بخشی از مقاله
چکیده
کتاب فردوس المرشدیه فی اسرار الصمدیه تألیف محمود بن عثمان در قرن هشتم 728 - ه. ق - است این کتاب در اصل اقتباس از اثری به زبان عربی تألیف خطیب امام ابوبکر محمد بن عبد الکریم بن علی بن سعد است. موضوع این کتاب آرا و عقاید عرفانی و سیرهی شیخ ابواسحاق کازرونی صوفی معروف نیمه دوم چهارم و آغاز قرن پنجم است. این کتاب را میتوان از ابعاد گوناگون مورد بررسی و تحلیل قرار داد چون در این کتاب نکات ارزشمندی نیز در مورد جغرافیا و تاریخ کازرون و نواحی اطراف آن و همچنین دین مردم و حکومتهای حاکم بر آن مناطق وجود دارد دارای اهمیت بسیاری است.
محمود بن عثمان کتاب مزبور را در سال 728 - ه.ق - در کازرون ترجمه و قبل از پایان کتاب منتخبی از آن را به نام انوار المرشدیه را تألیف کرده است.البته به جز فردوس المرشدیه ترجمه دیگری به نام مرصدالاحرار از کتاب خطیب امام ابوبکر انجام شده است. فردوس المرشدیه با اسرار التوحید نوشتهی محمد بن منور از لحاظ سبک نوشتار و محتوا مشابهت بسیاری دارد ولی متاسفانه در بین کتب عرفانی ناشناخته مانده است. در این پژوهش سعی شده است تا به معرفی کامل کتاب فردوس المرشدیه به عنوان یکی از کتابهای مهم در عرفان اسلامی و سیرت شیخ مرشد پرداخته شود تا گامی در جهت شناختن متون عرفانی اصیل زبان فارسی باشد. نویسندگان در این پژوهش از روش تحلیلی و توصیفی استفاده کردهاند.
مقدمه
کتاب فردوس المرشدیه فی اسرارالصمدیه یکی از ارزشمندترین کتابهای قرن هشتم تألیف محمود بن عثمان و در اصل اقتباس از سیرهی عربی شیخ مرشد تألیف خطیب امام ابوبکر است که مریدان او به تبع اسرارالتوحید به تألیف احوال و اقوال و کرامات شیخ مرشد اقدام کردهاند. این کتاب تنها اثر در مورد احوال و مقامات شیخ مرشد که علاوه بر زندگی شیخ ابواسحاق حاوی اطلاعات بسیار ارزشمندی از دین، تاریخ، تمدن و آداب مردم آن دورهی شهر کازرون است.
شیخ ابواسحاق کازرونی معروف به شیخ مرشد - 425- 352 ه . ق - عارف نامدار اواخر قرن چهارم و اویل قرن پنجم ه . ق است که برای پیشرفت تمدن اسلامی فعالیتهای زیادی را انجام داد و مریدان بسیاری را تربیت کرد که افراد بزرگی از جمله روزبهان بقلی - وفات: - 606 و امینالدین بلیانی - وفات: - 745 از مریدان با واسطهی او بودند.
عرفان اسلامی که در قرنهای گذشته دورانهای مختلفی را پشت سرگذاشه بود در قرن چهارم و پنجم به تثبیت عملی رسید؛بنابراین درکتب مختلف عرفانی و غیر عرفانی هرجا سخن از دورههای عرفانی است این دو قرن را دوران تثبیت عرفان عملی مینامند که از آن میان میتوان به کتاب تاریخ تصوف اشاره کرد که دو عامل مهم خانقاهها و حلقههای مرادی و مریدی و دیگری تألیفات عرفانی را در تثبیت عملی عرفان اسلامی مؤثر دانسته است
از همان آغاز تصوف یا خود عارف یا مریدان آنان در همان زمان یا مدتی بعد از آن به نوشتن و فراهم آوردن اندیشههای عرفانی مشایخ و عارفان میپرداختند. کتب مختلفی مانند اسرار التوحید به این شکل در عرفان و شناختن عارفان پدید آمد که بیانگر اندیشه، حالات و زندگانی آنان است و اکنون از منابع مهم و پایهاند که بسیار مورد توجه پژوهشگرانی حوزهی عرفانی قرار میگیرد ولی با وجود این بعضی از این متون عرفانی آنچنان که باید مورد توجه پژوهشگران و بزرگان عرصهی ادب و عرفان قرار نگرفتند و در لابهلای زمان به فراموشی سپرده شدند تا آنجا که حتی بعضی از بزرگان از وجود چنین کتابهایی بی اطلاع هستند و به خاطرگمنام ماندن این چنین متونی و ناشناخته بودن گاهی عدهای نیز کار کردن در این موارد را خالی از فایده میدانند و متأسفانه به جای ترغیب به کار کردن در این باره و شناساندن این آثار گرانبها پژوهش در این زمینه را خالی از فایده میدانند.
همان طور که گفته شد یکی از این متون ارزشمند کتاب فردوس المرشدیه فیاسرارالصمدیه است که موضوع پژوهش ما قرارگرفت. اما آنگونه که باید این اثر ارزشمند و همچنین جایگاه عرفانی و مذهبی و عقاید صوفیانهی شیخ ابواسحاق معرفی نگردید و احوال او مورد پژوهش قرار نگرفت؛ بنابراین پژوهش حاضر با عنوان شناخت فردوس المرشدیه فی الاسرار الصمدیه انتخاب شد تا بتواند از طریق شناخت این اثر ارزشمند به طریقت شیخ مرشد را پی برد به همین جهت سعی شد تا این کتاب به صورت کامل در همهی ابعاد معرفی و تبیین شود.
در این پژوهش چون نگارنده هیچ منبعی به غیر از خود کتاب فردوسالمرشدیه در دست نداشت و درکتابهایی که در مورد این کتاب نوشتهاند به جز آن قسمت معرفی کتاب که آن را هم از همان کتاب برگرفتهاند مطلب یا نکتهای جدیدی یافت نشد به ناچار تمام مطالب این پژوهش با استفاده از خود متن کتاب و مقدمه آقای فریتز مایر ، خاور شناس آلمانی و مقدمهی ناشر نخستین کتاب فردوس المرشدیه آقای ایرج افشاراستفاده شده است و تنها منابع اصیل این پژوهش خود کتاب فردوس المرشدیه است.
پیشینهی پژوهش
در جستجوی اولیه منابع یا پژوهش خیلی جامعی مشاهده نشد و کارهایی که انجام شده بود از حد مطالب و اطلاعات خود کتاب فردوس المرشدیه فراتر نرفته است
