بخشی از مقاله
چکیده
در این پژوهش تأثیر فعالیت بدنی استقامتی و مقاومتی بر هورمونهای جنسی و علائم سندرم پیشقاعدگی1 دانشجویان غیرورزشکار بررسی شده است. روش به کار گرفته شده در این تحقیق نیمهتجربی بود. آزمودنیهای این تحقیق 29 نفر از دانشجویان غیرورزشکار دانشگاه آزاد اسلامی واحد میاندوآب با میانگین سنی22/5 بودند، که بصورت تصادفی از میان افرادی که مبتلا به سندرم پیشقاعدگی تشخیص داده شده بودند، انتخاب شدند. برای تجزیه و تحلیل تغییر دادههای پیش آزمون و پس آزمون از آزمون t وابسته با سطح معنیداری ./5 استفاده شد. نتایج نشان دادند که، انجام 8 هفته فعالیت بدنی هوازی باعث کاهش علائم جسمانی سندرم پیشقاعدگی - از 1/11 به 0/6 درصد - ، کاهش علائم روانی - از 1/16 به /71 درصد - ، کاهش هورمون استروژن - از110/33 به 93/66پیکوگرم در میلی لیتر - و افزایش هورمون پروژسترون - از 2/78 به 3/95 نانوگرم در میلی لیتر - شد.
انجام 8 هفته فعالیت مقاومتی باعث کاهش علائم جسمانی - از/97 به /71 درصد - ، کاهش علائم روانی - از 0/96 به 0/47 درصد - و کاهش هورمون استروژن - از 108/57 به 97/14 پیکوگرم در میلیلیتر - شد. تمرین مقاومتی تاثیر معناداری روی هورمون پروژسترون نداشت - از 3/48 به 3/07 نانوگرم در میلیلیتر - . در مقایسه کلی اثر تمرین مقاومتی و استقامتی بر علائم سندرم پیشقاعدگی، تمرینات هوازی موثرتر بود. تمرینات هوازی منجر به کاهش هورمون استروژن و افزایش مقادیر پروژسترون شد. فعالیت مقاومتی نیز باعث کاهش مقادیر استروژن شد اما تغییری بر هورمون پروژسترون نداشت.
واژههای کلیدی: .1سندرم پیشقاعدگی .2 تمرین هوازی .3 تمرین مقاومتی 4 هورمون استروژن . 5 هورمون پروژسترون
-1 مقدمه
نخستین پرسشهایی که در رابطه با فعالیت ورزشی زنان مطرح میشود، چگونگی تأثیر متقابل فعالیت ورزشی بر چرخه قاعدگی آنهاست. تغییراتی که در اثر فعالیت جسمانی و ورزش در مراحل مختلف چرخه قاعدگی اتفاق میافتد به ویژگیهای شخصی افراد بستگی دارد، برخی زنان به هیچوجه تغییر قابل توجهی در عملکرد خود در هیچ زمانی از چرخه قاعدگی تجربه نمیکنند، در حالیکه برخی دیگر مشکلات قابل توجهی را تجربه میکنند - رابرگز، ترجمه ابراهیم، . - 1385 تأثیر برخی اختلالات چرخه قاعدگی در رابطه با فعالیت جسمانی بررسی شده است، مسئله چالش برانگیز این است که هنوز علل اصلی و روشهای بهبود این اختلالات به طور کامل شناخته شده نیست. سندرم پیش قاعدگی یا Premenstrual Syndrome از جمله اختلالات شایع در زنانی است که در سنین باروریاند. این سندرم بطور چرخهای در مرحله لوتئال چرخهی جنسی، 5-7 روز قبل از قاعدگی ظاهر میشود و با شروع خونریزی از بین میرود و در دورههای بعدی نیز تکرار میشود.
علت این سندرم ناشناخته است اما تئوریهای متعددی در این مورد مطرح شده است، یکی از مهمترین علل آن عدم تعادل هورمونهای استروژن و پروژسترون میباشد. سندرم پیشقاعدگی سبب اختلال در ارتباط، مختل شدن فعالیتهای طبیعی، کم تحرکی، بیانگیزگی و کاهش دقت در انجام کارهای فرد میشود و در صورتیکه شدت علائم و نشانههای آن زیاد باشد، شیوه زندگی، آسایش و سلامت فرد را تحت تأثیر قرار می-دهد. محققان بسیاری ورزش و فعالیت بدنی را به عنوان یکی از روشهای درمانی موثر با کمترین عوارض برای بهبود علائم سندرم پیش-قاعدگی پیشنهاد کردهاند. اما اینکه فعالیت بدنی از چه نوعی باشد و با چه شدتی انجام گیرد هنوز کاملا مشخص نیست - کیانی آسیا بر، 1381؛ فتوکیان، 1385؛ مصلینژاد، 1386 ؛ نورجاه،. - 1384 بر این اساس این سوالات مطرح میشود که آیا تمرین استقامتی بر سندرم پیشقاعدگی و هورمونهای جنسی موثرتر است یا تمرینات مقاومتی؟ و هر کدام از این تمرینات باید با چه مدت و شدتی انجام گیرد تا اثرگذار باشد؟
-2 اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
تأثیر قابل ملاحظه بر سطح سلامت و کیفیت زندگی، کاهش بازدهی کاری، افزایش هزینههای بهداشتی درمانی از عوارض سندرم پیش-قاعدگی هستند که لزوم پرداختن به آن و ارائهی راهکارهای درمانی کارآمد را مطرح میکند. در این راستا، روشهای درمانی جراحی اثرات سوء و عوارض جانبی بسیاری دارد که از آنها در موارد شدید یا مواردیکه بیمار به درمانهای دیگر پاسخ نداده باشد، استفاده میشود. تجویز داروهای مسکن، ضد افسردگی و ... به علت خطر وابستگی توصیه نمیشود. در مطالعات جدید به سایر روشهای درمانی که بر اساس تجربیات بالینی بوده و باعث کاهش شدت علائم سندرم پیش قاعدگی میشود توجه بیشتری شده است، اما مکانیسمهای آن ناشناخته است.
این درمانها شامل تجویز کلسیم، منیزیم، روی، آهن، ویتامین B6، ویتامین E ، ویتامینD، ویتامین A، به صورت مکملهای غذایی و همچنین رژیمهای غذایی پر کربوهیدرات میباشد - کیانی آسیابر، . - 1381 عدم تعادل هورمونهای جنسی نقش اساسی در بروز بسیاری از علائم سندرم پیشقاعدگی ایفا میکند، در حالیکه تحقیقات اندکی در این مورد انجام شده است. از طرفی بسیاری از متخصصان با در نظر گرفتن عوارض سوء جراحی و دارو درمانی، درمانهای غیر داروئی از جمله ورزش را برای مبتلایان پیشنهاد میکنند - نورجاه،. - 1384 ورزش سبک فعالیت بدن را متعادل میسازد و از شدت فشارهای سندرم پیشقاعدگی میکاهد. زنانی که فعالیت بیشتری دارند معمولاً شکایت کمتری از نشانههای سندرم پیشقاعدگی داشتهاند.
تحقیقات نشان دهندهی آن است که غلظتهای سرمی مخدرهای درونزا عمدتاً بتاآندروفین در پاسخ به تمرین افزایش مییابد. در حالیکه اهمیت فیزیولوژیک دقیق پاسخ پپتیدهای مخدر درونزا به تمرین روشن نشده است، چندین اثر مهم را باید در نظر داشت - عبادی،. - 1386 قابل توجهترین اثر اشاره شده آندروفین نقش آن در ایجاد حالت نشاط و شادی است. در هنگامیکه تمرین کننده با پیشرفت دوره فعالیت از متوسط به سنگین نوعی نشاط و سایر مزایای بهبود خلق و خو و انبساط خاطر را تجربه میکند. همچنین ترشح آندروفین به افزایش تحمل درد، بهبود کنترل اشتها و کاهش اضطراب، تنش، عصبانیت و آشفتگی منجر میشود، در نتیجه احتمالاً فعالیت بدنی باعث بهبود بسیاری از علائم سندرم پیشقاعدگی میشود. ورزش هوازی در کاهش تنش، عصبانیت، افسردگی، درد و بطور کلی شدت سندرم پیشقاعدگی نقش اساسی دارد - امامی،1379؛ گلباز،1370 ؛ مصلینژاد،. - 1386
-3 تعریف واژهها و اصطلاحات فنی
-1-3 مرحله فولیکولی چرخه قاعدگی: مرحلهای از چرخه قاعدگی که با شروع قاعدگی آغاز شده و با شروع تخمکگذاری پایان مییابد و مدت زمان آن معمولا 9 تا 23 روز است - ادینگتون،ترجمه نیک بخت،. - 1377
-2- 3 مرحله لوتئال چرخه قاعدگی: مرحله دوم دوره قاعدگی که با پایان تخمکگذاری آغاز شده و با شروع قاعدگی پایان مییابد و مدت زمان آن معمولا 13 روز میباشد. - ادینگتون، - 1377
-3-3 سندرم پیشقاعدگی: عبارت است از رخداد دورهای ترکیبی از تغییرات بدنی، روانی و یا رفتاری با شدت کافی در مرحله لوتئال چرخه قاعدگی که به اختلال ارتباط بین فردی و یا مختل شدن فعالیتهای طبیعی منجر میشود - ویلمور، . - 1385
-4-3 تمرین هوازی: تمرینی که با اجرای آن، کارآیی دستگاههای تولید انرژی به روش هوازی، افزایش یابد و باعث افزایش استقامت قلبی تنفسی میشود - ادینگتون،. - 1377
-5-3 تمرین مقاومتی: تمرین مقاومتی به تمریناتی اطلاق میشود که منجر به افزایش قدرت عضله برای اعمال حداکثر نیرو شود. افزایش قدرت عضلانی، یکی از عوامل ضروری آمادگی برای کسانی است که در یک برنامه فعالیت جسمانی شرکت میکنند - ادینگتون، - 1377 -6-3 استروژن: نوعی هورمون استروئیدی است، به این معنا که محلول در چربی است و به سادگی میتواند در غشاء سلول انتشار یابد.
استروژن از جسم زرد پس از عمل تخمکگذاری در تخمدانها ترشح شده و اندام هدف آن اندامهای جنسی و بافت چربی است. از اعمال اصلی استروژن میتوان سرعت بخشیدن به تکامل اندامها و ویژگیهای زنانه، افزایش ذخیرهی چربی و تنظیم قاعدگی را نام برد - ویلمور، . - 1385 -7- 3 پروژسترون: پروژسترون نیز هورمونی استروئیدی است و به وسیله فولیکول تخمدان سنتز میشود. پروژسترون در مرحله زردینهای دوره قاعدگی، تکثیر مخاط رحمی و کاشت بلاستوسیت را گسترش میدهد و از توسعه فولیکولی بیشتر جلوگیری میکند - ادینگتون،ترجمه نیک بخت،1377و ویلمور، ترجمه معینی، . - 1385
-4 روش تحقیق
تحقیق حاضر به دلیل وجود محدودیتهایی که کنترل آنها از توان محقق خارج بود در زمرهی تحقیقهای نیمهتجربی قرار میگیرد که در آن با استفاده از طرح تحقیق نیمهتجربی پیش آزمون و پس آزمون در هر گروه تمرینی که به صورت میدانی انجام میشود، به مقایسهی نتایج پیش آزمون و پس آزمون در هر گروه و نیز مقایسه آنها در دو گروه میپردازد. در واقع محقق با این طرح تحقیقی درصدد یافتن پاسخی به این سوال است که آیا متغییر مستقل تحقیق، بر متغییر وابسته تأثیر معنیداری دارد یا خیر؟
-5 برنامه تمرین
برنامه تمرین شامل هشت هفته، هر هفته سه جلسه در روزهای غیرمتوالی بود. هر جلسه در ساعت 9 صبح اجرا میگردید. قبل از شروع تمرین طی یک جلسه کلیه آزمودنیها با روش صحیح اجرای حرکات و رعایت اصول ایمنی کاملاً آشنا شدند. این برنامه هشت هفتهای شامل تمرینات مقاومتی و هوازی برای دو گروه آزمودنیها بود.
-1-1-3-5 تمرینات استقامتی
مدت هر جلسه برنامهی تمرینی استقامتی 60 دقیقه و شدت فعالیت هوازی 50-75 درصد ضربان قلب بود. ابتدا ضربان قلب زمان استراحت از طریق شمارش ضربان مچ دست ثبت شد. سپس ضربان قلب بیشینه با استفاده از فرمول - سن - 220 محاسبه شد. 50 درصد و 75 درصد ضربان قلب بیشینه برای تمام آزمودنیها محاسبه و ثبت شد. بعلت اینکه دامنهی سنی آزمودنیها تقریباً نزدیک به هم بود، شدت فعالیت هر یک از آزمودنیها تفاوت زیادی با هم نداشت. هر جلسه تمرین با 10 دقیقه حرکات کششی نرم و حرکات جنبشی جهت گرم کردن آغاز می-شد، سپس 40 دقیقه به حرکات ریتمیک و استقامتی پرداخته میشد و در آخر 10 دقیقه به حرکات کششی آهسته و آرامسازی جهت سرد کردن اختصاص مییافت. ضربان قلب آزمودنیها با استفاده از بلت2 کنترل میشد تا در دامنهی 50 تا 75 درصد ضربان قلب بیشینه باشد. در جدول - 1 - خلاصهی برنامهی تمرینی استقامتی آورده شده است 21 - ، . - 16
