بخشی از مقاله
چکیده:
کاربری فضای سبز امروزه یکی از کاربری های مهم خدماتی شهرها محسوب می شود ویکی از راههای توسعه پایدارشهری می باشد. باتوسعه شتابان شهری وپیچیدگی معضلات زیست محیطی شهرها،موجودیت وگسترش فضای سبز رااجتناب ناپذیر می کند. تا آنجا که کاربری فضای سبز در شهرها و سرانه آن یکی از مباحث اساسی در برنامه ریزی و مدیریت شهری تلقی می شود.
دراین مقاله باروش توصیفی - تطبیقی به بررسی فضای سبز شهربناب باتاکید برتوسعه پایدارمی پردازد ودرتلاش است تاتوزیع فضایی فضای سبزشهری،شهربناب راباشاخصهای ملی وبین المللی مقایسه کند.یافته های تحقیق بیانگرآن است که فضای سبز دراین شهربا معیارهای ملی وبین المللی تفاوت زیادی دارد و باکمبود شدید این کاربری مواجهه است. ودرنهایت برای رفع این منظور سعی شده است بااستفاده یک مدل مطلوب ،فضای سبز مناسبی برای شهر بناب ارائه شود.
- 1 مقدمه:
1-1طرح مسأله
در قرن پانزدهم میلادی و برای اولین بار انسان خود را سازنده و بازیگر اصلی شهر به حساب آوردو شهرها را با ایجاد میدان ها، فضاهای سبز، چشم اندازها و چهارراه های زیبا ذهنیت بخشید - شکویی، - 543: 1374؛ به همین سبب کاربری فضای سبز، جدای از اهمیت آن در شهرها، به عنوان بخشی از طبیعت در محیط انسان ساخت شهرها می تواند نشان از گرایش انسان به طبیعت و یا قدرت انسان در ارائه طبیعی خودخواسته و مطابق با آرما نهای خود باشد.
باشروع انقلاب صنعتی ،جمعیت ودرنتیجه تراکم مسکن درشهرها افزایش یافت،به دنبال آن نیازبه هوای سالم وتازه وبهسازی محیط ،لزوم ایجاد مکان طبیعی وسالم راایجاب کردوایده بازگشت به طبیعت رادرشهرها تجلی یافت.دراواسط قرن نوزده به منظوربهره گیری از ویژگی های بهداشتی واجتماعی فضای سبز به پیروی ازجنبشهای رفورمیستی وطبیعت گرا،پارکهاوفضای سبزمتعددباشکلهای متفاوت پدیدار گشت واستفاده از آن به عنوان رکن اساسی درطراحی شهری به تدریج از محدوه بحثهای صرفاًنظری وآکادمیک خارج شد وتبلورعینی یافت.دراین راستاموجودیت آن به منظورایجاد محیط زیست سالم شهری وانسانی توجیه شدوبه یکی از شاخص های طراحی شهری تبدیل شد - حسین زاده دلیر،. - 8 :1375
با اوج گرفتن نگرانی ناشی ازفعالیت های انسانی برای کره زمین برپایه قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل دراواخرسال 1982م،کمیسیون جهانی به ریاست خانم"برانت لند"ازنروژ،جهت بررسی مسائل زیست محیطی وتوسعه جهانی تشکیل شد.درپی گزارشها وگفت وشنود های وسیع بین المللی،این کمیسیون گزارش نهایی خودرادرسال 1987باعنوان آینده مشترک مامنتشرکرد. اصول اصلی این گزارش شامل چهارمقوله، - 1به حداقل رساندن مصرف منابع طبیعی تجدیدناپذیر - 2پایدارساختن مصرف منابع طبیعی تجدیدپذیر - 3نگهداشتن حدتولیدضایعات وآلودگیهای درمیزان ظرفیت جذب محلی وجهانی - 4تأمین نیازهای پایه انسانی. این نظریه استفاده ازمنابع رادرحد توان باز تولیدوجبران طبیعی آنها لازم می داند.
- زیاری،:1388 154،. - 153 یکی ازاصلهای اساسی این نظریه حفظ محیط زیست وتوسعه فضای سبز است. از دیدگاه برنامه ریزی و طراحی شهری، گسترش فضای سبز مفهومی وسیع تر از توسعه پوشش گیاهی و بهبود شرایط محیط طبیعی شهر دارد .منظور از توسعه فضای سبز در واقع نوعی ساماندهی و نظم بخشی به فضاهای پراکنده و متنوع سبز است .شبکه فضای سبز یا گذرگاه سبزشامل مجموعه ای از فضاهای سبز و باز درون شهری - پارک ها، میدان ها، بلوارها، مراکز فرهنگی وتفریحی و مانند اینها - و برون شهری - روستاها، باغ ها، مزارع، پارک های جنگلی، کوهپایه ها،رودخانه ها و جز اینها است که به صورتی نظام یافته به هم متصل می شوند .
در نتیجه پیکرفشرده و سنگین شهر در بستر وسیعی از فضاهای طبیعی زنده و فضاهای پرجاذبه مجال تنفس،آلودگی، فراغت و تحرک دلخواه پیدا می کند و از این نظر شبکه فضای سبز یکی از محورهای اصلی الگوی کاربری زمین را - در مقیاس شهر -تشکیل می دهد که علاوه بر کارکرد زیست محیطی دارای کارکردهای اجتماعی، فرهنگی، زیباشناختی نیز هست و در واقع نقش چندمنظوره ایفا می کند - مهدیزاده،. - 78 :1379درسالهای اخیر درکشور ماایران به دلیل رشد جمعیت وتوسعه روزافزون تکنولوزی وصنعت ،سبب رشدبی رویه شهرها وحومه سازی گشته است.امروزه بیشترجمعیت درشهرهازندگی می کنند.افزایش جمعیت وهجوم روستانشینان به شهرها،باعث ایجاد تراکم وایجادمحیطی آلوده درشهرها گشته است.
دانشمندان محیط زیست معتقدندکه با ایجاد فضای سبز وپارکها دراطراف ودرون شهرها می توان تاحدودی جلوی این آلودگی را گرفت وبه بهسازی محیط زیست کمک کرده وشرایطی بهتروسالمتر به شهروندان ایجادکرد. شهر بناب نیز ازاین قاعده مستثنی نبوده ومانند کل کشور با مشکل رشد جمعیت ،تکنولوژی وصنعت ودرپی آن مشکلات زیست محیطی روبرو بوده است.پس برای کاهش این مشکلات برخودلازم دانسته تا باشناسایی فضای سبز بناب،میزان کمبودهای آنرا درسطح شهرشناخته واقداماتی برای رفع آن پیشهاد نماییم.
2-1 :اهمیت تحقیق:
الگوی فضای سبز،محیط زیست انسان راقابل سکونت می کند،باآثارسوء گسترش صنعت وکاربر نادرست تکنولوژی مقابله می کند یعنی با تعادل بخشی به متابولیسم شهرازیک سووبالا بردن سطح زیبایی ازسوی دیگر،سبب افزایش کیفیت زیستی درشهرها می شودچرا که به نحوموثری می توانددرکاهش گردوغبار،آلودگیهای شیمیایی،آلودگی هوا،تعدیل درجه حرارت افزایش نسبی رطوبت وتطلیف هوا ایفای وظیفه کند.
باتوجه به ارقام ذیرتاثیر فضای سبز برروی زندگی انسان ومحیط زیست بهتر نمایان می شود.هوای مورد نیازهر انسان درروزحدود15 گرم است درحالی که به1.5 کیلوگرم آب و2.5 کیلو آب نیاز دارد.بیشتر اکسیژن آزادشده درطبیعت ازطریق فضای سبزتولید می شود.به عنوان مثال یک درخت راش بادیرزیستی متوسط به اندازه سه برابر حجم در دو اتاق یک نفره می تواند دی اکسید کربن را ازهوا پاکسازی کندو1.5 متر مربع چمن کوتاه نشده می تواندبه اندازه نیاز یک انسان دریکسال اکسیژن تولید کندوقادراست 3تا6باربیش ازیک زمین برهنه گرد وغبارجذب کند.
طی بررسی های به عمل آمدهیک هکتارفضای سبزباحدود200درخت،تا68تن گرد وغبار رادرهربارندگی رادرخودجذب کند باوجودچنین درختانی تصفیه هوابصورت رایگان انجام می شود.درختان نسبت به سایرگیاهان گردوغبار بیشتری راازهواجذب می کنندومی توانند10تا20برابرگیاهان علفی ودوبرابر گیاهان زراعی رسوب گیری کرده،باکاهش حرارت وخنک کردن هوای شهرها سطح آسایش شهرها راافزایش دهند - اذانی،. - 27 :1379 شهربناب یکی از شهرهای میانه اندام استان آذربایجان شرقی می باشد که دربا توجه به عوامل ذکر شده شناخت فضای سبزشهربناب امری ضروری است.
: 3- 1 روش تحقیق:
پژوهش حاضر که براساس روش توصیفی - تحلیلی که به بررسی فضای سبز شهری بناب دررابطه باتوسعه پایدارمی پردازد.اطلاعات مورد نیازبرای این پژوهش ازطریق مطالعات میدانی کتابخانه ای وشهرداری شهر بناب انجام گرفته است.سپس به تطبیق اطلاعات بدست آمده - فضای سبز - درشهربناب با استانداردهای ملی وبین المللی پرداخته ودرنهایت میزان مازاد وکمبود رامشخص نموده ایم.
: 4- 1 هدف تحقیق:
هدف این پژوهش بررسی چگونگی توزیع فضایی فضای سبز درسطح نواحی شهر بناب باتاکید بر توسعه پایدار می باشد .این پژوهش با شناخت فضای سبز شهربناب وتطبیق آن با استانداردهای ملی وبین المللی درتلاش است تامیزان کمبودها درسطح نواحی شهری معلوم گرددودرباره آنها اقدام شود.
- 2 معرفی محدوده مورد مطالعه:
شهر بناب با 120 کیلومتر مربع وسعت در جنوب غربی استان واقع است و فاصله مرکز آن شهر بناب با مرکز استان 120 کیلومتر است. بین مدارهای َ20 و 37 تا َ33و 37عرض شمالی و نصف النهار َ03 و 46تا َ55 و 41 طول شرقی جای گرفته است. شهرستان بناب از شمال به شهرستان عجب شیر ، از شرق به شهرستان مراغه، از جنوب به شهرستان ملکان و از غرب به شهرستان میاندوآب در استان آذربایجان غربی و دریاچه ارومیه محدود می شود.
ارتفاع متوسط آن از سطح دریا 1600 متر این شهر درجلگه ای صاف وهموار قرارگرفته که ازسمت شرق به کوهای غربی سهند وازسمت غرب به دریاچه اورمیه ختم می شود.این شهر در سال1382 - پایه طرح تفضیلی - از سیزده محله وپنج ناحیه تشکیل می شود.جمعیت ومساحت - برحسب هکتار - شهر در سال 1382 به ترتیب برابر 1192.6،77300 وپیش بینی می شود در افق طرح - - 1395، جمعیت ومساحت - برحسب هکتار - آن به ترتیب برابر95000، 1194.9 خواهد رسید. - طرح تفضیلی شهر بناب:. - 109 :1382
-3 پیشینه تحقیق:
درباره طراحی وبرنامه ریزی فضای سبز درشهرهای ایران مطالعات اندکی صورت گرفته است وچنان که پیداست این کاربری شهری تاهمین اواخر دربین سایرکاربری های شهری تقریباٌ جزءکاربری فراموش شده محسوب می شود.فقط دربعضی ازشهرهای بزرگ تحقیقات چندی صورت گرفته که به قرار ذیل است:
- اذانی » - 1379 - فضای سبز اصفهان درارتباط با توسعه پایدار« مشخص کردکه فضای سبز شهری درسطح مناطق شهری اصفهان با استاندارد های بین المللی دارای تفاوتهای زیادی است.
- اینالو - 1383 - ،»تاثیررشدجمعیت درسرانه فضای سبز« مشخص کردکه فضای سبز متناسب با رشد جمعیت درشهر تهران اتفاق افتاده ولی باوجود این بازهم دراین کاربری درسطح شهر کمبود وجوددارد وبااستانداردهای بین المللی تفاوت زیادی دارد.
- مشکینی ودیگران - » - 1389ارزیابی وتحلیل کاربری های شهری با تاکید برفضای سبزشهری گلستان«،نتیجه گرفتند که فضای سبزدرسطح شهر گلستان به صورت یکنواخت وموزون توزیع نشده است.
- معتکف » - 1370 - فضای سبز درادبیات ما« مشخص کرد که فضای سبز درادبیات ما نقش تعیین کننده ای دارد وضامن سلامتی است.
- محمدی واسکندری » - 1385 - ضرورت توجه به فضای سبز وارتباط آن باافزایش جمعیت« نشان داد که باید متناسب با افزایش جمعیت بر سطح فضای سبز نیز افزوده شود.
