بخشی از مقاله
بیان مسأله: تغذیه از نیازهای اجتناب ناپذیر موجودات زنده است و طبیعتًا انسان از این قانون مستثنی نیست، لذا آگاهی از ملاحظات فقهی، احکام و دستورات قرآن کریم و ائمه - علیهم السلام - در این مقوله شایان توجه است. به دلیل تفاوتهای اساسی نظرات فقهی در مورد حلیّت و حرمت بعضی از مواد غذایی، بحث فقه تغذیه با دیدگاههای متفاوتی روبه رو است.
هدف پژوهش: 1.بررسی حلیّت و حرمت مواد غذایی، .2 بررسی فقهی آیات مربوط به تغذیه، .3بررسی فقهی روایات و اخبار مربوط به تغذیه در کلام معصومین - علیهم السلام - ، .4دسته بندی و گونه شناسی این قبیل از گزارههای روایی و حدیثی، .5بهره گیری از دستورات قرآن کریم و روایات برای نیل به سلامت جسم، .6بررسی تأثیرات لقمه حرام و حلال بر روح و فکر انسان با نگاه به دستورات قرآن و عترت.
روش و چگونگی انجام پژوهش: روش تحقیق دراین بحث بر اساس مطالعه کتابخانه ای و بررسی متون است که باعمّقت برگزیده ای از آیات قرآن کریم و احادیث اهل بیت - علیهم السلام - وهمچنین بررسی فقهی احکام مربوطه به رهنمودهایی در امر تغذیه دست یافته ایم .لازم به ذکر است که اینتحقیق به اعتبار ماهیّت و روش » تحلیلی، توصیفی « و به اعتبار موضوع » قرآنی، روایی « است.
یافتهها و نتیجهگیری: توصیههای ارزشمند قرآن کریم و عترت مطهر - علیهم السلام - انسان را در مسیر توحید قرار می دهد و همچنین اصل اوّلی - طبق آیه 168بقره - در همه غذاهایی که در رویزمین وجود دارد، حلّیت است و غذاهای حرام استثناست، بنابراین حرام بودن دلیل می خواهد و نه حلال بودن، از این حیث تحریم پاره ای از مواد غذایی حلال و سالم، بدون دلیل روا نیست. از طرفی غذای حلال و حرام تأثیر مستقیم بر اخلاق و روح انسان داشته و هرگز نمی گوییم غذاها علت تامه برای اخلاق حسنه یا سیئه است، بلکه همین اندازه می دانیم که طبق روایات یکی از عوامل زمینه ساز پاکی و اخلاق، تغذیه است.
مقدمه:
قرآن کریم، پاسخ گوی تمام نیاز های مادی و معنوی انسان در مسیر رشد و کمال، و جامعِ برنامه ها و دستورالعمل هایی است که در پرتو آن می توان به سعادت دنیوی و اخروی نائل شد. از این رو در کنار بیان احکام، دستوراتی نیز در حیطه زندگی مادی انسان، در آیات قرآن کریم به چشم می خورد که به عنوان مقدمه و ابزاری مهم در جهت تحقق هدف آفرینش و کمال مادی و معنوی او به شمار می رود.
از طرف دیگر انسان دارای دو بعد روحی و جسمی است که بر یکدیگر تأثیر می گذارند و رشد و تعالی هر کدام به دیگری وابسته است. پس حفظ سلامت بخش مادی به عنوان وسیله ای ارزشمند در جهت کمال او بسیار حائز اهمیت می باشد. تغذیه به عنوان مهم ترین عامل سلامتی، تأثیر بسزایی در روند تکامل روح و جسم انسان دارد، لذا حفظ نوع و کیفیت تغذیه بسیار مورد توجه اسلام بوده و احکام و دستورات فقهی ارزشمندی در قرآن و روایات به این موضوع اختصاص یافته اند.
یکی از ویژگی های انسان، نیازمندی است. او نیازمند هوا، آب، غذا، پوشاک، مسکن و ... است. از سوی دیگر در او امیال و غرایزی نهاده شده که او را وادار می کند تا با تلاش و کوشش نیازهای خود را برطرف سازد و از طریق ، بقا و ادامه حیات خود را تضمین کند و از سوی سوم انسان، موجودی عاقل و خردمند آفریده شده تا با آن نیازهای خود را بر اساس میزان مناسبت آنها با طبع خود تشخیص دهد
علاوه بر آن از قدرت انتخاب برخوردار است تا آنچه مناسب با طبع اوست برگزیند و از آنچه مناسب با طبعش نیست بپرهیزد. از این رو آدمیان برای خود باید و نبایدهایی دارند که در تأمین نیازمندی ها از آن استفاده می کنند و درمی یابند که برخی غذاها را باید بخورند و از برخی باید اجتناب کنند، برخی نوشیدنی ها را بنوشند و از برخی پرهیز کنند برخی لباس ها را بپوشند و از برخی لباس ها دوری کنند و موارد دیگر.
در برنامه ای که قرآن کریم به مؤمنان ارائه می دهد ضمن آن که نیازهای انسان را طبیعی دانسته و به آن توجه کرده است، برای تأمین زیست انسانی او باید و نبایدهایی را نیز تعیین کرده است. به عنوان مثال در باب خوراک و غذا که از نیازهای ضروری و طبیعی اوست، تأکید کرده است تا در کیفیت و کمیت خوراک خود دقت کنند تا هر چیزی را نخورند.مثلاً از غذای حلال استفاده و از حرام اجتناب کنند و از نظر کمیت، از اسراف خودداری کرده و در حد نیاز واقعی خود بهره گیرند.
با توجه به اینکه بیش از 250 الی 300 آیه در قرآن کریم و ده ها روایات از معصومین - علیهم السلام - حول محور تغذیه، وارد گردیده است، مسأله این است که کدام مواد غذایی حلال و کدام یک حرام می باشند و ملاحضات فقهی آنان به چه صورت است؟ این پرسشِ کلی می باشد، که هدف مقاله حاضر پاسخ گویی به آن است.
روش
این تحقیق از نوع مقاله مروری و بر اساس مطالعه کتابخانه ای و بررسی متون است که با تعمق ویژه ای از آیات قرآن کریم و روایات صحیحه معصومین - ع - ، هم چنین مطالعه تفاسیر و منابع مربوطه دیگر، به رهنمودهای مفیدی دست یافته ایم. در این پژوهش ابتدا شرح مفاهیم، سپس در قالب تقسیم بندی گونه های غذایی به آیات و روایات و ملاحضات فقهی مربوطه پرداختهایم.
یافته ها
از نگاه قرآن و احادیث، داشتن تغذیه سالم و پاک، رعایت برخی اصول را می طلبد که با ارائه دستورات و احکام فقهی، انسان را بدان راهنمایی نموده است
