بخشی از مقاله
چکیده
هدف از مطالعه حاضر بررسی نقش واسطهای همدلی شناختی و عاطفی در رابطه بین فلسفه فراهیجانی مادران - شامل آگاهی هیجانی و هدایتگری هیجانی - و رفتارجامعهپسند فرزندان بود. روش پژوهش از نوع همبستگی بود. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دانشآموزان دوره دوم متوسطه شهر شیراز در سال تحصیلی 1395-1396 و مادران آنها بود. 508 دانشآموز 251 - پسر و 257 دختر - به همراه مادران آنها با استفاده از روش نمونهگیری خوشهای چندمرحله ای انتخاب گردیدند.
ابزارهای پژوهش شامل پرسشنامه فلسفه فراهیجانی والدین - ایولینیکو، - 2006، مقیاس همدلی اساسی - جولیف و فارینگتون، - 2006 و مقیاس گرایشهای جامعهپسند - کارلو و همکاران، - 2002 بود. دادهها با استفاده از روش مدلیابی معادلات ساختاری با استفاده از نرمافزار ایموس - نسخه - 23 تحلیل شدند. نتایج نشان داد که مدل پژوهش از برازش مناسبی برخوردار است.
یافتهها حاکی از اثر مثبت هدایتگری هیجانی مادر بر همدلی شناختی فرزندان بود. همچنین، همدلی شناختی به نحو مثبت رفتار جامعهپسند را پیشبینی نمود. با توجه به نتایج، هدایتگری هیجانی مادر از طریق افزایش همدلی شناختی منجر به رفتار جامعهپسند فرزندان میشود. نتایج این پژوهش نشانگراهمیت هدایت هیجانی و همدلی در رفتار جامعه پسند است.
مقدمه
رفتارهای جامعهپسند را میتوان از مطلوبترین کیفیتهای ماهیت انسان قلمداد کرد. آنچنان که این رفتارها بهعنوآنیک مؤلفه مهم برای تحقق رشد کودکان بهویژه درزمینههای اخلاقی و اجتماعی شناخته میشود - پادیلا والکر و فرایسرٌ، . - 2014 ازنظر مفهومی، رفتارهای جامعهپسند در نقطه مقابل رفتارهای ضداجتماعی قرار میگیرند
همچنین رفتار جامعهپسند یکی از جنبههای رشد مثبت نوجوانی است که از دهه 1990 به بعد، توجه بیشتری در پیشینه نوجوانی معطوف آن شده است - بریتین و هامفریزٍ، . - 2015 رفتار جامعهپسند میتواند یکی از جنبههای رشد اخلاقی محسوب شود، محققان را به بررسی عوامل مختلفی که این قبیل رفتارها را تسهیل میکند سوق داده است
در پاسخ به اینکه چرا افراد رفتارهای جامعهپسند را در موقعیتهای مختلف از خود بروز میدهند، دیدگاهها و نظریات مختلفی نیز در حوزههای گوناگون شکلگرفته است. بسیاری از این دیدگاهها تعیینکنندههای رفتار اجتماعی مطلوب را ترکیبی از عوامل درونی و بیرونی میدانند. عوامل بیرونی شامل خانواده، دوستان، آموزش و فرهنگ و به تعبیری جامعهپذیریِ است و عوامل درونی مشتمل بر مجموعهای از ویژگیهای سرشتی - شامل شخصیت یا خلقوخو - و تواناییهای شناختی هیجانی - از قبیل همدلی، همدردی، اسنادهای شناختی، استدلال اخلاقی - است
باوجود اهمیت داشتن نقش جامعهپذیری والدینی، محققان همواره به دنبال دستیابی به تبیینهای دقیقتری از رفتارهای جامعهپسند بودهاند. نظریهپردازی درزمینهی رشد رفتار جامعهپسندعمدتاً ریشه در پیشینه موجود درزمینه ی رشد اخلاقی دارد. در این رابطه رشد اخلاقی شامل جنبههای شناختی یا استدلال اخلاقیْ - برای مثال افراد در تنگناهای اخلاقی چگونه تصمیم میگیرند - ، هیجاناتَ - برای نمونه چه هیجاناتی رفتارهای جامعه پسند را برمیانگیزاند - رفتارهای اخلاقی - بروز رفتارهایی که به جامعه منفعت میرساند - میشود
فارغ از رفتارهای اخلاقی که در بسیاری از مواقع همان رفتارهای جامعهپسند هستند، مشخصشده است که اقدام به انجام رفتارهای جامعهپسند، عمدتاً متأثر از هیجانات اخلاقی و برخی استدلالهایی است که در موقعیت بروز مییابد
درواقع، رفتارهای جامعهپسند مستلزم برخی تواناییهای شناختی عاطفی است که در طی رشد توسعه داده میشوند در ادبیات حوزه رفتارهای جامعهپسند، همواره این ایده مطرح بوده است که با بالا رفتن ادراک اجتماعی، جهتگیری جامعهپسند بالاتر میرود
بهطور سنتی، باور این است که ادراک اجتماعی با بسیاری از مفاهیم دیگر نظیر استدلال اخلاقی، ادراک خود و رفتار جامعهپسند رابطه دارد
اگر وقوع رفتارهای جامعهپسند را بهصورت یک فرایند در نظر بگیریم، بخشی از این فرایند مستلزم داشتن توانایی ادراک اجتماعی است. در ادبیات حوزه رفتارهای جامعهپسند، همواره این ایده مطرح بوده است که با بالا رفتن ادراک اجتماعی، جهتگیری جامعهپسند بالاتر میرود
بهطور سنتی، باور این است که ادراک اجتماعی با بسیاری از مفاهیم دیگر نظیر استدلال اخلاقی، ادراک خود و رفتار جامعهپسند رابطه دارد
یک جنبه بسیار مهم ادراک اجتماعی که نقش آن در بروز رفتارهای جامعهپسند، بااهمیت دانسته شده است، همدلی است. همدلی یک ظرفیت بنیادی انسانی است و بهعنوان توانایی تجربه جهان ازنقطهنظر - دیدگاه - دیگران تعریفشده است
درواقع، همدلی یک توانایی طبیعی برای ادراک و حساس بودن نسبت به حالتهای هیجانی دیگران، توأم با داشتن انگیزه برای مراقبت از بهزیستی آنان را منعکس میسازد
همدلی با رفتار جامعهپسند رابطه نزدیکی دارد، و از تمامی ویژگیهای یک انگیزه اخلاقی جامعهپسند برخوردار است
باآنکه برخی معتقدند همدلی یک هیجان اخلاقی است، باید دقت داشت که همدلی یک هیجان متمایز نیست، بلکه بیشتر فرایندی هیجانی است که تلویحات قابلتوجهی برای رفتار اخلاقی دارد - آیزنبرگ، . - 2000 در این رابطه برخی همدلی را بهعنوان فرایندی شناختی هیجانی در نظر میگیرند که هم پایهای برای رشد رفتار جامعهپسند است و هم مکانیزمی است که از طریق آن جامعه روی رفتار تأثیر میگذارد
بر طبق نظریههافمن - 2000 - و یافتههای تجربی فراوان، رفتار جامعهپسند و همدلی در اوایل زندگی پدیدار میشوند و حداقل تا اوایل بزرگسالی رشد مییابند. پیوند همدلی و رفتارهای جامعهپسند آنقدر زیاد است که گاهی بخشی از رفتارهای جامعهپسند تحت عنوان پاسخهای همدلانه نیز توصیف میشوند. درمجموع، باور این است که همدلی نقش بسیار مهمی در برانگیزاندن اعمال جامعهپسند بهمنظور تحقق نیازهای دیگران ایفا میکند
در حال حاضر، نقش همدلی در رفتارهای جامعهپسند تا حدود زیادی آشکارشده است. مطالعات مختلفی نشان دادهاند که نگرانی همدلانه در شکلدهی به انگیزه افراد برای کمک کردن به افراد نیازمند، سهیم است
همچنین ظرفیت کودکان در نشان دادن پاسخ همدلانه به هیجانات و حالات منفی شخص دیگری، میتواند مشوقهایی را برای کمک کردن فراهم آورد - وایش، کارپنتر و توماسلو ، 2009در بررسیهایی که تا بدین جا به عمل آمد، نقش والدین بهعنوان مهمترین عامل تعیینکننده ، همدلی و مهمتر از همه، رفتارهای جامعهپسند شناسایی شد.
