بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این مطالعه، تعیین ظرفیت و گونه مناسب ماهی برای پرورش در قفس در دریاچه پشت سد ارس استان آذربایجان غربی با توجه به وضعیت تروفی حال حاضر و توان اکولوژیکی آن است. یکی از مدل های رایج برای کمی کردن اثرات پرورش ماهی در قفس بر کیفیت آب،مدل ظرفیت برد - Carrying Capacity - می باشد.ظرفیت حمل در آبزی پروری عبارتست از حداکثر میزان جمعیت موجود گونه ای خاص، بدون اینکه در رشد و نمو گونه مذکور و بر اکوسیستم آب اثر منفی بر جای گذارد.
در این مدل ظرفیت برد دریاچه پشت سدها برای آبزی پروری را می توان به وسیله بار فسفر محاسبه کرد.بار فسفر به طور عمده بستگی به بار اولیه فسفر آب، مساحت قفس ها، عمق دریاچه و زمان ماندگاری آب دارد. سد ارس - شهرستان پلدشت استان آذربایجان غربی - ، نقش اقتصادی مهمی به عنوان منبع آب آشامیدنی و فعالیت شیلاتی در منطقه دارد. با توجه به محاسبات انجام شده امکان پرورش ماهی در قفس در سد ارس فقط در نقاط معینی آن هم با حجم پایین امکان پذیر است.
مقدمه
بررسی ها نشان می دهد افزایش تولید ماهی، کاهش فشار صید بر ذخایر آبهای طبیعی، صرفه اقتصادی و ایجاد اشتغال عمده مزایای اجرای طرح پرورش ماهی در قفس های شناور است، اما به دلیل ماهیت متراکم پرورش ماهی در قفس و تراکم بالای بیومس و غلظت زیاد مواد زائد، ناگزیر اثراتی روی محیط آب می گذارد. بنابراین در نظر گرفتن سطوحی از قابل قبول بودن که پایین تر از آن، تغییرات محیطی مضر نباشند، ضروری است. قفس اکوسیستم آب را به سه روش تحت تاثیر قرار می دهد: اولا فضا را اشغال می کند، بنابراین به صورت بالقوه با سایر کاربران رقابت ایجاد می شود .
ثانیا رژیم جریان آب را که انتقال اکسیژن، رسوبات، پلانکتون ها و لارو ماهیان را بر عهده دارد، تغییر می دهد، ثالثا روی کیفیت زیبایی شناختی محل تاثیر منفی دارد .از سوی دیگر با توجه به کمبود بارندگی و آب در کشور و در منطقه مورد مطالعه جهت مصارف شرب، شهری و آبیاری لزوم حفظ کیفیت آب های شیرین - به ویژه دریاچه های پشت سدها - ضروری به نظر می رسد .بنابراین قبل از استقرار قفس باید محل، تعداد، شکل، ابعاد، نوع و گونه و ظرفیت ماهی تعیین شوند تا اثرات سوء اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی آنها به حداقل برسد.
عدلو و قدیمی - 1391 - پرورش ماهیان دریایی در قفس را با هدف توسعه پرورش ماهی سوکلا در سواحل جنوب مورد مطالعه قرار دادند .نتایج مطالعه آنها نشان داد که سواحل جنوب کشور دارای پتانسیل عظیمی جهت پرورش ماهیان دریایی قفس می باشد و می تواند نقش مهمی در تولیدات آبزی پروری کشور در سالهای آینده ایفا کند .
.معیارهای اصلی انتخاب مکان و کیفیت آب را برای پرورش ماهی در قفس شرح داد .او اظهار داشت که منبع آبی نباید مشکلات حاوی نظیر گیاهان مهاجم، شکوفایی جلبکی، جمعیت متراکم ماهی های وحشی و کمبود اکسیژن داشته باشد. بررسی شیمیایی و بیولوژیکی سد فانگ بیان چین جهت مطالعه روابط بین آبزی پروری و یوتریفیکاسیون توسط Zhou و همکاران - 2011 - انجام گرفت .
این سد به عنوان یک سد محلی حالت مزوتروف دارد .میزان فسفر کل و ازت کل در این سد بالاست که دلیل اصلی آن غذادهی به ماهیان پرورشی در پن می باشد .این مطالعه نشان داد که کنترل کمیت فعالیت آبزی پروری و برقراری آبزی پروری اکولوژیکی جزو معیارهای اصلی برای کاهش میزان یوتریفیکاسیون و افزایش کیفیت آب است - - Beveridge, 1984 ..یک مدل پیش گویانه از ظرفیت برد ماهی در محیط آب، طوری که کیفیت آب در حد قابل قبولی باقی بماند، شبیه سازی کرد که اساس آن رابطه بین بار فسفر آب و مقدار کلروفیل a می باشد.
رودخانه ارس یکی از مهم ترین و بزرگ ترین رودخانه های کشور و حوضه آبریز دریای خزر می باشد .مخزن دریاچه سد ارس به طول 52 کیلومتر و عرض متوسط 8 کیلومتر و عمق متوسط 20 متر و مساحتی حدود 145 کیلومتر، 14500 هکتار را اشغال نموده و حجم کل آن 1350 میلیون مترمکعب می باشد .این دریاچه در ارتفاع 770 متر از سطح دریا واقع شده و حداکثر حرارت هوا در تابستان تا 40 درجه سانتگراد و حداقل برودت در زمستان تا 20 درجه سانتیگراد زیر صفر ثبت شده است.سد ارس که در شهرستان پلدشت استان آذربایجان غربی قرار دارد، نقش اقتصادی مهمی به عنوان منبع آب آشامیدنی و فعالیت شیلاتی در منطقه دارد.
مواد و روشها
برای تعیین ظرفیت هر سد برای پرورش ماهی در قفس از روش تعیین ظرفیت برد - - Carrying Capacity طبق مدل - Dillon and ,Rigler, 1974 - استفاده شد .این مدل بیان می کند که غلظت فسفر کل در یک محیط آبی[P] ، توسط بار فسفر، ابعاد دریاچه - مساحت، عمق متوسط - ، سرعت خروج آب - بخشی از حجم آب که سالیانه از طریق جریان خروجی خارج می شود - و بخشی از فسفر که به صورت دائمی به رسوبات بستر وارد می شود، تعیین می گردد .
در شرایط ثابت [P] . - Beveridg, 1984 - [ρR - /z-1 - L=p] سفر کل بر حسب گرم بر متر مکعب، میزان بار فسفر کل برحسب1-yr2-gm، Z میانگین عمق بر حسب متر، R بخشی از فسفر کل که توسط رسوبات بستر نگهداشته می شوند و ρسرعتخروج آب بر حسب واحد حجم در سال است. در این مطالعه برای تعیین مشخصات دریاچه سد ارس نظیر حجم، عمق متوسط و سرعت جریان آب، از مطالعات کتابخانه ای و میدانی استفاده گردید. سه ایستگاه در طول بدنه سد انتخاب شد. این مطالعه از تابستان 95 تا بهار 96 صورت گرفت. نمونه برداری چهار بار در طول سال انجام گرفت. برای تعیین میزان نیتریت، نیترات، نیتروژن کل و فسفر کل دریاچه سد از روش اسپکتروفتومتری - APHA, 2005 - استفاده شد .
نتایج و بحث
برخی از مشخصات هیدرولوژیکی و مورفومتریکی سد ارس که در محاسبات ظرفیت برد آن مورد استفاده قرار میگیرند، در جدول 1 آمده است.
جدول -1 برخی از خصوصیات هیدروژیکی و مورفومتریکی دریاچه سد ارس
برای بدست آوردن عمق متوسط دریاچه - z - حجم آن را بر مساحت دریاچه تقسیم می کنیم:
متر= 1070/145 = 7/38 مساحت/ حجم برای بدست آوردن حجم جریان متوسط دبی متوسط دریاچه را بر دبی حداکثر آن تقسیم می کنیم:
برای بدست آوردن ضریب نگهداری فسفر از فرمول زیر استفاده می کنیم:
Rp = 1/ - 1+0.614 × 0.491 -
Rp= 0/685ضریب نگهداری فسفر میزان برخی از فاکتورهای شیمیایی آب سد ارس در جدول 2 آمده است.
جدول -2 میزان برخی از متغیرهای شیمیایی آب ایستگاه های نمونه برداری سد ارس در طول دوره مطالعه
از داده های جدول فوق میانگین فسفر کل سد ارس برابر 6/9 بدست می آید. مطابق استانداردهای زیست محیطی و هیدرولوژیکی ، محدوده بار فسفر کل برای دریاچه های پشت سدها 50 میلی گرم بر مترمکعب است - . - ANA, 2009 در این محیط ها زمان ماندگاری آب بین 2 تا 40 روز می باشد.
مقایسه نتایج با مقادیر استاندارد نشان می دهد که در بیشتر طول سال شرایط از نظر بار فسفر برای پرورش ماهی در قفس در سد ارس مناسب نمی باشد. از نظر میزان متوسط بار فسفر نیز سد ارس دارای شرایط مناسبی نمی باشد و میزان فسفر آن بیش از اندازه های مجاز و استاندارد برای ایجاد پرورش ماهی در قفس است. مطالعه ما نشان داد که به علت بالا بودن غلظت فسفر کل در فصل گرم و شکوفایی جلبکی، سد ارس تقریبا تمام ظرفیت اکولوژیکی خود را مورد استفاده قرار داده و تحمیل بار بیشتر فسفر از طریق پرورش ماهی در قفس باعث ایجاد اختلالاتی در اکوسیستم آن خواهد شد
