بخشی از مقاله
چکیده:
کوتاه نمودن زمان پروژه معمولا از طریق افزایش در منابع لازم جهت تسریع فعالیت های بحرانی حاصل می شود که با توجه به محدود بودن زمان پروژه در دنیای واقعی تبدیل به یک ضرورت شده است.مجموعه روش ها ، الگوریتم ها و نگرش های موجود برای حل این مسئله با در نظر گرفتن شیب هزینه فعالیت ها به عنوان تنها شاخص محوری تعریف شده اند.روش های دستی،برنامه ریزی ریاضی ،الگوریتم زیمنس،الگوریتم ژنتیک و شبیه سازی از جمله رویکردهای موجود جهت حل این مساله می باشند.در این مقاله مطابق راهنمای گستره دانش مدیریت پروژهPMBOK که کیفیت و ریسک را در موفقیت پروژه اساسی می داند،این دو حوزه را نیز در انتخاب فعالیت ها جهت فشرده سازی لحاظ نموده است و سپس با استفاده از اصول تصمیم گیری چند معیاره و تکنیک ویکور به انتخاب مناسب ترین فعالیت جهت فشرده سازی بمنظور کاهش زمان کل پروژه می پردازد.
لغات کلیدی : فشرده سازی-تصمیم گیری چند معیاره-تکنیک ویکور-مدیریت کیفیت-مدیریت ریسک
-1 مقدمه
محاسبات تاریخ تکمیل پروژه بر این فرض استوار می باشند که فعالیت های لازم برای اجرای پروژه ،مخصوصا فعالیت های واقع در مسیر بحرانی ،همگی در زمان معمولی خود که تخمین زده شده اند قابل انجام باشند.اما در موارد بسیاری،لازم می شود پروژه را زودتر از تاریخ محاسبه شده بر روی شبکه تکمیل نمود.در چنین شرایطی یکی از راه حل های ممکن برای کوتاه نمودن زمان اجرا ی پروژه،تسریع در انجام فعالیت ها می باشد.برای کاهش زمان یک فعالیت باید میزان منابع مورد استفاده در آن فعالیت را افزایش داد،یا در روش های فنی اجرای آن فعالیت،تغییراتی در جهت تسزیع زمان اجرا ایجاد نمود.
به عبارت دیگر،برای اجرای فعالیت در زمانی کوتاهتر از زمان برنامه ریزی شده لازم است به حجم منابعی نظیر نیرو کار و تعداد تجهیزات و ماشین آلات افزوده شود یا تجهیزات گران تر و دارای توان بیشتری را به کار گرفت و یا در روش های فنی اجرا تغییراتی را به وجود آورد.کاهش زمان اجرای فعالیت از زمان معمولی به زمان کوتاه تر همواره با صرف هزینه همراه است.در مقابل با کاهش زمان تکمیل پروژه،صرفه جویی هایی برای پیمانکاران و صاحب کار عاید می شود.سرمایه های دربند پروژه زودتر به کار می افتند .در پروژه های مربوط به تولید محصولات جدید،مخصوصا در شرایطی که رقابتی بین تولیدکنندگان مختلف وجود دارد،عرضه سریع تر یک فرآورده ممکن است قسمت اعظم کشش بازار را به خود اختصاص دهد.
یا در پروژه ها ی عمرانی نظیر احداث یک سد در صورتیکه تاریخ تکمیل تسریع شود و زمان آبگیری و بهره برداری جلو بیافتد ،برای ذی نفعان پروژه منافع قابل توجهی را به دنبال خواهد داشت.آنچه هم اکنون مطرح خواهد شد اینست که یک پروژه را تا چه حدی باید تسریع نمود؟آیا سود حاصل از تسریع تاریخ تکمیل،هزینه های اضافی بابت کاهش زمان فعالیت ها را جبران خواهد نمود؟آیا اهداف کیفی پروژه با وجود فشرده سازی محقق خواهد شد؟شرایط ناشی از فشرده سازی تا چه حد ریسک انجام پروژه را تحت تاثیر قرار می دهد؟در شرایطی که لازم است پروژه ای بطور حتم در تاریخی زودتر از آنچه که محاسبات معمولی شبکه نشان داده است تکمیل شود،اقتصادی ترین ترکیب کاهش زمانهای اجرای فعالیت ها چه خواهد بود؟
-2مرور ادبیات
چانگ در مقاله ای که در مجله بین المللی مهندسی عمران چاپ شده است ،با ارائه یک رویکرد احتمالی به استفاده از شبیه سازی برای حل مساله روی اورده است [1] .چن آنتینگ و لئو سن با ارائه مقاله ای در مجله بین المللی مدیریت پروژه و با استفاده از الگوریتم زنتیک بر مبنای نظریه فازی ، اثرات عدم در زمینه تبادل هزینه و زمان را بررسی نموده اند.[2]هنگ لی و جی ان کائو از دانشگاه پلی تکنیک هنگ کنگ با ترکیبی از الگوریتم ژنتیک و متدهای Learning Machine تکنیک جدیدی به نام MLGASرا معرفی نمودند و ادعا کردند در حالتی که رابطه بین هزینه ها و فعالیت ها غیر خطی می باشد،این تکنیک جواب بهتری خواهد داد.[3]
در میان پژوهش های انجام شده ،پژوهش چانگ وی فنگ و اسکات برنز ضمن ارائه الگوریتمی بر پایه الگوریتم زنتیک ،یک برنامه محاسباتی نیز در زمینه محاسبه کارایی الگوریتم تهیه کردند.این پژوهش کامل ترین پژوهشی است که با استفاده از الگوریتم ژنتیک در زمینه تبادل هزینه و زمان انجام شده است.[4]فرزاد خسرو شاهی و کاکا در پژوهشی که انجام دادند به مطرح کردن این موضوع پرداختند که رابطه بین هزینه های پروژه و طول زمان پروژه به صورت غیر خطی است.[5]البته محققان دیگری نیز نظیر فولکرسون مدل ها و راه حل هایی را براساس رابطه غیر خطی بین هزینه و زمان اتمام فعالیتها در نظر گرفته اند که به آسانی قابل برنامه ریزی و حل است.[6]
سرش و بابئو در مقاله ای به بررسی تاثیرات فشرده سازی بر کیفیت پروزه پرداخته اند و یک مدل برنامه ریزی خطی برای تبادل هزینه،زمان و کیفیت ارائه کرده اند.در این مدل یک حد پایین کیفیت برای هر فعالیت در نظر گرفته شده است و سایر محدودیت ها مشابه مدل های کلاسیکی است که پیشتر ذکر گردید.شایان ذکر است مفهوم شیب کیفیت در این مقاله از تقسیم سطوح کیفیت نرمال و فشرده شده برای میزان فشرده سازی هر فعالیت بدست می آید.[8]تکنیک دیگری که در سال 1987 توسط ایمن تحت عنوان CAPERTSIMبوجود آمد که به آموزش تصمیم گیری تحت شرایط عدم قطعیت و تبادل هزینه و زمان و رابطه بین آنها پرداخت.[9]در میان کلیه مطالعات به عمل آمده آنچه مسلم است اینکه کلیه پژوهش ها در این زمینه با درنظر گرفتن شیب هزینه به عنوان تنها شاخص معتبر فشرد سازی بوده وبه زمینه های مورد تاکید مدیریت پروژه همچون ریسک، کیفیت و ... توجه کمتری شده است.همچنین نگاه تصمیم گیری براساس معیار های چند گانه کمتر در پژوهش های صورت گرفته دیده می شود.
-3متدولوژی تحقیق
بطور کلی و با توجه به نگاه واقع گرایانه به ماهیت پروژه ها، تبادل هزینه و زمان و انتخاب یک یا چند فعالیت از بین فعالیت های یک پروژه جهت فشرده سازی یک تصمیم گیری با چند شاخص می باشد که باید با در نظر گرفتن تمامی معیارها و شاخص ها بهترین فعالیت ها را جهت کوتاه نمودن انتخاب نمود.از این رو حل مساله با استفاده با استفاده از متد های تصمیم گیری چند معیاره به عنوان یک رویکرد مناسب به شمار میرود.در این مقاله تکنیک ویکور به عنوان یکی از روش های تصمیم گیری جهت انتخاب مناسب ترین فعالیت جهت فشرده سازی پیشنهاد گردیده است و مورد استفاده قرار گرفته است.
3-1 .تکنیک ویکور
تکنیک ویکور یک روش تصمیم گیری چندمعیاره برای حل یک مسأله تصمیم گیری گسسته با معیارهای نامتناسب - واحدهای اندازه گیری مختلف - و متعارض توسط اپریکویچ و زنگ ایجاد شده است. کلمه ویکور بر برگرفته از نام صربستانیVlseKriterijumska Optimizacija I Kompromisno Resenjeبه معنای بهینه سازی چند معیاره و حل سازشی یاMulti-criteria optimization & compromise solution است .[10] این روش برای بهینه سازی چند معیاره سیستم های پیچیده توسعه یافته است[11] که روی دسته بندی وانتخاب از یک مجموعه گزینه ها تمرکز داشته و جواب های سازشی را برای یک مسأله با معیارهای متضاد تعیین می کند، به طوری که قادر است تصمیم گیرندگان را برای دستیابی به یک تصمیم نهایی یاری دهد.
در اینجا جواب سازشی نزدیکترین جواب موجه به جواب ایده آل است که کلمه سازش به یک توافق متقابل اطلاق می گرد،د این جواب سازشی یک شاخص رتبه بندیچند معیاره بر اساس نزدیکی به جواب ایده آل را مطرح می سازد.در واقع مدل ویکور از طریق ارزیابی گزینه ها بر اساس معیارها، گزینه ها را اولویت بندی یا رتبه بندی می کند. در این مدل معیارها وزن دهی نمی شوند بلکه معیارها از طریق روش های دیگر ارزیابی می شود و سپس گزینه ها بر اساس معیارها و با ترکیب در ارزش معیارها، ارزیابی شده و رتبه بندی می شوند. در این مدل همواره چند گزینه مختلف وجود دارد که این گزینه ها بر اساس چند معیار به صورت مستقل ارزیابی می شوند و در نهایت گزینه ها بر اساس ارزش، رتبه بندی می گردند.
تفاوت اصلی این مدل با مدل های تصمیم گیری سلسله مراتبی یا شبکه ای این است که بر خلاف آن مدل ها، در این مدل ها مقایسات زوجی بین معیارها و گزینه ها صورت نمی گیرد و هر گزینه مستقلا توسط یک معیار سنجیده و ارزیابی می گردد. این تفاوت اصلی این مدل با روش های تحلیل سلسله مراتبی و تحلیل شبکه ای می باشد که بر اساس مقایسات زوجی معیارها و گزینه ها طراحی شده بود در حالیکه در این مدل مقایسات زوجی بین معیارها و گزینه ها صورت نمی گیرد بلکه هر گزینه به صورت مستقل بر اساس هر معیار ارزیابی می شود. این ارزیابی می تواند بر اساس داده های خام باشد یا بر اساس نظر کارشناس. بنابراین هدف اصلی این مدل تعیین وزن و ارزش هر گزینه و رتبه بندی آنها است.
