بخشی از مقاله
مقدمه
رهبر معظم انقلاب با اشراف کامل به سائل داخلی و خارجی در برخی مقاطع زمانی به تبیین و تشرح اصطلاحاتی می پردازند که توجه خاص به آنها نیاز روز جامعه ایران می باشد و دانشگاهها و مراکز علمی و اجرایی می بایست در راستای عملیاتی نمودن فرمایشات معظم له اقدام نمایند. از جمله این اصطلاحات دو واژه جنگ نرم وسبک زندگی است.جنگ نرم عبارتست از هرگونه اقدام روانی و تبلیغات رسانهای که جامعه،گروه و یا گروههای هدف را نشانه میگیرد و بدون جنگ و درگیری نظامی و گشوده شدن آتش،رقیب را به انفعال یا شکست وا میدارد. این اصطلاح هرچند با واژگانی متفاوت مانند تهاجم فرهنگی، ناتوی فرهنگی از سال 1369 مورد استفاده رهبر انقلاب قرار گرفته است؛ لیکن پس از اتفاقات سال 1388 به صورت خاص مورد توجه قرار گرفت به نحوی که ایشان در یکی از سخنرانیهای خود فرمودند: » امروز اولویت اصلی کشور مقابله با جنگ نرم دشمن است - .
«مقام معظم رهبری، - 88/9/4 سبک زندگی نیز در یک تعریف ساده عبارتست از مجموعه رفتارها، مدلها و الگوهای کنش های هر فرد که معطوف به ابعاد هنجاری،رفتاری و معنایی زندگی اجتماعی او باشد و نشان دهنده کم و کیف نظام باورها و کنش ها و واکنش های فرد و جامعه می باشد - سایت عرفه،. - 1392 در این خصوص نیز هرچند ایشان از سال 1373 چندبار بدون ذکر عنوان درباره سبک زندگی فرمایشاتی داشته اند؛ لیکن اولین بار در سفر به استان خراسان شمالی در مهرماه 1391 به تبیین و تشریح این مسئله پرداختند.در این تحقیق سعی می شود ضمن پرداختن به اصطلاح سبک زندگی از دیدگاه نظریه پردازان، به تشریح دیدگاه مقام معظم رهبری در این خصوص پرداخته شود. همچنین با تاکید بر فضای مجازی، ابزارها و ویژگیهای جنگ نرم و ارتباط آن با آسیب های کنونی سبک زندگی در کشور قسمت دوم مقاله را تشکیل خواهد داد.
سبک زندگی
در خصوص اصطلاح سبک زندگی تعاریف مختلفی از طرف نظریه پردازان ارائه شده است. زیمل معتقد است سبک زندگی عینیت بخشی به ذهنیات در غالب اشکال شناخته شده اجتماعی است - زیمل، - 463: 1990 وبر سبک زندگی را از جنس رفتار می داند که تمایلات آن را هدایت می کند و فرصت های زندگی بستر بروز آن را فراهم می کند. - هندری و دیگران، - 231: 1381آدلر روانشناس آلمانی در مورد سبک زندگی تعابیر متعددی دارد که بر محققان علوم اجتماعی پس از خود تاثیر زیادی گذاشته است. او می گوید:» سبک زندگی یعنی کلیت بی همتا و فردی زندگی که همه فرایندهای عمومی زندگی ذیل آن قرار دارند - آدلر، - 191 :1956 از نظر وی سبک زندگی رفتار و منش نیست، بلکه امری است همه رفتارها و تجربیات انسانی را در بر می گیرد - مهدوی کنی، - 1387 و خود به واسطه خوی ها و منش فردی شکل می گیرد. - ولمن، - 1981 ویلیام لیزر - - 1964
سبک زندگی را به طرز مشخص یا متمایز زندگی گروهی از مردم معرفی می کند؛ نظامی که از تاثیر فرهنگ - ارزشها،منابع، نمادها، قوانین و... - بر نیروهای زندگی در گروه شکل می گیرد. او با توجه به تمرکزش بر موضوع بازاریابی در جایی دیگر سبک زندگی را الکوی رفتار گروهی می داند که در خریدهای مصرف کننده انعکاس یافته است. - یوث، - 7: 1990 مک کی سبک زندگی را الگویی برامده از ارزشها و باورهای مشترک یک گروه یا جامعه می داند که به صورت رفتارهای مشترک ظاهر می شود. - مک کی - 81: 1961در نهایت بوردیو سبک زندگی را فعالیتهای نظام مندی می داند که از ذوق و سلیقه فردی ناشی می شوند و بیشتر جنبه عینی و خارجی دارند و در عین حال به صورت نمادین به فرد هویت می بخشند و میان اقشار مختلف اجتماعی تمایز ایجاد می کنند. معنا یا به عبارتی ارزش های این فعالیتها از موقعیت های آن در نظام تضادها و ارتباط ها اخذ می شود - بوردیو - 285: 1984 از تعارف فوق دو محور برداشت می شود:
- 1 سبک زندگی حاکی از عناصری است که کم و بیش به صورت نظام مندبا هم ارتباط داشته و یک کل را پدید می آورند و همین اتحاد و نظام مندی این کل را از کل های دیگر متمایز می کند.
-2 تعابیری که گاهی در هنگام استفاده از سبک زندگی می شود این توهم را پدید می آورد که سبک زندگی با رفتار، دارایی، یا پایگاه فرد یا گروه یکسان فرض شده است اما بررسی تعریف ها نشان می دهد سبک زندگی عموما »الگوی« رفتار، دارایی یا پایگاه فرد یا گروه در نظر گرفته می شود. - مهدوی کنی، - 208 : 1387
مؤلفه های سبک زندگی
عناصر و مؤلفه هایی که زیمل، وبر و ویلن در آثار خود از آن یاد کرده اند عبارتست از : شیوه تغذیه، خود آرایی - نوع پوشاک و پیروی از مد - ، نوع مسکن، نوع وسیله نقلیه، شیوه های گذراندن اوقات فراغت و تفریح و... . آدلر نیز شامل همه رفتارها، احساسات و افکار فرد و حرکتش به سوی هدف می داند - همان: . - 211گردن در جمع بندی خود چند عامل مهم را در مطالعه سبک زندگی برشمرد که عبارتند از الگوی مصرف، نوع لباس، نوع صحبت، نگرش ها و الگوهای مربوط به نقاط تمرکز علاقه مندی در فرهنگ مانند امور جنسی، عقلانیت، دین، خانواده، میهن پرستی، آموزش، هنرها و روش ها. - مهدوی کنی، - 1387
مؤلفه های سبک زندگی از دیدگاه مقام معظم رهبری
ایشان در سخنرانی خود در دیدار با جوانان استان خراسان شمالی در تاریخ سبک زندگی را ابزاری برای رسیدن به هدف اصلی انسان یعنی رستگاری، فلاح و نجاح می دانند.معظم له با ارائه چند مثال معتقدند همه بخشهای زندگی داخل در همین مقوله سبک زندگی است: معماری، طراحی لباس، آرایش در مردان و زنان، معاشرتهای روزانه - راستگویی، غیبت، پرخاشگری، نابردباری، رعایت حق همسر و فرزند، - ، فرهنگ کار - کارگریزی، قانون گریزی، وجدان کاری، محکم کاری در تولید، تولید کیفی، ربا، کم بودن ساعات مفید کاری، رعایت کرامت زن همزمان با انجام وظایف اجتماعی، عملیاتی نشدن حرفها و نظرات خوب - ، حد زاد و ولد، تجمل گرایی، انضباط اجتماعی، رعایت حقوق دیگران در رسانه ها و اینترنت. افزایش طلاق، گرایش به مصرف مواد مخدر درجوانان، ضعف در فرهنگ کار جمعی، کاهش صله رحم، عدم انضباط در فرهنگ رانندگی، الگوی تفریح سالم، آپارتمان نشینی. همه در ذیل سبک زندگی قرار می گیرد. - مقام معظم رهبری، - 91/7/23 برشمردن مولفه های فوق نشان از اشراف کامل ایشان به مشکلات و مسائل داخلی جامعه دارد.
سبک زندگی غربی و اسلامی
رهبر انقلاب رفتار اجتماعی و سبک زندگی را تابع تفسیر ما از زندگی می دانند و می فرمایند: فرهنگ غربی عبارتست از همان سبک زندگی مادی شهوت آلود گناه آلود هویت زدا و ضد معنویت و دشمن معنویت. - همان - سوالی که اینجا مطرح می شود این است که فرهنگ غرب با خصوصیاتی که رهبر انقلاب ذکر نمودند چه تفسیری از زندگی دارند؟ برای پاسخ به این سوال دیدگاه شهید مطهری را بررسی می کنیم ایشان در ذیل مبحث جهان بینی عنوان می کنند : » انتخاب نوعخطّ مشی انسان در زندگی بستگی زیادی دارد به نوع برداشتکلّی او از هستی و جهان و حیات و زندگی و آغاز و انجام امور. انسان بیش از آنچه به شناخت امور جزئی که به او احاطه دارد و روزانه در زندگی او را به کار میآید علاقه نشان میدهد، به جهان بینی یعنی تفسیرکلّی از مجموع هستی، و لو با معیارهای عامیانه، علاقه نشان میدهد - « مطهری، - 36 : 1376
در جهان بینی، جهان و هستی در نظر یکی یک نوعشخصیّت و یک گونه قیافه و چهره دارد و در نظر دیگریشخصیّت و قیافه و چهره دیگر؛مثلًا یکی جهان را مجموعهای از اجزای پراکنده و بیرابطه میپندارد و دیگری جهان را به منزله یک ماشین که همه اجزائش با یکدیگر مرتبط است سوّمی به صورت یک موجود زنده که رابطهها از نوع رابطه عضوی است؛ یکی حوادث جهان را مجموعهای از یک سلسله تصادفات میپندارد و دیگری ناشی از ضرورتهایعلّی و معلولی؛ یکی نظام را حکیمانه میبیند و دیگری پوچ و بیهوده و عبث؛ یکی نظام را نظام ثابت میبیند و دیگریمتحرّک وسیّال؛ یکی یکنواخت میبیند و دیگری متکامل؛ یکی بیعیب و نقص میداند و دیگری ناقص و پر از عیب؛ یکی نظام موجود را بهترین نظام ممکن میداند و نظام احسن از این نظام را محال میداند و یکی نظامی بهتر از این نظام را ممکن میشمارد؛ یکی خیر محض میبیند و یکیشرّ محض و یکی ممزوج؛ یکی جهان را درکلّ خود زنده و شاعر میبیند و دیگری مرده و بیشعور؛ یکی محدود میبیند و دیگری نامحدود؛ یکی سه بعدی میبیند و دیگری چهار بعدی.
اینها و امثال اینهاست کهتلقّی ما را درباره جهان عوض میکند و اینها و امثال اینهاست که ارکان جهان بینی انسان را تشکیل میدهد - همان: - 37 شهید مطهری در ادامه تفاوت دو جهان بینی مادی و الهی را مد نظر قرار می دهد و می پرسد تفاوت جهان بینی الهی و جهان بینی مادّی در کجاست؟ الهی چه میگویدومادّی چه میاندیشد؟ بحث الهی ومادّی بر سر چه موضوع است؟پاسخ این پرسش بسیار ساده است: بحث بر سر وجود و اقعیّت استمادّی.واقعیّت را درمادّه، در آنچه جسم و جسمانی است، در آنچه به نحوی دارای طول یا طول و عرض یا طول و عرض و عمق است، در آنچه قابل اشارهحسّی است، در آنچه محسوس است، در آنچه زمانی و مکانی است، در آنچهمتغیّر است، در آنچه فانی شونده است و در آنچه محدود و نسبی است محصور میداند و بهواقعیّتی ماورای اینواقعیّتها قائل نیستامّا. الهیواقعیّت را در انحصار این امور نمیداند؛ بهواقعیّت غیرمادّی و نامحسوس ومجرّد از زمان و مکان و به واقعیّت ثابت و جاودانه و مطلق نیز ایمان دارد.
از نظر اندیشمندمادّی نظامات و نیروهای حاکم برواقعیّتها در انحصار روابط و نیروهای مادّی است، و از نظر اندیشمند الهی، علاوه بر این، نظامات و نیروهای غیرمادّی نیز وجود دارد که برواقعیّتها حاکم است. علیهذا مکتب مادّی، چه از نظرواقعیّتها و چه از نظر نظامات حاکم برواقعیّتها، مکتب انحصار است؛امّا مکتب الهی از هر دو نظر، مکتبضدّ انحصار است - همان: . - 37در ایات قران کریم ضمن اشاره به همین موضوع ویژگی متقین در آیه 3 سوره مبارکه بقره اینگونه ذکر شده است: » الذین یؤمنون بالغیب و...« یعنی متقین کسانی هستند که به غیب ایمان دارند و صرفا به امور محسوس اکتفا نمی کنند.در جهانی که انسان الهی میبیند، جهان خیر و جود و وحدت و هماهنگی است،شرّ و امساک و کثرت و تضاد وجودبالتّبع دارند؛ در عین حال، همین وجودهای تبعی نقشی اساسی در جریان خیرها و جودها و پیدایش وحدتها و هماهنگیها دارند.
این جهان، جهانی شاعر است؛ علاوه بر قوانین سخت و جامدمادّی، یک سلسله قوانین دیگر نیز بر آن حاکم است. همان طوری کهمثلًا انسان از نظر مکانیسم بدنی یک سلسله ضوابط و قواعد دارد، بهعلّتخاصّ جسمانی بیمار میگردد و با دواییمادّی معالجه میشود، در عین حال به حکم اینکه دارای روح و روان و فکر و اندیشه و استعداد تلقین پذیری است، روح جسم را تحت تأثیر قرار داده، قوانین خود را بر آن تحمیل میکند،علّت روانی سبب بیماری جسمی میگردد و یا بهعلّت روانی، بیماری جسمانی بهبود مییابد،کلّ جهان نیز همین طور است؛ یک سلسله عاملها و عملها و عکس العملها در جهان هست که حاکم بر قوانین سخت و جامدمادّی است و آن قوانین مولود روح جهان و قوایمدبّره آن است. - همان: - 38 در حالی که از دیدگاه اندیشمندان غربی مانند برتراند راسل » جهان مجموعهای است از نقطهها و جهشهای فاقد وحدت، فارغ ازمداومت، عاری از نظم و ترتیب و خالی از هر محتوای دیگری که مسأله آموز عشق باشد.«
این تفاوت در تفسیر از زندگی و جهان در جهان بینی مادی و جهان بینی الهی در شیوه و سبک زندگی نیز تاثیر فراوانی می گذارد و آنچه امروز د غرب شاهد آن هستیم ناشی از همین نوع نگاه به جهان است. به طور مثال چون واقعیت صرفا در امور حسی خلاصه شده در نتیجه فایده گرایی و اصالت لذت جایگاه ویژه ای در این دیدگاه پیدا می کند. مهم نیست که لذت چگونه ایجاد شود بلکه مهم اصل لذت است. بی بند و باری هایی که امروز درغرب شاهد آن هستیم، فساد اخلاقی و جنسی که در غرب می بینیم و تمامی مطالبی که مقام معظم رهبری درباره غرب عنوان نمودند، ناظر به همین مسئله است.
جنگ نرم
جنگ نرم که در برابر جنگ سخت قرار دارد دارای تعارف متعدی است. از جمله عده ای جنگ نرم را عبارت از تلاش برنامه ریزی شده برای استفاده از ابزارها و روش های تبلیغی رسانه ای،سیاسی و روان شناختی برای تاثیر نهادن بر حکومت ها، گروهها و کشورهای خارجی به منظور تغییر نگرش ها، ارزشها و رفتارهای آنان می دانند. - 2007:19،. - fazioجوزف نای استفاده یک کشور از قدرت نرم برای دستکاری افکار عمومی کشور آماج و تغییر ترجیحات، نگرش ها و رفتارهای سیاسی آنان را جنگ نرم می داند. - 2004 :3، . - Nye برخی نیز استفاده دقیق و برنامه ریزی شده از قدرت نرم علیه نظام های سیاسی مورد هدف به منظور تاثیرگذاری بر باورها و ارزش ها بنیادنی و با هدف دگرگونی در هویت فرهنگی و الگوهای رفتاری مورد قبول در عرصه های مختلف سیاسی ، فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی را جنگ نرم می دانند - نائینی ، - 1388
با توجه به تعاریف مذکور به نظر می رسد در جنگ نرم دشمن سعی دارد با استفاده از تمام ابزارهای تبلیغی خود ارشها،نگرش ها، باورهاو به صورت خلاصه جهان بینی خود را به طرف مقابل القاء نماید و با برتر نشان دادن آن سعی در تغییر رفتار مخاطبان خود نماید؛ تا اولا این مخاطبان فرهنگ الغاء شده را فرهنگ ایدءال خود بدانند و ثانیا سعی نمایند با عملیاتی نمودن آن در رفتار و سبک زندگیشان، خود را یک شخصیت با فرهنگ به جامعه نشان دهند.مقام معظم رهبری درخصوص تعریف جنگ نرم می فرمایند؛ جنگ نرم یعنی جنگ به وسیلهی ابزارهای فرهنگی، به وسیلهی نفوذ، به وسیلهی دروغ، به وسیلهی شایعهپراکنی؛ با ابزارهای پیشرفتهای که امروز وجود دارد؛ جنگ نرم یعنی ایجاد تردید در دلها و ذهنهای مردم. - مقام معظم رهبری،. - 88/9/4
