بخشی از مقاله
چکیده
فضای مجازی بهعنوان یک فرصت یا تهدید، دستاندرکاران تربیت نسل آینده را با چالشی بزرگ روبهرو کرده است. استفاده گسترده از این فنآوری و امکان دسترسی آسان به منابع اطلاعاتی و متنوع باعث به وجود آمدن بسیاری از رفتارهای غیراخلاقی بهویژه در میان دانش آموزان شده است. این مطالعه به دنبال بررسی مفهومشناسی فضای مجازی و استفاده از آن در ابعاد تربیتی - اسلامی آموزشوپرورش است.در این مقاله با روش تحلیلی - توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانهای و اینترنتی درصدد بررسی و تبیین ابعاد گوناگون فضای مجازی و تربیت از حوزه تربیت اسلامی و روانشناختی به مفهومسازی تربیت در فضای مجازی و نقش آن بهعنوان ابزاری مهم در تأثیرگذاری میپردازد.
مقدمه
اهمیت موضوع
سه ویژگی عمده در عصر حاضر وجود دارد که منشأ بروز چالشهایی برای تربیت است. ویژگی نخست در بعد فکری و فلسفی، ویژگی دوم در بعد اقتصادی و توسعهای و ویژگی سوم در بعد فنآوری ظهور یافته است. ویژگی سوم در عصر حاضر، در بعد فنآورانه بهویژه در رشد بیسابقه ارتباطات در شکل رایانهای آن آشکار شده است
این ویژگی عصر حاضر نیز برای تربیت، چالشبرانگیز است. هرچند ارتباطات فینفسه منفی نیست؛ اما مرزها را درمینوردد و افراد را در دنیایی بیمرز قرار میدهد؛ و این مسئله برای عموم نظامهای تربیتی و ازجمله تربیت اسلامی آموزشوپرورش، چالشبرانگیز است. از اینرو، تربیت عموماً با مرزگذاری تحقق مییابد. برخورد کلی تربیت اسلامی با این چالش به این صورت است که مهار درونی را در افراد ایجاد میکند. هنگامیکه در تلاطم ارتباطات نمیتوان محیط بیرونی را مهار نمود و مرزبندیهایی را شکل داد باید مهار درونی را در جریان تربیت افزایش داد؛ و با استفاده از فنآوریهای نوین به تبلیغ و توسعه تربیت اسلامی پرداخت
بیان مسئله
اگرچه در آموزههای دینی بحث از تربیت و آموزش در قالب آدابالتعلم آمده است؛ ولی با توجه به رشد چشمگیر فنآوری و فضای مجازی، اندیشمندان باید از تربیت و اخلاق در فضای مجازی نیز غافل نماندند - فرهود، . - 1386 اغلب تحقیقات در کشورهای غربی تحت عنوان اخلاق و آموزش در فضای مجازی است که قبل از مفهومسازی اخلاق، آموزش و مرزبندی محیط داخلی و خارجی مؤسسههای آموزشی که در تحلیل مسائل عینی اخلاقی رهگشاست، صورت میگیرد
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، برنامهریزان آموزشوپرورش توجه شایستهای به امر ترویج تربیت دینی در جامعه نمودند و طبق اصول کلی نظام آموزشوپرورش و همچنین اصل دوم و سوم تدوین و اجرای برنامههای آموزشی در نظام جدید متوسطه به همهجانبه بودن فعالیتهای پرورشی و تربیت دینی و تربیت نیروی انسانی متخصص تأکید شده است؛ ولی توصیهها و راهبردهای تربیتی معرفیشده توسط روشنفکران جهان اسلام برای نفوذ مواهب معنوی به سنتهای فنآورانه و تمایل فزاینده جوامع اسلامی برای برخورداری همزمان از مواهب دینی و دستآوریهای فنآوری، سبب شده است که برخی از دستاندرکاران، ارائه برنامههای آموزشی نوین را سرلوحه کار خویش قرار دهند - العلوانی، 1377 و ون دوود، . - 1998 تمایل به ایجاد آشتی میان سنتهای دینی با مقتضیات زندگی صنعتی از دیرباز در کشورهای اسلامی و بهویژه در ایران، رواج داشته است
فضای مجازی اینترنت، عرصهای آزاد است تا هر فرد و گروهی در کمترین زمان و بیشترین دامنه تأثیر و پیام خود را منتقل کند. در این میان، قدرتهای مسلط برای ترویج و نهایتاً جهانیشدن افکار و سیاستهای خود، از ابزارهای تبلیغی مختلفی بهره میگیرند؛ یکی از این ابزارها فضای مجازی است. فضای مجازی و اینترنت با در اختیار قرار دادن امکانات ارتباطی سریع، ارزان و جذاب، مرزهای جغرافیایی را درنوردیده و با سرعتی بالا در حال گسترش میان جوامع مختلف است. در عین حال، مکانیزمهای استفاده از این فنآوری موجب ایجاد محاسن و آسیبهایی در کاربرها شده است.
متن اصلی
تربیت /زندگی اسلامی
مفهوم تربیت اسلامی، تفسیرپذیر است. تربیت اسلامی، مفهومی است مرکب از تربیت و اسلام که هر دو از حیث معنایی بسیار انعطافپذیرند. تفسیر مفاهیم تربیت و اسلام، متنوعتر از آن است که بتوان به توافقی زبانشناختی در جهت تحصیل یک معنای پایه برای تربیت اسلامی رسید. تربیت اسلامی طیف وسیع و البته گشودهای از معانی را به فراخور تنوع معنایی تربیت و گوناگونیِ معنایی اسلام در قرائتهای هفتاد و دو ملت، به خود اختصاص میدهد. از آنجا که درنهایت، این مفهوم بنابر تنوع معنایی خود، دلالتهای مختلف و حتی متقابلی برای عمل تربیتی و نظام آموزشی دربر خواهد داشت. ارائه تعریف روشن و قابل دفاعی از تربیت اسلامی که متلاطم با مبانی و اصول پایه دین اسلام باشد، ضرورتی انکارناپذیر است
حال کاربرد روشهای علمی در تعلیم و تربیت، ویژگی مشخص تربیت مدرن و امروزی؛ و است چنین سیستم تعلیم و تربیتی است که موجب ایجاد تغییرات نسبتاً ثابتی در فرد میشود. در این سیستم، فنآوری در خدمت تربیت قرار میگیرد و تربیت، انسان را به استفاده بهینه از فنآوری رهنمون میسازد. وسعت و سرعت ارتباطات در سطح جهانی سبب شده است که فرهنگهای گوناگون از همدیگر متأثر شوند و امروزه با توجه به تهاجم فرهنگی، نظام آموزشی مسئولیت خطیری برای بهکارگیری راهنمایی و هدایت صحیح تحولات فنآوری اطلاعات به عهده دارد. همچنین همه عوامل آموزشوپرورش در تلاش برای فهمیدن، سازگار کردن و کاربرد فنآوری اطلاعات به شکل مؤثر و در جهت اهداف تربیت اسلامی از طرف نظامهای آموزشی هستند
اسلام بهعنوان یک هویت مستقل فرهنگی- تاریخی، جهانیشدن افکار تهاجمی و ضداخلاقی را چالشی مهم از جانب غرب برای خود میداند و درصدد است تا در مقابل تأثیرات آن مقابله کرده و مانع از نفوذ آن در جوامع خود شود و همزمان با بهرهگیری از ابزارها برای جهانی کردن ارزشهای خود نیز گام بردارد . با توجه به افزایش تعداد کاربران اینترنتی در کشورهای اسلامی، فضای مجازی در این راستا میتواند هم تهدیدکننده و هم فرصت مناسبی باشد
یکی از مهمترین کارکردهای فضای مجازی، کمک به فرایند فرهنگپذیری است. فرهنگسازی عبارت است از: فرایند انتقال ارزشها، هنجارها، عقاید، باورها، معیارها و الگوهای رفتاری و احساسی موجود در فرهنگ جامعه به آحاد افراد آن. نهاد خانواده و سپس نهاد تعلیم و تربیت، اولین مراکز انتقال مفاهیم فرهنگی به کودکان هستند. غفلت از تربیت فنآورانه متعلق به مدرنیته با مبانی تربیت اسلامی سبب شده است که از یکسو ما با افزودن موادی درباره اخلاق، تاریخ، کلام، احکام و عقاید اسلامی به برنامه درسی مدارس و دبیرستانها، انتظار دستیابی به تربیت اسلامی را محقق بدانیم و از سوی دیگر، این مواد همچنان بهعنوان جزیرههای منزوی یا کم ارتباط، خشک و ناسازگار با دیگر بخشهای برنامه اجتماعی باقی بمانند
مفهومشناسی فنآوری و فضای مجازی فنآوری یعنی کاربرد دانش، ابزارها و مهارتها برای حل مشکلات عملی و گسترش تواناییها یا کاربرد دانش و ابداع وسایل و سیستمهایی برای ارضای نیازهای انسان است و زمینهای عقلانی که در جهت اطمینان از مهار کردن طبیعت فیزیکی به وسیله انسان از طریق کاربرد قوانین علمیِ شناختهشده، طراحی شده است
در واقع فنآوری، قدرت آموزش و یادگیری ندارد؛ بلکه سیستمی نظاممند برای انتقال دانش و یادگیری است که در عصر فعلی کاربرد بسیار دارد.در واقع فضای مجازی برای توصیف تمام انواع منابع اطلاعاتی ایجادشده از طریق شبکههای رایانهای بهکار برده میشود و از این جهت، مجازی یا مصنوعی است که در محیط مادی و فیزیکی مکانی را اشغال نکرده است و توسط نرمافزار تولید میشود
مفهومشناسی فضای مجازی از دیدگاه جلالی به این شرح است که او آسیبهای فنآوری اطلاعات را در سه بُعد میداند؛ اولین بعد را آسیب اخلاقی بیان میکند. حدود 1/5 درصد از مجموع اطلاعات موجود در سایتهای اینترنتی، غیراخلاقی، بیش از 90 درصد از آنها، تجاری و مابقی آن با سایر امور علمی، فرهنگی، ورزشی و سایر موضوعات مرتبط است. در همین راستا، یکی از چالشهای اساسی گسترش فنآوری ارتباطات در جهان، بهویژه کشورهای در حال توسعه، آسیبهای فرهنگی و اجتماعی است. قرار گرفتن در معرض فرهنگهای گوناگون، آزادیهای زیاد در یک دوره زمانی نسبتاً کوتاه و امکان دسترسی به اطلاعات غیراخلاقی گوناگون از طریق اینترنت، ازجمله نمونههای این خطرها هستند.
