یک از عوامل پروژه تخصیص داد، و بر اساس مطالعات نظری انجام شده در مورد ماهیت هر ریسک پاسخ به ریسک ها که عمدتاً متمرکز بر تخصیص ریسک ها می باشد، انجام شده است.
نتایج تخصیص و پاسخ به ریسک ها در فصل بعد مورد اشاره قرار خواهد گرفت.
نتیجه آن که در حوزه تخصیص و پاسخ به ریسک صرفاً از مطالعات کتابخانه ای استفاده شده است.
-6 استنباط آماری داده ها و اطلاعات گردآوری شده
پس از ارائه فرض های مناسب آماری، به استنباط پیرامون فروض می پردازیم. در این بخش از مفاهیم و تکنیک های مختلف استنباط آماری استفاده شده است که هر یک در جای خود توضیح داده خواهند شد.
برای استنباط از نتایج به دست آمده از پیمایش میدانی ضروری است ابتدا آزمون هایی در مورد صحت پاسخ ها، میزان اعتبار سنجی و پایایی پاسخ ها انجام داد و از نتایج به دست آمده اطمینان حاصل کرد که می توان به آنها استناد نمود و استنباط های مورد نظر را انجام داد یا خیر.
به عبارتی در این بخش به مهمترین سوالی که در مورد پیمایش های میدانی به این صورت مطرح است که آیا پاسخ های داده شده از اعتبار کافی برخوردارند یا خیر، پاسخ داده خواهد شد.
بدین منظور با توجه به هدف تحقیق مراحل زیر در استنباط آماری انجام شده است:
· آزمون نیکویی برازش، جهت اطمینان از تمرکز و عدم پراکندگی پاسخ ها و صحت پاسخ ها
آزمون پایایی داده ها و دقت پاسخ ها
-7 تحلیل توصیفی داده های آماری به دست آمده از پیمایش میدانی
پس از انجام آزمون های لازم در زمینه صحت و دقت پاسخ ها اکنون نوبت به توصیف یافته های پیمایش، تحلیل داده ها و استخراج نتایج مورد نظر می رسد.
از آنجاییکه هدف پیمایش درجه بندی ریسک ها و انجام تحلیل کیفی ریسک ها بوده است، مطابق استاندارد PMBOK از فرمول اثر * احتمال = نرخ ریسک، استفاده شده است.
اما اینکه چگونه عبارت کیفی را کمی کنیم در مراجع مختلف تفاوت عمده ای از نظر اینکه اعداد کمی چگونه باشد وجود ندارد و در نتیجه تحلیل نهایی نیز تاثیر گذار نیست چرا که صرفا اعداد بیان کننده مقیاسی برای انجام محاسبات آماری و عددی است. در نتیجه مطابق جدول 2 به منظور کمی کردن پاسخ ها استفاده شده است.
