بخشی از مقاله
چکیده
مدیریت تلفیقی آفات یک رهیافت موثر و حساس از نظر محیط زیست برای مدیریت جمعیت آفات است، لذا در این راستا هدف تحقیق حاضر تحلیل مسیر عوامل مؤثر بر پذیرش مدیریت تلفیقی کرم ساقه خوار برنج با تأکید بر مدرسه در مزرعه کشاورز از سوی شالیکاران مناطق روستایی شرق استان مازندران میباشد. روش تحقیق توصیفی از نوع همبستگی است. جامعه آماری 446 نفر بوده است. نمونه گیری تصادفی طبقهای و با استفاده از آمارهی کوکران 135 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. ابزار تحقیق پرسشنامهای محقق ساخته بود که روایی محتوایی آن براساس نظر متخصصان ترویج و آموزش کشاورزی تأیید و پایایی آن با استفاده از فرمول آلفای کرونباخ برابر با 0,93 محاسبه گردید. نتایج تجزیه تحلیل دادههای تحقیق مبین آن بود که بیشتر افراد 93,8 - درصد - پذیرش مدیریت تلفیقی کرم ساقه خوار برنج زیاد و خیلی زیاد داشتند.
با توجه به نتایج پژوهش، بین میزان پذیرش مدیریت تلفیقی کرم ساقهخوار برنج افراد مورد مطالعه در رابطه با ویژگی اجتماعی - مشارکت اجتماعی - ، منابع کسب اطلاعات فنی برنجکاری و نگرش در سطح 1 درصد خطا همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد. نتایج به دست آمده نشان میدهد 46,5 درصد از تغییرات مربوط به میزان پذیرش مدیریت تلفیقی کرم ساقه خوار افراد مورد مطالعه توسط دو متغیر عامل اجتماعی و نگرش تبیین میشود و بقیه تغییرات توسط متغیرهای تبیین میشود که در این تحقیق شناسایی نشدهاند. همچنین بیشترین اثر بر پذیرش مدیریت تلفیقی کرم ساقه خوار برنج را نگرش با ضریب مسیر 0/557 دارد.
کلمات کلیدی: تحلیل مسیر، شالیکاران، مدیریت تلفیقی کرم ساقه خوار برنج، FFS
مقدمه
به کارگیری الگوهای توسعه کشاورزی به خصوص شیوه انقلاب سبز، موجب کاربرد وسیع نهادههای کشاورزی به ویژه انواع سموم و کودهای شیمیایی شده است. استفاده بیرویه از این نهادهها، عواقب زیست محیطی و معضلات بهداشتی را برای موجودات زنده به خصوص انسان موجب گردیده است - ایزدی امیری. - 1382 مصرف سموم، خسارت ناشی از آفات و بیماریها را کاهش میدهد، ولی در عوض آلودگی محیط زیست انسان، دام و جانوران مختلف و حشرات مفید را سبب میشود - شهیدی، . - 1377 جهت کاهش نیاز به مصرف سموم، کشورهای دنیا به رویکردهای نوینی دست یافتهاند، عملی ترین و کامل ترین این رویکردها، توجه به مدیریت تلفیقی آفات - IPM - بوده است که در قالب آن از روشهای مختلف بیولوژیک، زراعی، مکانیکی و به عنوان آخرین گزینه از مبارزه شیمیایی استفاده میشود. - ایزدی امیری، . - 1382
که هدف آن حفظ تعادل اکوسیستم و کاهش استفاده از آفتکشها مصنوعی با ادغام بهداشت بوته و انواع روشهای مدیریت آفات است . - Mancini, 2006 - مدیریت تلفیقی آفات 4 یک رهیافت موثر و حساس از نظر محیط زیست برای مدیریت آفات است که بر ترکیبی از روشهای معمول تکیه دارد. برنامههای مدیریت تلفیقی آفات از اطلاعات جامع و جاری درباره چرخه زندگی آفات و تعاملات آنها با محیط استفاده می-کند . - Ofuku et al.,2009 - حال رهیافت سنتی " انتقال اطلاعات" تنها کار با فنآوریهای ساده در سیستمهای ساده است، فن آوری-های پیچیده، مانند IPM، معرفی به سیستمهای پیچیده، نیاز به یک مرحله سازگاری که در آن پذیرندگان اول و محققان از طریق چرخه یادگیری تجربی به بهبود سازگاری تکنولوژی دست مییابند . - Douthwaite et al, 2001 -
این مهم میتواند از طریق رهیافتهای مشارکتی ترویجی همانند رهیافت مدارس مزرعهای صورت گیرد، زیرا در فرآیند توسعه »سرمایه انسانی « مهم ترین عامل به شمار می-آید و استفاده از رهیافتهای مشارکتی عامل پذیرش و موفقیت برنامههای توسعه کشاورزی از جمله مدیریت تلفیقی آفات محسوب میشود - شریفی مقدم و همکاران، . - 1386در IPM، زیست شناسی و بوم شناسی آفات و دشمنان طبیعی همراه با نیاز فنآوریهای مختلف کنترل آفات توسط کشاورزان درک میشود، که برای تبدیل شدن به بخشی لاینفک از شیوههای کشاورزی خوب است. بنابراین روش آموزشی مدرسه در مزرعه کشاورز - FFS - ، به عنوان عوامل تغییر فعال، اغلب برای اجرای IPM استفاده میشود . - Pontius et al, 2000 -
در آسیا، در دهه پیش رویکرد FFS-IPM در مناطق رو به رشد برنج آغاز شد، تغییرات مثبت اجتماعی - Pontius et al, 2000 - و اثرات انسانی و سلامت محیط زیستمفید گزارش شده است - . - Erbaugh, et al, 2002; Godtland, et al 2004; Praneetvatakul and Waibel, 2006 به عنوان یک نتیجه از این تغییرات مثبت، روش FFS-IPM اقتباس شده است برای پوشش سایر محصولات و موضوعات و FFSs در حداقل 87 کشور در سراسر آسیا، کشورهای جنوب صحرای آفریقا، LatinAmerica و کارائیب، شرق نزدیک و شمال آفریقا، مرکزی و شرق اروپا، در حال اجرا است و آن را به تازگی در ایالات متحده و غرب اروپا آغاز شده است . - Braun and Duveskog, 2010 -
مدیریت یکپارچه آفت توسط سازمان غذا و کشاورزی از ترویج سازمان ملل متحد - FAO - به عنوان روش اصلی در برنامههای منطقهای در شرق نزدیک، آسیا و غرب آفریقا برای کشت حفاظتی است . - FAO , 2012 - برنامههای FFS-IPM در شرق آفریقا در حال حاضر آغاز شده و اثرات مثبت در مورد دانش، تولید، استفاده از آفت کش، درآمد و فقر داشته است . - Davis et al, 2010 - حال پذیرش کشاورزان از یک فن-آوری معیاری کلیدی برای قضاوت در مورد موفقیت هر پروژه میباشد شایان ذکر است تحقیقات گوناگونی دراین زمینه انجام گرفته است که در ذیل به برخی اشاره میگردد:
Ghimire B . and Kafle N. - 2014 - در پژوهشی با عنوان مدیریت تلفیقی آفات و پذیرش تمرین آن در میان باغداران سیب در موستانگ منطقه نپال نشان دادند که پذیرش تاثیر مثبت با آموزش و عضویت در گروه داشته و سن کشاورزان تاثیر منفی داشته است.
مدرسه در مزرعه کشاورز با بهره گیری از دفتر کشاورزی منطقه و برای مدیریت آفات و بیماری از دلایل اصلی برای تصویب IPM بود. عدم استفاده از IPM فقدان دانش میباشد. 53 درصد از کشاورزان با IPM راضی بودند. مطالعه نشان داد که برای تصویب بالاتر و انتشار IPM آن را تمرین مورد نیاز است. Lund et al, - 2013 - در پژوهشی با عنوان تأثیر اجتماعی رهیافت مدرسه مزرعه کشاورز - مدیریت تلفیق آفات - در تولید سبزیجات شهری و روستایی در کوتونو نشان دادند که عوامل بازدارنده توسعه بهبود روابط اجتماعی در میان تولیدکنندگان سبزی و دانشمندان و اعضای کمیته راهبری است، که به نوبه خود ممکن است باعث عدم تداوم و نهادینه شدن فعالیت IPM شود. Parveen - 2011 -
به این نتیجه رسید که مشخصههایی مانند آموزش، آموزش مدیریت آفات، دسترسی به اطلاعات منظم و خدمات ترویجی، انجمنهای محلی و اعتبارات، پیشنیازهایی برای درک کشاورزان در مورد خطرهای بومشناختی - اکولوژیکی - حاصل از کاربرد گسترده آفتکشها میباشند.Dolly & Ramjattan. در تحقیقی که در سال 2010 تحت عنوان "توجهات هزینه در مدارس مزرعه کشاورز پایه" که در تریندداد و توباگو نشان دادند که استفاده از مدیریت تلفیقی آفات در مدرسه مزرعه کشاورز باعث سودمندی هزینه میشود. Rustam در تحقیقی که در سال 2010 تحت عنوان " اثر IPM/FFS روی دانش کشاورزان، گروههای کشاورزان، فرآیند پذیرش و انتشار IPM در منطقه جمبر" که بین یک گروه از کشاورزان در قبل و بعد از حضور در IPM/FFS انجام پذیرفت نتایج نشان میدهد که کشاورزان بعد از حضور در مدرسه مزرعه کشاورز از لحاظ دانش، طرح ریزی برای تولید تجاری، اجرا و موافق حرف شنوی با دیگر موسسه و کار تیمی، پذیرش IPM، انتشار IPM در سطح بالاتری نسبت به قبل از حضورشان در مدرسه مزرعه کشاورز برخوردار شدند.
Dinpanah et al در سال 2010 در تحقیقی تحت عنوان " تجزیه و تحلیل تاثیر رهیافت مدرسه مزرعه کشاورز بر پذیرش کنترل بیولوژیک بر روی ویژگیهای تولید شالیکاران در ایران" انجام پذیرفت، نتایج رگرسیون چندگانه خطی نشان میدهد که متغیرهای دانش کنترل بیولوژیک، مزیت نسبی، سطح مکانیزاسیون، سابقه برنجکاری، مشارکت اجتماعی، تعداد تماس با مروج، استفاده از منابع اطلاع رسانی و ارتباط جمعی 75/9 درصد از تغیرات پذیرش کنترل بیولوژیک توسط شالیکارانی که در مدرسه مزرعه کشاورز شرکت داشتند تبیین میکند.Goff et al در سال 2009 در تحقیقی در منطقه ترینیداد و توباگو به این نتیجه رسیدند سن و جنسیت بر مشارکت در دورههای مدیریت تلفیقی آفات تأثیر دارند.
آنها بین متغیرهای تعداد افراد خانوار، اندازه مزرعه، سابقه کشاورزی، درآمد زراعی، سطح تحصیلات و مشارکت در برنامههای ترویجی قبل از شرکت در مدرسه مزرعه کشاورز بر مشارکت و ادامه شرکت در این دورهها تأثیری ندارند. Samiee et al در سال 2009 در تحقیقی نشان دادند که رابطه معنیداری بین پذیرش مدیریت تلفیقی آفات با درآمد زراعی سالانه، استفاده از منابع اطلاعاتی و کانالهای ارتباطی، و دانش درباره روش مدیریت تلفیقی آفات وجود دارد. همچنین آنها هیچ گونه رابطه معنیداری را بین پذیرش مدیریت تلفیقی آفات با متغیرهای سن، سطح تحصیلات، سابقه کشاورزی، درآمد غیرزراعی سالانه، اندازه مزرعه، میزان مشارکت در دورههای آموزشی - ترویجی بدست نیاوردند.
شریف زاده و همکاران در سال 1387 در تحقیقی نشان دادند که رابطه مثبت و معنی داری بین کاربرد مدیریت تلفیقی آفات از سوی کشاورزان با متغیرهای سن، شرکت در کلاسهای ترویجی، سابقه عضویت در تعاونیها، تماس با مهندسان و کارشناسان کشاورزی، سطح زیر کشت، درآمد، و تجربه کاشت رابطه منفی و معنیداری با متغیر عملکرد در هکتار وجود دارد - شریف زاده و همکاران، . - 1387 اسکو و همکاران در سال 1386 در تحقیقی نشان دادند که مشارکت کشاورزان در مدرسه مزرعه کشاورز باعث بهبود دانش فنی، نگرش نسبت به مبارزه بیولوژیک و اثربخشی مدرسه مزرعه کشاورز و توسعه پایدار و معنیداری بین کاربرد مدیریت تلفیقی آفات از سوی کشاورزان با متغیرهای سن، تجربه کاشت و شرکت در کلاسهای ترویجی در زمینه IPM وجود دارد.
حال با توجه به محدودیت اراضی مستعد کشاورزی، راهبردهای آینده برای افزایش تولیدات کشاورزی، پرورش صحیح و مناسب گیاهان، همراه با مدیریت درست آب، خاک، آفات، زمین و محصولات زراعی در درازمدت برای پایدار نگهداشتن کشاورزی، برگزاری مدرسه مزرعه کشاورز در افزایش دانش، بینش و مهارت شالیکاران در زمینه مدیریت تلفیقی آفات در شهرستانهای شرق مازندران حائز اهمیت خواهد بود. در این رابطه، سوال زیر دنبال میگردد: تحلیل مسیر عوامل موثر بر میزان پذیرش مدیریت تلفیقی کرم ساقه خوار برنج از سوی شالیکاران شرکت کننده در برنامههای مدرسه در مزرعه شهرستانهای شرق استان مازندران چه میباشند؟
روششناسی پژوهش
محدوده مکانی و جغرافیایی تحقیق حاضر به شرق استان مازندران محدود است که براساس آمار موجود سطح زیر کشت برنج در استان مازندران 220968 هکتار و متوسط تولید 5750 کیلوگرم در هکتار که از این میزان، سهم شرق استان مازندران 52785 هکتار و تعداد بهرهبرداران و تولید 309235 تن، با عملکرد متوسط 6227 کیلوگرم در هکتار گزارش شده است - رضایی، . - 1394 تحقیق حاضر از نوع کاربردی و به روش توصیفی- همبستگی میباشد. جامعه آماری این تحقیق عبارتست از کلیه شالیکاران شرق استان مازندران - کسانی که در FFS شرکت نمودند - که 446 نفر میباشد و تعداد نمونه بر اساس فرمول کوکران 100 نفر برآورد شد که برای
